Idi Amin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Jędrzej Jan Biedrzycki (dyskusja | edycje) o 13:20, 25 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Idi Amin Dada Oumee
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 maja 1925
Koboko

Data i miejsce śmierci

16 sierpnia 2003
Dżudda

Uganda 3. Prezydent Ugandy
Okres

od 25 stycznia 1971
do 13 kwietnia 1979

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Poprzednik

Milton Obote

Następca

Yusufu Lule

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Idi Amin i Mobutu Sese Seko (z prawej). (1977)

Idi Amin Dada Oumee, właśc. Idi Awo-Ongo Angoo (ur. 17 maja 1925[a] w Koboko, zm. 16 sierpnia 2003 w Dżuddzie, Arabia Saudyjska) – polityk i feldmarszałek ugandyjski. Prezydent Ugandy, a faktycznie dyktator w latach 1971–1979[1][2].

Życiorys

Członek małego plemienia Kakwa, z północno-zachodniej Ugandy[1]. Z wyznania muzułmanin. Był synem miejscowej czarownicy[3]. Ukończył cztery klasy anglojęzycznej szkoły podstawowej[4]. Według autora jego biografii – Ericha Wiedemanna[5] – dobrze umiał jedynie hodować kozy, a język suahili kaleczył. Dzięki swoim potężnym rozmiarom – 193 centymetrów wzrostu[6] i ponad 100 kilogramów wagi – zwrócił na siebie uwagę oficerów rekrutujących żołnierzy do brytyjskiej armii kolonialnej spośród ludności tubylczej. W 1946 roku odkomenderowano go do 4. batalionu ugandyjskiego Kings African Rifle, początkowo służył jako asystent kucharza. Z czasem uczył się posługiwania karabinem. Zyskał przydomek „czarny bombardier” dzięki swoim ponadprzeciętnym zdolnościom jako rugbysta. Dzięki sile, brutalności i lojalności wyrobił sobie opinię „fantastycznego chłopaka” (według jego akt wojskowych), któremu jednak „brakowało szarych komórek”[5][1]. Już jako żołnierz budził kontrowersje. Cieszący się opinią kobieciarza Amin zapraszał swoje kochanki na seks w łóżku w koszarach. Wywołał nieznaczny skandal, kiedy został przyłapany in flagranti z żoną towarzysza broni, który ścigał go za to gołego aż na ulicę[7].

W stopniu sierżanta brał udział w tłumieniu antykolonialnego powstania Mau Mau w Kenii[8]. Stosował metody skutecznego torturowania schwytanych powstańców. Odpowiedzialny za nocną pacyfikację wioski Turkana. Mieszkańcy wsi zostali wybici przez żołnierzy Amina po wcześniejszych brutalnych torturach. Na odkopanych później zwłokach odkryto monstrualne obrażenia i brak genitaliów wśród męskich trupów[9]. Brutalne ale również skuteczne metody Amina aprobowało dowództwo brytyjskie, które awansowało go do stopnia chorążego. Był to pierwszy tak wysoki awans niebiałego żołnierza. Następnie brał udział w zwalczaniu powstania separatystów somalijskich na północy Kenii[4][9]. Szef policji w Kenii usiłował zrealizować śledztwo w sprawie odpowiedzialności Amina za ludobójstwo, lecz rozkazy zwierzchnictwa zmusiły go do poniechania tych zamiarów: brytyjscy gubernatorzy Kenii oraz Ugandy, a także premier autonomicznego rządu kolonialnego Ugandy – Milton Obote – postanowili zatuszować sprawę w celu uniknięcia jakichkolwiek ekscesów, zaś Amin otrzymał jedynie surową naganę: nigdy nie postawiono go przed sądem wojskowym. Pod wpływem tego wydarzenia Erich Wiedemann oskarżał Brytyjczyków o to, że dostarczyli urodzajnej gleby ziarnu brutalności kiełkującemu w sercu Amina[9]. Podobne poglądy reprezentował Ryszard Kapuściński[10], który uważał, że wysoką pozycję w armii Ugandy zawdzięczał pragnieniom brytyjskich oficerów do zachowania wpływów w armii postkolonialnej[11].

W tym czasie odnosił również sukcesy sportowe, z których największym był tytuł mistrza Ugandy w boksie w wadze półciężkiej. Gdy w 1962 roku Uganda uzyskała niepodległość Amin awansował na kapitana. W 1963 został majorem, po czym wysłano go do Anglii na doszkolenie[9]. W 1964 żołnierze brytyjscy wyjechali z Ugandy, a Amin został pułkownikiem i głównodowodzącym armii. Jako pułkownik nielegalnie wspierał buntowników walczących rządy Mobutu Sese Seko w Kongo-Kinszasie (obecnie Demokratyczna Republika Kongo). Celem zdobycia finansów dla rebeliantów organizował przemyt złota i kości słoniowej. Czerpał z tego zyski, przez co rzucił na swoją armię podejrzenie o przemycanie złota ze wschodu Konga[12].

W kwietniu 1966 wciąż będący premierem Milton Obote zlecił Aminowi obalenie obecnego monarchistycznego prezydenta – Edwarda Mutesy. 23 maja tego roku Amin zaatakował pałac w Mengo i zmusił Mutesę do ustąpienia, po czym dokonał rzezi na popierających Mutesę Bugandyjczykach, nazywając ten akt brutalności dokładną robotą[13]. W nagrodę uzyskał od Obote stanowisko szefa armii. Jednak 25 stycznia 1971 – już jako generał – dokonał zamachu stanu i obalił Miltona Obote, który w tym czasie przebywał w Singapurze na szczycie Commonwealthu[14]. Pucz wojskowy dokonany przy pomocy izraelskich tajnych służb i wsparty przez Wielką Brytanię, wyprzedził planowane przez Obote odsunięcie Amina od stanowiska dowódczego[14].

Wojsko desygnowało go na prezydenta[1]. Jedną z pierwszych decyzji nowego prezydenta było uwolnienie więźniów politycznych[15]. Jak się szybko okazało rządy Amina coraz bardziej dryfowały w stronę tyranii. Początkowo współpracował z Wielką Brytanią, Izraelem i RPA. Znany ze swojego nacjonalizmu Amin był zmienny w poglądach i często podejmował pochopne decyzje. W 1972 roku zadecydował o wypędzeniu z kraju wszystkich Azjatów (50 tysięcy osób) stanowiących ekonomiczną elitę kraju. Decyzja poskutkowała katastrofą ekonomiczną. W tym samym roku publicznie obraził rządy Wielkiej Brytanii i Stany Zjednoczone Ameryki. Zerwał również współpracę z Izraelem będącym dotychczas jednym z głównych sojuszników Ugandy. Dotychczasowi sojusznicy Amina - Wielka Brytania, Izrael (Amin w niechęci do Izraela posunął się nawet do publicznego chwalenia holocaustu) i RPA szybko stały się według niego głównymi przeciwnikami Ugandy. Jako muzułmanin zwrócił się o pomoc do Libii[1][15][2].

Bezlitośnie likwidował rzeczywistych jak i domniemanych przeciwników politycznych, dokonując na nich regularnych masakr[15]. Szacuje się że jego rządy doprowadziły do śmierci 300-400 tysięcy Ugandyjczyków[1][3]. Stale umacniał osobistą władzę, w 1975 roku przyznano mu tytuł feldmarszałka a rok później dożywotniego prezydenta[1]. Wdrażany był również kult jednostki prezydenta - jezioro Edwarda zostało przez władze Ugandy oficjalnie przemianowane na Jezioro Idi Amin Dada[16].

Pomimo złej reputacji Amin został w 1975 roku wybrany na przewodniczącego Organizacji Jedności Afrykańskiej a w 1977 roku kraje afrykańskie zablokowały rezolucję ONZ, która potępiała Amina za naruszanie praw człowieka[15].

Reżim Amina znalazł się w centrum światowego zainteresowania w 1976 roku, gdy udzielił wsparcia grupie terrorystów palestyńskich z Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny i wspierających ich terrorystów zachodnioniemieckich, którzy porwali w Grecji samolot Air France. Na jego pokładzie znajdowali się w większości obywatele pochodzenia żydowskiego. Samolot za zgodą prezydenta został skierowany na lotnisko w Entebbe w Ugandzie. Spektakularna akcja (wojskowy kryptonim Operation Thunderbolt) odbicia zakładników przez izraelskich komandosów przeszła do historii jako operacja Entebbe[17].

Politykę Amina zdominował konflikt z sąsiednią Tanzanią. Zapoczątkował on się w chwili gdy prezydent Tanzanii Julius Nyerere zaoferował azyl polityczny obalonemu prezydentowi Obote. Do byłego prezydenta dołączyło 20 tys. osób prześladowanych przez dyktatora z powodów politycznych. Rok później grupa uchodźców przy wsparciu Tanzanii próbowała bezskutecznie obalić Amina. Junta oskarżyła Nyerere o przygotowanie zamachu, a dodatkowo zaczęła wspierać wrogów politycznych urzędującego prezydenta Tanzanii co spowodowało długotrwały spór między oboma państwami[18]. Pod koniec lat 70. doszło do szeregu zbrojnych wystąpień antyrządowych. Na początku października 1978, rebelianci antyrządowi zaatakowali Amina w willi prezydenckiej w Kampali; dyktator uciekł wraz z rodziną helikopterem[18]. Do ataku doszło w okresie, gdy liczba bliskich współpracowników Amina znacznie zmniejszyła się, przy rosnącej liczbie dysydentów w Ugandzie[19]. Gdy Mustafa Adrisi, wiceprezydent Ugandy został ranny w podejrzanym wypadku samochodowym, żołnierze lojalni wobec Adrisiego zbuntowali się. Odpowiedzią Amina było wysłanie żołnierzy przeciwko buntownikom, którym w części udało się przekroczyć granice Tanzanii[18][20]. Rebelia przeniknęła do Tanzanii, skąd bojówki złożone z uchodźców zaczęły atakować żołnierzy dyktatora. W 1978 roku w odpowiedzi na tanzańskie wsparcie dla rebeliantów Amin zaatakował sąsiednią Tanzanię i 11 kwietnia 1979 roku, po kontrataku, został obalony przez wojska tanzańskie, które wspierały rebeliantów i byłego prezydenta Obote[1].

Obalony dyktator udał się na emigrację do Libii a następnie Arabii Saudyjskiej. Tam spędził czas na studiowaniu Koranu, czytaniu książek, pływaniu, graniu na akordeonie i oglądaniu programów telewizyjnych. Do końca życia na bieżąco śledził sytuację w ojczyźnie. Zmarł w 2003 roku[15].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ data sporna, jako rok urodzenia podawany jest również 1924 i 1928

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h Idi Amin. https://www.britannica.com.+(ang.).
  2. ↑ a b Uganda. Historia.. http://encyklopedia.pwn.pl.+(pol.).
  3. ↑ a b Oxford Wielka Historia Świata ↓, s. 240.
  4. ↑ a b „Rejected then taken in by dad; a timeline”. The Monitor.
  5. ↑ a b Schaake 2004 ↓, s. 127.
  6. ↑ Idi Amin [online], www.scotsman.com [dostęp 2017-12-28] (ang.).
  7. ↑ Schaake 2004 ↓, s. 128.
  8. ↑ Staniul 2010 ↓.
  9. ↑ a b c d Schaake 2004 ↓, s. 129.
  10. ↑ Jagielski 2003 ↓.
  11. ↑ Kapuściński 2000 ↓.
  12. ↑ Schaake 2004 ↓, s. 130.
  13. ↑ Schaake 2004 ↓, s. 132.
  14. ↑ a b Schaake 2004 ↓, s. 133.
  15. ↑ a b c d e Idi Amin Biography. http://www.notablebiographies.com/.+(ang.).
  16. ↑ JET ↓, 1973/20, s. 14.
  17. ↑ Bar-Zohar i Mishal 2012 ↓, s. 340-341.
  18. ↑ a b c Time 1978-10-13 ↓.
  19. ↑ Michael Mubangizi: Not even an archbishop was spared bishop was spared. The Weekly Observer, 2006-02-16. [dostęp 2009-08-22]. (ang.).
  20. ↑ Idi Amin and Military Rule. Library of Congress Country Studies: Uganda. [dostęp 2009-08-22]. (ang.).

Bibliografia

  • Micha’el Bar-Zohar, Nissim Miszal: Mossad. Najważniejsze misje izraelskich tajnych służb. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2012. ISBN 978-83-7510-898-9.
  • Rozdział 13. W: Ryszard Kapuściński: Heban. Warszawa: Czytelnik, 2000. ISBN 83-07-02777-2.
  • Erich Schaake: Kobiety dyktatorów. Tłumaczenie Roman Niedballa. Katowice: Videograf II, 2004.
  • „JET”. XLIV (20), s. 14, 1973-08-09. Chicago: Johnson Publishing Co. Inc.. (ang.). 
  • Rozwój zależny Czarnej Afryki. W: Oxford Wielka Historia Świata. T. 29: XX wiek Świat i Polska po II wojnie światowej - Dekolonizacja - Lata siedemdziesiąte - Filozofia. Poznań: Oxford Educational. ISBN 978-83-7425-832-6.

Linki zewnętrzne

Prezydenci Ugandy

  • ° - wojskowy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Idi_Amin&oldid=53299660”