Inari (bóstwo)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Inari i jego lisy pomagają płatnerzowi Munechice wykuć ostrze kogitsune-maru (Mały Lis), pod koniec X wieku. Legenda ta jest przedmiotem sztuki Sanjo Kokaji

Inari (jap. 稲荷) – japońskie bóstwo (kami) płodności, ryżu, rolnictwa, lisów, przemysłu i powodzenia. Przedstawiane jest jako istota męska, żeńska, a także androgyniczna, a niekiedy także jako trzy lub pięć odrębnych kami. Inari jest popularnym bóstwem zarówno w wierzeniach shintō jak i buddyjskich, z licznymi chramami na terenie całej Japonii. Jego wysłannikami są zenko (善狐, dobre lisy), przedstawiane jako białe lisy.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Najpopularniejszymi przedstawieniami Inari są młoda bogini żywności, stary człowiek niosący ryż i androgyniczny bodhisattwa. Płeć wizerunku nie jest ustalona i ulega zmianie w zależności od miejscowych tradycji i indywidualnych wierzeń. Z powodu bliskich związków z lisami, Inari przedstawiany jest niekiedy jako lis, aczkolwiek spotyka się to ze sprzeciwem kapłanów tak shintō, jak i buddyzmu. Inari pojawia się również jako wąż lub smok, a w jednej z opowieści ludowych objawia się niegodziwym jako potworny pająk[1].

Inari bywa identyfikowany z innymi mitycznymi postaciami. Niektórzy uczeni sugerują, że Inari jest tożsamy z Uga-no-Mitama i Uka-no-Mitama (parą bóstw związanych z rolnictwem), a także Ōgetsuhime z Kojiki. Inari bywa także identyfikowany ze wszystkimi kami zboża[2]

Żeński aspekt Inari niekiedy jest identyfikowany z Dakiniten, buddyjskim bóstwem będącym japońskim wariantem hinduskiej Dakini, a także z Benzaiten, jedną z siedmiu bogów szczęścia[3]. Dakiniten przedstawiana jest jako żeńska lub androgyniczna bodhisattwa, dosiadająca latającego białego lisa[4].

Inari często czczony jest jako troje kami (Inari sanza); od okresu Kamakura, ilość kami rosła niekiedy do pięciu (Inari goza). Tożsamość tych kami zmieniała się z czasem. Zgodnie z zapisami w Fushimi Inari (najstarszej świątyni Inari), początkowo były to Izanagi, Izanami, Ninigi, Wakumusubi, oraz bóstwa żywności. Obecnie Fushimi Inari identyfikuje Inari z Ukanomitamą, Sadahiko, Omiyanome, Tanaka i Shi. Z kolei w Takekoma Inari (drugim najstarszym chramem Inari) czci się Ukanomitamę, Ukemochi i Wakumusubi. W Nijuni shaki, troje kami identyfikuje się jako Omiyame no mikoto (woda) Ukanomitama no mikoto (zboże) i Sarutahiko no mikami (pole)[5].

Powszechnie stosowanymi symbolami Inari są lis i klejnot spełniający życzenia. Innymi często spotykanymi elementami przedstawienia tego bóstwa (a czasami także jego lisów) są sierp, worek z ryżem i miecz. Atrybutem Inari jest także bicz, obdarzony mocą niszczenia zbiorów ryżu.

Inari ukazuje się wojownikowi. Na ilustracji widoczne są wpływy buddyjskiego bóstwa Dakiniten

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie kultu Inari nie zostało całkowicie wyjaśnione. Większość uczonych jest zgodna, że imię "Inari" pochodzi od słów ine-nari (rosnący ryż). Pierwsze znane użycie współczesnych znaków kanji oznaczających "przenoszenie ryżu" pojawia się w 827 r. w Ruiju Kokushi[6]. Wiadomo, że kult Inari istniał przynajmniej od 711 r., daty oficjalnego założenia chramu na górze Inari w Fushimi. Uczeni, jak np. Kazuo Higo, uważają, że kult Inari pojawił się wcześniej; sugeruje się, że formalny kult Inari jako bóstwo rolnictwa został zapoczątkowany przez klan Hata pod koniec VI wieku[7]. Imię Inari nie pojawia się w klasycznej japońskiej mitologii[8].

Kult Inari rozpowszechnił się w okresie Heian. W 823 r. Kūkai, założyciel buddyjskiej sekty Shingon, uznał Inari za kami opiekuńcze chramu To-ji po tym, jak ofiarował mu go cesarz Saga[7]. W 827 r. dwór uznał Inari za bóstwo piątej rangi, co zwiększyło jego popularność w stolicy. Ranga Inari była następnie zwiększana, a w 942 r. cesarz Suzaku przyznał mu najwyższą rangę jako podziękowanie za pomoc w pokonaniu rebelii. Główny ośrodek kultu Inari, chram Fushimi Inari-taisha znalazł się pośród dwudziestu dwóch chramów objętych cesarskim patronatem. Drugi chram Inari, Takekoma Inari, został założony pod koniec X wieku. Popularność Inari cały czas rosła. W 1072 r. chram Fushimi, będący już wtedy popularnym miejscem pielgrzymek, zyskał dodatkową sławę i honor gdy stał się celem pielgrzymki cesarskiej. Do 1338 r. organizowany przez chram festyn dorównał słynnemu festynowi Gion w Kioto[9].

W 1468 r., podczas wojny Ōnin, chram Fushimi został w całości spalony. Odbudowa trwała około trzydzieści lat, a nowy budynek został poświęcony w 1499 r. O ile w starym chramie cześć trojgu kami oddawana była w trzech osobnych budowlach, w nowym pięcioro bóstw znalazło się pod jednym dachem. Nowy chram po raz pierwszy zawierał świątynię buddyjską, a dziedziczenie urzędów kapłańskich zostało rozciągnięte na klan Kada[10].

Statua lisa w chramie na zamku Inuyama. Chramy Inari znajdują się w wielu japońskich zamkach

W okresie Edo, kult Inari rozprzestrzenił się na całą Japonię, szczególnie popularny stając się w stolicy. Istotnie przyczynili się do tego daimyō, którzy zmieniając domeny zabierali ze sobą znajdujące się w zamkach chramy Inari[11]. Powstawanie zamkowych chramów wiązało się z kultem Inari jako patrona kowali i wojowników. Z kolei na wybrzeżach zaczął być czczony jako bóstwo rybaków, zdrowia (przypisuje się mu uzdrowienia z bólu zębów, złamań, i kiły) oraz płodności[12]. W Edo był wzywany dla obrony przed pożarami. Stał się także patronem aktorów i prostytutek, jako że jego chramy często budowano w pobliżu zamieszkanych przez nich dzielnic. Jako Spełniający-Pragnienia-Inari zaczął być czczony jako bóstwo szczęścia i dostatku[13].

Po tym jak rząd oficjalnie nakazał rozdzielenie buddyzmu i shintō, w wielu chramach Inari nastąpiły zmiany. W chramie Fushimi Inari budynki o wyraźnie buddyjskim charakterze zostały wyburzone. Niektóre świątynie buddyjskie kontynuowały kult Inari, argumentując że w rzeczywistości zawsze oddawano w nich cześć buddyjskim bóstwom (najczęściej Dakiniten), postrzeganym przez zwykłych ludzi jako Inari[14].

W późnym okresie Edo, gdy ryż jako miernik bogactwa zastąpiony został przez pieniądz, rola Inari jako kami powodzenia została rozszerzona na wszystkie aspekty finansów, biznesu i przemysłu. Na początku XIX wieku wyznawcy Inari w mennicy Ginza bili monety przeznaczone na ofiarę dla Inari, przedstawiające dwa lisy i klejnot bądź też znaki "długie życie" i "szczęście"[15].

Świątynie i ofiary[edytuj | edytuj kod]

Czerwone torii w chramie Fushimi Inari w Kioto

Inari jest popularnym bóstwem, któremu poświęcono wiele chramów w całej Japonii. Zgodnie z przeprowadzonym w 1985 r. przez Stowarzyszenie Chramów Shintō (jap. Jinja Honchō) przeglądem, Inari poświęcone jest 32 000 chramów[16] – ponad jedna trzecia chramów w Japonii. W liczbie tej zawierają się jedynie chramy ze stale rezydującymi kapłanami; nie obejmuje ona małych chramów przydrożnych, polnych i znajdujących się w biurach. Szacuje się, że gdyby wliczyć je wszystkie, ilość przybytków poświęconych Inari wzrosłaby przynajmniej dziesięciokrotnie[17].

Pięć najważniejszych chramów Inari w Japonii to:

Wejście do chramu Inari oznaczone jest przez torii w kolorze chińskiej czerwieni oraz statuy lisów, przyozdobione niekiedy przez wyznawców w yodare-kake (rodzaj śliniaczka). Posągi lisów zazwyczaj stawiane są w parach, symbolizujących męski i żeński aspekt bóstwa. Posągi te rzadko kiedy są realistyczne; najczęściej są stylizowane, wyobrażając siedzące zwierzę, z ogonem uniesionym do góry, i patrzące do tyłu. Pomimo wspólnych cech, każda statua ma unikatowy charakter – nie ma dwóch identycznych[19][20].

W chramach składane są ofiary z żywności, przede wszystkim z ryżu i sake. Przeznaczone są one dla lisich sług Inari; wierzy się, że dzięki temu będą one orędować przed bóstwem na rzecz ofiarodawcy[20]. Inne ofiary obejmują Inari-zushi (smażone tofu, uważane za przysmak japońskich lisów) oraz statuetki lisów. Zdarzało się, że w niektórych chramach mieszkały i były czczone lisy, obecnie jednak zwyczaj ten już nie jest praktykowany[21].

Festiwale[edytuj | edytuj kod]

Tradycyjną datą festiwalu ku czci Inari jest pierwszy dzień Konia (Hatsu-uma) w lutym. Inari czczony jest również podczas Fuigo matsuri 8 listopada[22]. Dodatkowo, poszczególne chramy organizują własne festiwale. Przykładowo, chram Inari na Kiusiu zbudowany dla powstrzymania zarazy, organizuje festiwal 20 września, zaś Tenso-jinja w Miyamoto-chō w czerwcu i w listopadzie. Podczas festiwalu składa się ofiary, zazwyczaj są to czerwone torii i wstęgi oraz aburaage[23][24].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Smyers 1999 ↓, s. 8.
  2. Smyers 1999 ↓, s. 61.
  3. Mark Schumacher: Oinari. [w:] A to Z Photo Dictionary of Japanese Buddhist & Shinto Deities [on-line]. [dostęp 2009-03-13]. (ang.).
  4. Smyers 1999 ↓, s. 82-83.
  5. Smyers 1999 ↓, s. 151-155.
  6. Smyers 1999 ↓, s. 15.
  7. a b Inari Shinkō no Hajime. W: Kazuo Higo: Inari Shinkō. Tokio: Yūzankaku Shuppan, 1983. (jap.).
  8. Smyers 1999 ↓, s. 16.
  9. Smyers 1999 ↓, s. 17-18.
  10. Smyers 1999 ↓, s. 18-19.
  11. Smyers 1999 ↓, s. 20.
  12. Smyers 1999 ↓, s. 94-160.
  13. Smyers 1999 ↓, s. 22.
  14. Smyers 1999 ↓, s. 22-25.
  15. Smyers 1999 ↓, s. 133.
  16. Smyers 1999 ↓, s. 219.
  17. Smyers 1999 ↓, s. 1.
  18. Taikodani Inari Shrine (ang.), dostęp 26.01.2021
  19. Smyers 1999 ↓, s. 93-164.
  20. a b Lafcadio Hearn: Glimpses of Unfamiliar Japan. Project Gutenberg, 2005, s. 152-153. OCLC 2192029. (ang.).
  21. Smyers 1999 ↓, s. 88-89.
  22. Patricia Turner, Charles Russell Coulter: Dictionary of Ancient Deities. Nowy York: Oxford University Press, 2001, s. 237. ISBN 978-0-19-514504-5. OCLC 45466269. (ang.).
  23. Adriana Boscaro, Franco Gatti, Massimo Raveri: Rethinking Japan. 1. Literature, visual arts & linguistics. Routledge, 1991, s. 243. ISBN 978-0-904404-79-1. OCLC 613443194. (ang.).
  24. Theodore C. Bestor: Neighborhood Tokyo. Stanford: Stanford University Press, 1989, s. 227. ISBN 978-0-8047-1797-7. OCLC 17919176. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]