Istriebitielne bataliony
Istriebitielne bataliony (ros.) Истребительные батальоны; nazwę tłumaczy się zazwyczaj jako bataliony pościgowe, niszczycielskie, szturmowe lub likwidacyjne[1] – radziecka pomocnicza formacja paramilitarna z okresu II wojny światowej w strukturze NKWD, formowana z ludności cywilnej przez wojskowe komendy uzupełnień tzw. wojenkomaty Armii Czerwonej. W 1942 Istriebitielne bataliony weszły w skład dywizji NKWD.
Żołnierze tych formacji pochodzili zarówno z poboru, jak i ze zgłoszeń ochotników; stanowili mieszankę wielonarodowościową (niekoniecznie działającą w jednych oddziałach), pośród Rosjan znajdowali się także Ukraińcy, Polacy, Białorusini, Litwini. Dowodzili nimi funkcjonariusze operacyjni NKWD. Działania batalionów wspierały Armia Czerwona, oraz siatka agenturalna sowieckich służb bezpieczeństwa (NKWD, NKGB, GRU, Smiersz, OSNAZ).
Historia powstania
Bataliony zostały utworzone po ataku Niemiec na ZSRR, na mocy rozkazu Rady Komisarzy Ludowych z dnia 24 czerwca 1941 w strukturze NKWD, a dowództwo nad nimi sprawowali funkcjonariusze NKWD.
Jeden z batalionów zasłynął z męstwa w czasie bitwy pod Stalingradem[2].
W latach 1943–1944, w miarę przesuwania się frontu na zachód Istriebitielne bataliony wspierały działania NKWD zmierzające do tzw. „oczyszczenia terenu” – likwidacji wszelkich grup i organizacji prowadzących działania antysowieckie i antykomunistyczne[3] i sowietyzacji terenów podbitych na anektowanych przez ZSRR w latach 1939–1940 i ponownie zajmowanych przez Armię Czerwoną w 1944 terenach Polski (okupowanych uprzednio po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 do czerwca 1941) i okupowanych uprzednio od czerwca-sierpnia 1940 do czerwca 1941 krajów bałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia).
IB na terenach południowo-wschodnich okupowanej Polski
Po zasadzce Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) na generała Nikołaja Watutina Sowieci podjęli walkę z UPA. Początkowo słabe oddziały NKWD zostały wzmocnione do 30 tysięcy żołnierzy i rzucone do operacji „czekistowsko-wojskowych”. Wojska NKWD były często wspierane przez byłe oddziały partyzantki sowieckiej, dobrze znające teren, czasami udające oddziały UPA. Rozpoczęto również tworzenie wielkich sieci agenturalnych (175 rezydentów, 1196 agentów, 9843 informatorów sowieckich), oraz formowanie oddziałów IB.
Na terenie przedwojennych województw stanisławowskiego i tarnopolskiego Ukraińcy stanowili większość w batalionach IB[potrzebny przypis]. Często się zdarzało, że byli oni wykorzystywani przeciwko swoim współbratymcom działającym w UPA.
W połowie 1945 wspomagające NKWD oddziały IB liczyły 18 tysięcy członków oraz 26 tysięcy członków tzw. uzbrojonych grup współdziałania.
Polacy w Istriebitielnych batalionach
Liczebność Polaków, którzy byli wcielani do tej formacji siłą, lub wstępowali dobrowolnie do Istriebitielnych batalionów jest obecnie trudna do oszacowania, ze względu na skąpe dane w tej kwestii. Z reguły byli to w 80 procentach nastolatkowie poniżej 18. roku życia, zbyt młodzi, aby trafić do regularnych oddziałów frontowych, jak również osoby niewcielone do Armii Czerwonej ze względów zdrowotnych[4].
Główną przyczyną dobrowolnego wstępowania Polaków do IB były rzezie ludności polskiej i nieustanne akty terroru dokonywane przez część Ukraińców. Polacy zaczęli wstępować do IB po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny południowo-wschodnich województw II RP w 1944; wśród rekrutów znajdowali się także żołnierze Armii Krajowej.
Polacy służący w IB bronili polską ludność i jej mienia przed ludobójstwem i grabieżami dokonywanymi przez UPA, walczyli z oddziałami UPA we współpracy z sowieckimi służbami bezpieczeństwa, wypełniali funkcje wartownicze, zwiadowcze, a także byli wysyłani na akcje pacyfikacyjne w regiony koncentracji oddziałów UPA. Niektórzy żołnierze IB, pozyskani do współpracy przez sowieckie „organy”, rozpracowywali polską konspirację. Oddziały te w dużym stopniu przyczyniły się do uratowania życia i mienia tysięcy ocalałych Polaków z pogromu przeprowadzonego przez Ukraińców, a niektórzy z nich szukali w IB także zemsty za śmierć bliskich w czasie rzezi wołyńskiej.
Zdaniem Andrzeja Leona Sowy w latach 1944–1945 władze radzieckie w pewnym stopniu podtrzymywały polsko-ukraiński konflikt narodowościowy, czego przykładem były zdarzające się rozkazy kierujące Istriebitielne bataliony złożone z Ukraińców przeciwko Polakom, a przeciwko Ukraińcom bataliony o polskim składzie[5].
Obecnie polscy żołnierze Istriebitielnych batalionów korzystają z praw równorzędnych dla innych członków Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, pod trzema warunkami (jednocześnie wymagalne), mianowicie żołnierze ci:
- wchodzili w skład IB działających w chociażby jednym z czterech byłych polskich województw południowo-wschodnich: lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim lub wołyńskim,
- walczyli w obronie ludności polskiej przed nacjonalistami ukraińskimi,
- walki te trwały w latach 1944–1945.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Tomasz Balbus: Polskie „Istriebitielne bataliony” NKWD w latach 1944–1945. [w:] „Biuletyn IPN” Nr 6 (16) [on-line]. Instytut Pamięci Narodowej, czerwiec 2002. s. strona 74. [dostęp 2014-11-24]. (pol.).
- ↑ Героически проявил себя в боях за Сталинград истребительный батальон под командованием М.А.Авилова, созданный в конце августа 1942 г. из сотрудников областного управления милиции. prof. dr. nauk wojskowości А. Цветков – uczestnik bitwy pod Stalingradem.
- ↑ w tym Ukraińska Powstańcza Armia, Leśni Bracia, Żołnierze wyklęci.
- ↑ Piotr Zychowicz: Z wrogiem na wroga. Rzeczpospolita, 2010-01-16. [dostęp 2010-02-25]. (pol.).
- ↑ Andrzej Leon Sowa: Stosunki polsko-ukraińskie 1939–1947. Zarys problematyki, Kraków 1998, s. 269. za: Tomasz Balbus Polskie „Istriebitielne bataliony” NKWD w latach 1944-1945, Biuletyn IPN nr 6 (17) z czerwca 2002 s. 74. Wersja elektroniczna (PDF).
Bibliografia
- Tomasz Balbus: Polskie „Istriebitielne bataliony” NKWD w latach 1944-1945, Biuletyn IPN nr 6 (17) z czerwca 2002. Wersja elektroniczna (PDF).
- Karol Grünberg, Bolesław Otręba: Hans Frank na Wawelu, Włocławek 2001, ISBN 83-88500-13-9.