Józef Zwonarz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Zwonarz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 marca 1899
Stanisławów

Data i miejsce śmierci

24 listopada 1984
Lesko

Zawód, zajęcie

mechanik

Narodowość

polska

Rodzice

Adalbert i Weronika

Małżeństwo

Franciszka Zwonarz

Dzieci

Maria, Janina, Zofia, Franciszek, Helena, Romuald

Krewni i powinowaci

Wilhelm Zwonarz

Odznaczenia
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Zwonarz (ur. 11 marca 1899 w Stanisławowie, zm. 24 listopada 1984 w Lesku) – polski mechanik, uczestnik wojen, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Grobowiec Franciszki i Józefa Zwonarz na cmentarzu w Lesku

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem Adalberta (wzgl. Wojciecha, 1855–1902, który był mechanikiem) i Weroniki (1861–1941) Zwonarzów, bratem Eugeniusza (1881–1945), Wilhelma (1883–1957, podpułkownik Wojska Polskiego), Rudolfa, Jolanty, Jadwigi, Matyldy. Z rodziną zamieszkiwał pod Stanisławowem, a po śmierci ojca, wraz z matką będącą pochodzenia węgierskiego i rodzeństwem, zamieszkiwał czasowo w Budapeszcie.

Przed 1914 był studentem politechniki w Budapeszcie. W czasie I wojny światowej służył jako żołnierz armii austro-węgierskiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W okresie II Rzeczypospolitej zamieszkał w Lesku, gdzie ożenił się z Franciszką z domu Jodłowską, pochodzącą z tego miasta[1]. Prowadził zakład (warsztat) o charakterze mechanicznym i ślusarskim, usytuowany przy ul. Grunwaldzkiej, zyskując szacunek u miejscowej ludności[2][3]. W okresie międzywojennym pracował także jako szofer[4]. Został zawodnikiem założonego w 1923 klubu piłkarskiego Sanovia Lesko oraz tłumaczył na rzecz zawodników drużyny wskazówki do prowadzenia treningów piłki nożnej, zamieszczone w węgierskim czasopiśmie „Magyarfutball”[5]. Znał języki węgierski i niemiecki[6].

Pomoc Żydom[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej, później był uczestnikiem polskiego ruchu oporu. Z uwagi na pochodzenie węgierskie był traktowany mniej rygorystycznie przez Niemców, którzy także korzystali z usług jego warsztatu. W okresie okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną, pracując oficjalnie w leskiej szkole zawodowej (niem. Handels- und Berufschule), w której wykładał rysunek techniczny[7], uczestniczył w tajnym nauczaniu używając pseudonimu „Verona”[8]. Uczestniczył w kolportażu tajnej prasy i instrukcji w ramach Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ), współpracując wówczas z Alojzym Bełzą i Mieczysławem Przystaszem[9]. Ukrywał przed Niemcami sześcioro Żydów. Zbiegłych z obozu przejściowego Zwangsarbeitslager Zaslaw lekarza dr. Natana Wallacha i jego żonę Jafę od grudnia 1942 przez ponad 22 miesiące umieścił w wykonanej jamie ziemnej (schronie), usytuowanej pod swoim warsztatem, położonym w centralnej części Leska. Później ukrywał tam także braci Jafy, Pinka i Milka Manasterów, a od lata 1944 również ich siostrę Annę. Równocześnie zadbał o schronienie dla córki Wallachów, Reny (ur. 1938, później pod nazwiskiem Bernstein), którą w 1942 przekazał Zofii Czemerys (córka jego brata Eugeniusza, żona oficera WP, Tadeusza Czemerysa) w Zagórzu, a wobec zagrożenia denuncjacją, oddał pod opiekę Jana Kąkola i Magdaleny Mielniczek w leśniczówce Czarny Dział w Bezmiechowej Dolnej[a].

W 1967 Józef Zwonarz wraz z żoną Franciszką (1908–1971) został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (nr 331)[10]. Z uwagi na trwającą wojnę na Bliskim Wschodzie otrzymali to wyróżnienie w 1980 w Brukseli. Oboje zostali pochowani na cmentarzu w Lesku. Mieli sześcioro dzieci: Marię, Janinę, Zofię, Franciszka, Helenę i Romualda.

Jafa Wallach spisała wspomnienia, które zostały wydane w Stanach Zjednoczonych pt. Bitter Freedom. Memoirs of a Holocaust Survivor nakładem Hermitage Publishers w 2006. Wydanie w polskim przekładzie wydano w 2012 pt. Gorzka wolność. Wspomnienia ocalonej z holocaustu w opracowaniu Elżbiety Rączy nakładem Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie. Pisarz Kalman Segal w swojej reportażowej powieści pt. Nad dziwną rzeką Sambation, napisanej w 1955 i wydanej w 1957, zawarł odniesienia do Józefa Zwonarza i ocalenia przez niego rodziny żydowskiej[11].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Podane formy imion ukrywanych osób za wspomnieniami Jafy Wallach. Według innego źródła ukrywani byli: Norbert i Sabina Wallach, córka Irena oraz Tadeusz i Anna Manasterowie, zob. Czesław Cyran, Antoni Rachwał. Eksterminacja ludności na Sanocczyźnie w latach 1939–1944. „Rocznik Sanocki”. Tom IV, s. 70, 1979.  Bolesław Baraniecki podał dwa imiona jednej osoby tj. Hanka / Sabina Manaster, która była siostrą Heleny, późniejszej żony dr. Norberta Ramera. Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 29

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 29.
  2. ↑ Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 196.
  3. ↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 237, 253, 352.
  4. ↑ Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 79.
  5. ↑ Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 156.
  6. ↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 304.
  7. ↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 304-305.
  8. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 119, 291.
  9. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 119, 125.
  10. ↑ Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2017. yadvashem.org. s. 111. [dostęp 2018-01-19]. (ang.).
  11. ↑ Kalman Segal: Nad dziwną rzeką Sambation. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1957, s. 144.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Zwonarz&oldid=71761856”