Jagiełła
50°05′46″N 22°34′03″E/50,096111 22,567500| wieś | |
.jpg) Kościół parafialny pw. św. Jadwigi Królowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1152[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-203[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPZ |
| SIMC |
0612051[4] |
Położenie na mapie gminy Tryńcza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
| 50°05′46″N 22°34′03″E/50,096111 22,567500[1]
| |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Jagiełła – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Tryńcza[5][4].
Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Jadwigi Królowej.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0612068 | Drzystki | część wsi |
| 0612074 | Gwizdów | część wsi |
| 0612080 | Koło Szkoły | część wsi |
| 0612105 | Kubraki | część wsi |
| 0612134 | Niechciałka | przysiółek |
| 0612111 | Podlas | część wsi |
| 0612128 | Załuże | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki wsi są datowane na XV wiek. W 1450 roku wieś stała się własnością Bożogrobców w Przeworsku. Początki są związane z pobliską Ujezną, o której wzmiankują regestra poborowe, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej w 1515 roku[6].
W 1589 roku wspólnie z Ujezną jest wzmiankowana Zawada (południowa część obecnej Jagiełły)[7], w której było 7 łanów kmiecych, 5 zagrodników na roli, 5 komorników z bydłem, 5 komorników bez bydła i 1 rzemieślnik. Na północnym terenie była Wola Podsamska (Wola Gorliczyńska)[8].
W 1628 roku południowa część obecnej Jagiełły była wzmiankowana wspólnie z Ujezną jako Zawada vel Wieznia (wieś posiadała 7 łanów kmiecych)[9]. W 1651 roku wieś była wzmiankowana wspólnie z Ujezną jako Zawoda et Uiezna. W 1658 roku wzmiankowano Zawada seu Wiezna.
W latach 1662 i 1674 na północnej części tych terenów była wzmiankowana Wola Podsamska, która posiadała 34 domów[10].
W 1660 i 1668 roku wieś wzmiankowana jako Wólka Jagiellowa – Kopia działu A. D. 1660 ... Jaśnie Pani Marszałkowej na wieczność mocto pure et irrevocabili: Donationis puszczają to jest Wieś Żupełną Tryńczą z folwarkiem Ubies z Folwarkiem alias Wola Żalechowska seu Poszenska, także Wolki Ogryszewska, Jagiellowa, Pryczowa, Ubieszyn i inne tamże poczynione Nowe Osady...[11].
W 1762 roku według wzmianki w aktach właściciela Klucza Trynieckiego Pawła Benoe mieszkańcami gromady Jagiełła byli: Walek Botwina, Grzegorz Dzieża, Tomek Dzieża, Błazek Drzystek, Jędrzej Drzystek, Tomek Drzystek, Antoni Gardziel, Jan Gardziel, Maciek Gardziel, Michał Gardziel, Bartek Jagiełła, Kazimierz Jagiełła, Stach Jagiełła, Wojtek Jagiełła, Jan Kądziera, Tomek Kłapa, Józef Kornafel, Walenty Kornafel, Jan Kot, Jędrzej Kowal, Krzysztof Kowal, Maciek Kowal, Walenty Kula, Anna Liska, Kuba Malek, Jan Majcher, Michał Majcher, Walek Majcher, Franek Matyja, Kuba Mierzwa, Marcin Mierzwa, Stanisław Piżon, Wojciech Polak, Wojtek Oziębły, Błazek Pruchnicki, Kazimierz Pruchnicki, Piotr Pruchnicki, Wawrzek Pruchnicki, Błazek Rud, Franek Siwik, Franek Stąpel, Franek Stąpel drugi, Krzysztof Stąpel, Litwa Wdowa, Matuszowa Wątrobicha, Sobkowa Wątrobicha, Jasiek Wiecheć, Maciek Wawro, Sobek Wawro, Błazek Żugaj, Wojtek Żugaj[12].
W 1713 roku wzmiankowano Wola Posańska alias Gorzyce et Jagieła alias Wola Gorliczyńska (łac. Wola Posańska zwana też Gorzyce i Jagieła zwana też Wola Gorliczyńska)[13]. W 1716 roku, w wyniku sprzedaży Zawada i Ujezna stały się własnością Lubomirskich z Przeworska i od tego czasu pojawiła się w użyciu nazwa wsi Jagiełła, na upamiętnienie wizyty króla na tych terenach. Księgi gromadzkie wsi Tryńcza podają, że w 1723 roku wójtem Jagieły był Stanisław Jagieła[14].
W 1816 roku wieś przeszła na własność Potockich. W 1855 roku jako właściciel występują Antoni Kellerman i spadkobiercy hr. Miera[15], a własność tabularna stanowiła 522 morgi (w tym 81 morgi roli, 60 morgi łąk i 374 morgi lasu). Od 1880 roku jako właściciel występuje Maria Drohojowska z Kellermanów[16]. W latach 1905 i 1918 jako właściciel Jagiełły wzmiankowany jest Konwent PP Franciszkanek we Lwowie (Klasztor SS Franciszkanek Adoracji Najświętszej Marii Panny we Lwowie), w Jagielle było 1028 mieszkańców, a posiadłość tabularna stanowiła 298 ha (w tym 45 ha roli i 216 ha lasu)[17]. Po 1905 roku czasowo właścicielem Jagiełły była Irena z Kellermanów Lityńska[18].
W 1910 roku, w 500 letnią rocznicę bitwy pod Grunwaldem, mieszkańcy usypali kopiec Jagiełły[19].
W 1914 roku w Jagielle (Niechciałkach) urodził się ks. Franciszek Woś (wyświęcony w 1941 roku)[20]
W 1921 roku w Jagielle było 182 domy (w tym w Niechciałce 62 domy). W 1934 roku Jagiełła weszła w skład Gminy zbiorowej Tryńcza. W latach 1954–1972 wchodziła w skład Gromady Gorzyce. Od 1973 roku ponownie należy do Gminy Tryńcza.
10 września 2023 roku na cmentarzu wojennym ofiar hitleryzmu w Jagielle-Niechciałkach, prezydent RP Andrzej Duda wraz z małżonką złożył wieniec przed pomnikiem Żydów zamordowanych w Markowej[21]. Modlili się także: prefekt watykańskiej Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych kard. Marcello Semeraro, metropolita łódzki kard. Grzegorz Ryś oraz naczelny Rabin Polski Michael Schudrich. W uroczystości uczestniczyli m.in. ministrowie z Kancelarii Prezydenta, przedstawiciele IPN, władz regionalnych i lokalnych, mieszkańcy okolicznych miejscowości[22][23].
Kościół[edytuj | edytuj kod]
W 1957 roku podjęto decyzję o budowie kościoła, ale z powodu sytuacji politycznej nie udało się tego zamiaru zrealizować. Dopiero po kolejnych staraniach uzyskano w 1981 roku pozwolenie na budowę. Początkowo odprawiano msze święte w zaadaptowanym budynku starej remizy strażackiej. Kościół murowany zbudowano w latach 1981–1982, a 7 listopada 1982 roku odbyło się poświęcenie kościoła pw. św. Jadwigi Królowej, którego dokonał bp Ignacy Tokarczuk. W 1983 roku została erygowana parafia w Jagielle, a 9 listopada 2008 roku odbyła się konsekracja kościoła, której dokonał abp Józef Michalik[24].
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W latach 1882–1893 istniała niezreorganizowana szkoła 1-klasowa. W 1903 roku decyzją c. k. Rady szkolnej krajowej utworzono 1-klasową szkołę ludową. W 1964 roku wybudowano nowy budynek szkolny. 12 kwietnia 1996 roku wmurowano tablicę pamiątkową pamięci kierownika Józefa Łańcuckiego, który w 1940 roku zginął w Charkowie. 14 października 2010 roku szkoła otrzymała imię króla Władysława Jagiełły[25].
Sport i rekreacja[edytuj | edytuj kod]
W Jagielle działa klub sportowy piłki nożnej Zorza Jagiełła. Został on utworzony w 1968 roku. „Zorza” gra obecnie w A-klasie grupy przeworskiej[26][27].
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
- Kopiec Jagiełły – usypany w 1910 roku, w 500-lecie bitwy pod Grunwaldem z 1410 roku, ku czci króla Władysława Jagiełły.
- Cmentarz ofiar hitleryzmu 1939−1945 – znajdujący się w lesie w Małej Jagielle (Niechciałach). Spoczywa na nim 6500 jeńców radzieckich z pobliskiego, przejściowego obozu koncentracyjnego w Wólce Pełkińskiej. W Październiku 1947 roku na cmentarzu tym pochowano szczątki ośmiu Żydów wcześniej ekshumowanych z Markowej, którzy podczas Zbrodni w Markowej zostali rozstrzelani 24 marca 1944 roku w domu Ulmów.
- Kapliczka na uschniętym drzewie tzw. „Boża męka” – znajdująca się w lesie przy drodze do Gniewczyny Łańcuckiej.
- Obszary leśne.
Duchowni pochodzący z miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Jagiełła jest wsią wyróżniającą się z powodu bardzo licznych powołań, ponieważ wyszło aż 14 duchownych, co jest zjawiskiem niezwykle rzadko spotykanym.
Duchowni pochodzący z Małej Jagiełły:
(parafia św. Stanisława Biskupa w Wólce Pełkińskiej)
- ks. prał. Franciszek Woś (1941 – Mała Jagiełła).
- ks. Michał Woś (1943 – Mała Jagiełła).
- ks. Józef Joniec (1982 – Mała Jagiełła).
- ks. Ryszard Kusy, marianin-misjonarz (1996 – Mała Jagiełła).
- ks. Józef Gwóźdź, werbista-misjonarz (2003 – Mała Jagiełła).
- ks. Jacek Pusztuk (2005 – Mała Jagiełła).
Duchowni pochodzący z Jagiełły:
(parafia św. Mateusza w Gniewczynie Łańcuckiej)
- o. Martynian Wojciech Darzycki bernardyn (1943 – Jagiełła).
- ks. Andrzej Piasecki (1949 – Jagiełła).
- ks. prał. Stanisław Turek (1960 – Jagiełła).
- ks. prał. Bolesław Pilek (1961 – Jagiełła).
- o. Józef Darzycki benedyktyn-misjonarz (1974 – Jagiełła).
- o. Jan Pilek webista (1979 – Jagiełła).
- ks. Edward Sznaj (1982 – Jagiełła).
Duchowni pochodzący z Jagiełły:
(parafia św. Jadwigi Królowej w Jagielle)
- ks. Marian Jagieła (1985 – Jagiełła).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 43166
- ↑ Wieś Jagiełła w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-25], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 362 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. Aleksander Jabłonowski. Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona Warszawa. 1902. (s. 136) [dostęp 2017-10-15]
[Cytat:Vyezna. lan. 8, tab. vect. gr. 6.] - ↑ Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona Warszawa. 1902. (s. 6) [dostęp 2017-10-15]
[Cytat:Zawada vel Więzna, lan 7¼, hrt. c. agr. 5, inq. c. pec. 5, inq. paup. 5, art. 1.] - ↑ Historia Jagiełły.
- ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997. ISBN 83-87288-55-1 (s. 176)
[Cytat:Zawada vel Wieznia: de laneis 7 per gr 30; de 1 quarta agri gr 7/9; hortulani in agris residentes 5 per gr 6; inquilini pecora habentes 5 per gr 8; inquilini pauperes 5 per gr 2; artifices 2 per gr 4; a caldeari vini cremati gr 12; a propinatione eiusdem gr 6.........11/5/9[10/23/9]]. - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000. ISBN 83-87288-55-1 (s. 48)
[Cytat:Wola Podsamska: a personis subditorum n[umer]o 34, facit summa [fl.]..........34/0]. - ↑ Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy. Oddział rękopisów. III. Archiwum Jabłonowskich z Bursztyna - zespół (fond) 145. Część I. 92. Akta dóbr Mieczyszczów i Tryńcza oraz akta procesowe Pawła Benoego (page=372)
- ↑ Pretensje od gromad Klucza Trynieckiego spisane 1762 (page= 38–42) [dostęp 2022-11-23]
- ↑ Józef Półćwiartek. Rewizja generalna ziemi przemyskiej części zasańskiej (lewobrzeżnej) z 1713 r. „Prace Humanistyczne” (Rzeszowskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk). R. VII: 1975, seria I, nr 7, s. 43–62.
- ↑ Księgi Sądowe wiejskie. T. 2/ wydawca Bolesław Ulanowski Księgi gromadzkie wsi Tryńcza 1577–1746 (s. 131)
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicji i Lodomerii jako też w Wielkim Księstwie Krakowskim i Księstwie Bukowińskim. 1855. pbc.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-15)]. (s. 69) (dostęp 2017-1015).
- ↑ Prof. Tadeusz Piłat Skorowidz Dóbr Tabularnych w Galicji z Wielkim Ks. Krakowskim. 1890 Lwów. (s. 70) (dostęp 2017-10-15).
- ↑ Skorowidz Dóbr Tabularnych w Galicji z W. Ks. Krakowskim. 1905 (s. 50) (dostęp 2017-10-15).
- ↑ Skorowidz Dóbr Tabularnych w Galicji z W. Ks. Krakowskim. Dodatek (s. 5) (dostęp 2017-10-15).
- ↑ Album niepodległej – Kopiec grunwaldzki w Jagielle.
- ↑ Biografia ks. Franciszka Wosia.
- ↑ Para prezydencka odwiedziła cmentarz ofiar hitleryzmu w miejscowości Jagiełła-Niechciałki (zdjęcia) [online], radio.rzeszow.pl [dostęp 2023-09-10].
- ↑ Para prezydencka złożyła wieniec przed pomnikiem Żydów zamordowanych w Markowej [online], dzieje.pl [dostęp 2023-09-10].
- ↑ W Jagielle-Niechciałkach odbyła się modlitwa za Żydów, którzy zginęli z Ulmami [online], www.ekai.pl [dostęp 2023-09-11].
- ↑ Między Sanem a Wisłokiem. Biuletyn Informacyjny Gminy Tryńcza. 1(27) 2009 (s. 20) (dostęp 2017-10-11).
- ↑ Jagiełło w Jagielle. [dostęp 2018-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-19)].
- ↑ Futbolowo.pl Zorza Jagiełła – O klubie.
- ↑ O klubie – Ludowy Klub Sportowy Zorza Jagiełła.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jagiełła, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 368.
- Mapa katastralna wsi Jagiełła z 1855 roku