Janus Pannonius

Janus Pannonius (łac. Janus Pannonius, węg. János Csezmicei, chorw. Ivan Česmički, ur. 29 sierpnia 1434 w miejscowości Csezmice, dziś chorw. Čazma, zm. 27 marca 1472 w Medvevárze, dziś chorw. Medvedgrad) – węgierski (węgiersko-chorwacki) humanista, neołaciński poeta okresu wczesnego Odrodzenia, a także urzędnik, dyplomata i biskup miasta Pecz. Uważany jest za pierwszego węgierskiego poetę. Tworzył po łacinie.

Życiorys

Był siostrzeńcem biskupa humanisty Jánosa Vitéza, który wysłał go na studia do Ferrary. Tam trafił do szkoły Guarina z Werony. Później studiował także w Padwie, gdzie zetknął się z myślą włoskiego renesansu. Oddziaływały na niego m.in. neoplatoniczne poglądy Marsilia Ficina z Florencji. Zawarł znajomości z najwybitniejszymi włoskimi humanistami. Po powrocie na Węgry kontynuował karierę duchowną, zyskiwał równocześnie uznanie na dworze króla Macieja Korwina, protektora twórców i uczonych. Przez jakiś czas pracował jako kanclerz królowej Beatrycze, w 1471 r. jednak wraz z Vitézem zorganizował spisek przeciwko królowi (spiskowców niepokoiła zwłaszcza agresywna polityka zagraniczna ambitnego władcy). Intryga nie powiodła się, Pannonius postanowił zatem zbiec do Włoch; zmarł jednak w drodze, w chorwackiej twierdzy Medvevár (dzis. Medvedgrad).

Twórczość

Janus Pannonius pozostawił po sobie bogaty łacińskojęzyczny dorobek poetycki, który podzielić można na epigramaty, panegiryki i elegie. Te pierwsze, czasem okolicznościowe, często dowcipne, nierzadko sprośne, pisał głównie w młodości; podejmował w nich przede wszystkim tematykę studenckiego życia, w tym swoich bogatych doświadczeń z kobietami (np. Do Sylwii, Do Laelii i in.). W epigramacie pt. Pochwała Panonii przedstawił się jako poeta z peryferyjnych Węgier, któremu udało się osiągnąć uznanie w samym Rzymie. Spośród panegiryków wymienić można np. Pieśń pochwalną na cześć mistrza Guarina (ferraryjskiego nauczyciela Pannoniusa). Elegie powstawały głównie w okresie późniejszym; w stylizowanym na list utworze Janusz w chorobie do Błażeja na wojnie skontrastowane są los zmożonego chorobą podmiotu lirycznego i wyidealizowany żywot żołnierski. Inną elegią Pannoniusa jest Na odjezdnym z Waradu świętych królów żegnając.

Tomy Janusa Pannoniusa ukazywały się już od XVI wieku, zarówno na Węgrzech, jak i za granicą. Poeta ceniony był m.in. przez Erazma z Rotterdamu i Giosuè Carducciego. Pierwszy większy zbiór jego utworów wydał Sámuel Teleky w 1784 r. Od końca XVIII wieku tłumaczono go na węgierski.

Bibliografia

• Antologia poezji węgierskiej, wybór i układ: I. Csápláros, G. Kerényi, PIW, Warszawa 1975.

Linki zewnętrzne

• Janus Pannonius – dzieła w bibliotece Polona