Jardang
Jardang – forma ukształtowania powierzchni Ziemi występująca na pustynnych obszarach na całym świecie; ostry grzbiet oddzielający bruzdy korazyjne. Główną rolę w jego tworzeniu odgrywają procesy korazji i deflacji[1].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Termin wywodzi się, według różnych źródeł, z języka tureckiego[2] lub języka ujgurskiego[3] (słowo jar oznacza ostrą krawędź skalną)[4]. Po raz pierwszy tej nazwy użył szwedzki geograf Sven Hedin (1903), opisując formy skalne występujące nieopodal jeziora Lob-nor w zachodnich Chinach[5].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Jardangi mają zazwyczaj do 100 m długości i kilku, kilkunastu metrów wysokości. Zdarzają się jednak takie o długości nawet ponad 1000 m i wysokości 200 m[6]. Ich szczyty są najczęściej spłaszczone, zaś ściany strome (czasami podcięte). Zazwyczaj można je zobaczyć w gromadach i są położone równolegle do siebie, i zgodnie z kierunkiem wiejącego wiatru (jardangi występują na tych obszarach, na których wiatr ma swój jeden stały kierunek)[1][4].
Jardangi dzieli się na mikrojardangi, mezojardangi i megajardangi. Mikrojardangi są małymi tworami, najmniejsze mają ledwie kilka centymetrów wielkości. Według Svena Hedina, klasyczne jardangi osiągają wielkość kilku, kilkunastu metrów; takie rozmiary mają właśnie mezojardangi. Megajardangi mogą ciągnąć się kilometrami, a ich wysokość dochodzi nawet do 200 metrów[7].
Utwory te są zbudowane z mało odpornych na procesy destrukcyjne osadów (najczęściej są to słabo skonsolidowane pyły, piaski czy iły pochodzenia rzecznego, jeziornego lub eolicznego)[1].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Jardangi zlokalizowane są na terenach pustynnych, np. na pustyni Namib czy na Saharze. Licznie występują również w Azji, np. na pustyni Lut w Iranie czy na pustyniach Arabii Saudyjskiej[8][9]. Można je też spotkać w obu Amerykach, Australii[7], a także w Europie (np. w Hiszpanii)[10]. Mezojardangi licznie występują w Czadzie, Mali, Algierii i Egipcie[7]. Megajardangi można znaleźć m.in. na pustyni Lut czy w górach Tibesti[1].
Obecność jardangów stwierdzono także na Marsie[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Procesy i formy eoliczne. W: Piotr Migoń: Geomorfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 362. ISBN 978-83-01-15979-5.
- ↑ a b Featured images for September 2008: Yardangs on Earth and Mars. psi.edu. [dostęp 2015-07-27]. (ang.).
- ↑ Stanisław Pietkiewicz, Stefan Żmuda: Słownik poje̜ć geograficznych. Wiedza Powszechna, 1973, s. 182. [dostęp 2015-07-27].
- ↑ a b Procesy i formy eoliczne. W: Piotr Migoń: Geomorfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 361. ISBN 978-83-01-15979-5.
- ↑ Richard Chorley, Robert Percy Beckinsale: The History of the Study of Landforms: Quaternary and recent processes and forms (1890-1965) and the mid-century revolutions. Geological Society of London, 1964, s. 776. ISBN 978-1-86239-249-6. [dostęp 2015-07-27].
- ↑ Działalność wiatru. W: Włodzimierz Mizerski: Geologia dynamiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 214. ISBN 978-83-01-17688-4.
- ↑ a b c Ronald Cooke, Andrew Warren, Andrew Goudie: Desert Geomorphology. CRC Press, 2006, s. 296. ISBN 978-0-203-02059-3. [dostęp 2015-07-29].
- ↑ Andrew Goudie, Nicholas J. Middleton: Desert Dust in the Global System. Springer Science & Business Media, 2006, s. 43. ISBN 978-3-540-32355-6. [dostęp 2015-07-27].
- ↑ Barbara Petrozolin-Skowrońska, Bartłomiej Kaczorowski: Nowa encyklopedia powsczechna PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 383-384. ISBN 978-83-01-14186-8. [dostęp 2015-07-27].
- ↑ Francisco Gutiérrez, Mateo Gutiérrez: Landscapes and Landforms of Spain. Springer Science & Business, 2014, s. 150. ISBN 978-94-017-8628-7. [dostęp 2015-07-29].