Jeremy Bentham

Jeremy Bentham
Data urodzenia	1748
Data śmierci	1832
Zawód, zajęcie	ekonomista
Narodowość	Anglik

Jeremy Bentham (ur. 4 lutego 1747^?/15 lutego 1748 w Londynie, zm. 6 czerwca 1832 tamże^[1]) – angielski prawnik, filozof i ekonomista. Reformator instytucji prawnych i społecznych, prekursor pozytywizmu prawniczego. Jeden z głównych przedstawicieli liberalizmu. Jeden z autorów filozoficznej koncepcji utylitaryzmu. W ekonomii zwolennik wolnego rynku. Jedną z najsłynniejszych jego myśli było przekonanie, że ludzie pragną w życiu przede wszystkim przyjemności cielesnych, które są dla nich ważniejsze niż dobro świata.

Doktryny[edytuj | edytuj kod]

Według Benthama celem człowieka jest unikanie bólu i dążenie do przyjemności. Jego zdaniem jest to również cel społeczeństwa. Bentham twierdził, że należy dążyć do szczęścia, a jego maksymalizacja jest celem państwa i prawa. Człowiek w ujęciu Benthama jest istotą racjonalną, zdolną do dążenia do szczęścia w oparciu o rozumny namysł nad zyskami i stratami (przyjemnościami i przykrościami) płynącymi z określonego działania i jego skutków (tzw. „rachunek szczęśliwości”, czyli felicific calculus)^[2]. W myśl tej doktryny rozumne dążenie do osobistego szczęścia zwiększa pomyślność ogółu, a ludzkie postępowanie jest moralne wtedy, gdy dąży do realizacji zasady „największego szczęścia największej liczby ludzi”^[3].

Bentham uważał demokrację za dobry ustrój. Był radykałem i postulował likwidację monarchii oraz Izby Lordów. Był twórcą utylitaryzmu (zwłaszcza ilościowego). Bentham, tak jak Thomas Hobbes, uznawał wolę suwerena za źródło prawa. Według niego obywatele porównywali korzyści i niekorzyści z tytułu podporządkowania się władzy. Byli jej posłuszni, ponieważ oceniali przykrości z podporządkowania jako mniejsze niż przykrości skutków ich nieposłuszeństwa. W duchu pozytywizmu prawniczego twierdził, że zasady współżycia ludzi powinny zostać ujęte w ramy stałego i znanego wszystkim prawa, co umożliwiłoby dokonanie racjonalnej kalkulacji pozwalającej uniknąć przykrości wynikających z przekroczenia prawa. Jako prawnik stworzył kierunek analityczny w prawie. Jego kontynuatorami byli John Austin i James Mill.

Był zwolennikiem równouprawnienia kobiet^[4], a także przeciwnikiem penalizacji stosunków homoseksualnych^[5].

Wypełniając ostatnią wolę Benthama^[6], jego zwłoki najpierw oddano nauce, a następnie z jego szkieletu skonstruowano „auto-ikonę”, ubraną w prawdziwą odzież filozofa i mającą woskową głowę, która eksponowana jest w University College w Londynie. Według jednej z legend, jego życzeniem było bycie obecnym przy ważniejszych czynnościach akademickich w przyszłości, co jego spadkobiercy mieli rzekomo skrzętnie wypełniać, i jego mumia miała być wnoszona na uroczyste posiedzenia senatu, a podczas sprawdzania kworum przed głosowaniami senatu uczelni miano odczytywać formułę „Jeremy Bentham, obecny, bez prawa głosu”^[7].

Nawiązania w kulturze popularnej[edytuj | edytuj kod]

John Locke, bohater amerykańskiego serialu telewizyjnego Zagubieni, ukrywał się po opuszczeniu wyspy pod nazwiskiem Jeremy Bentham. Pseudonim jest nieprzypadkowy: działania bohatera mają znamiona głębokiego utylitaryzmu (np. próbuje odebrać sobie życie w trosce o dalsze losy jego przyjaciół).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Panoptikon

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Bentham Jeremy, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-05-22] .
↑ Wiktor Werner, Homo laborans – wolna jednostka czy wytwór historii? Jeden z metodologicznych problemów badania zachowań „człowieka pracującego”, [w:] Magdalena Piorunek (red.) Człowiek w kontekście pracy. Teoria – empiria – praktyka, Wydawnictwo Adam Marszałek, Poznań 2009, s. 10–30.
↑ Bentham Jeremy, w: „Nowa encyklopedia powszechna PWN”, red. Barbara Petrozolin-Skowrońska, t. 1, Warszawa 1998, s. 413.
↑ MiriamM. Williford MiriamM., Bentham on the Rights of Women, „Journal of the History of Ideas”, Vol. 36 (Nr. 1 (Jan. – Mar., 1975)), s. 167–176 .
↑ JeremyJ. Bentham JeremyJ., Offences Against One’s Self, „Journal of Homosexuality”, 3(4) i 4(1), 1978 .
↑ Extract from Bentham’s Will. University College London. [dostęp 2011-07-19]. (ang.).
↑ Auto-Icon. University College London. [dostęp 2011-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-11)]. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Polskojęzyczne

Jeremy Bentham – publikacje w bibliotece Polona
Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa. adrianzandberg.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-01)]. (polskie tłumaczenie)

Anglojęzyczne

Jeremy Bentham. utilitarian.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-29)].. Kolekcja linków do prac Benthama i traktujących o nim (ang.).
James E.J.E. Crimmins James E.J.E., Jeremy Bentham, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 1 lutego 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-02] (ang.).
WilliamW. Sweet WilliamW., Jeremy Bentham, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
Jeremy Bentham. utilitarianism.net (ang.)
Bentham, Jeremy (1748–1832) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].

[1] Bentham Jeremy, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-05-22] .

[2] Wiktor Werner, Homo laborans – wolna jednostka czy wytwór historii? Jeden z metodologicznych problemów badania zachowań „człowieka pracującego”, [w:] Magdalena Piorunek (red.) Człowiek w kontekście pracy. Teoria – empiria – praktyka, Wydawnictwo Adam Marszałek, Poznań 2009, s. 10–30.

[3] Bentham Jeremy, w: „Nowa encyklopedia powszechna PWN”, red. Barbara Petrozolin-Skowrońska, t. 1, Warszawa 1998, s. 413.

[4] MiriamM. Williford MiriamM., Bentham on the Rights of Women, „Journal of the History of Ideas”, Vol. 36 (Nr. 1 (Jan. – Mar., 1975)), s. 167–176 .

[5] JeremyJ. Bentham JeremyJ., Offences Against One’s Self, „Journal of Homosexuality”, 3(4) i 4(1), 1978 .

[6] Extract from Bentham’s Will. University College London. [dostęp 2011-07-19]. (ang.).

[7] Auto-Icon. University College London. [dostęp 2011-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-11)]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]