Jodłownik
49°46′39″N 20°14′27″E/49,777500 20,240833
| wieś | |
.JPG) Fragment miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1 130[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-620[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KLI |
| SIMC |
0430210 |
Położenie na mapie gminy Jodłownik  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu limanowskiego  | |
| 49°46′39″N 20°14′27″E/49,777500 20,240833[1]
| |
Jodłownik – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Jodłownik.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jodłownik. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Jodłownik[4].
W miejscowości działało państwowe gospodarstwo rolne – Zakład Rolny Jodłownik[5]. W 1993 po przekształceniu jako Ośrodek Hodowli Zarodowej Jodłownik wchodził w skład Przedsiębiorstwa Rolno-Przemysłowego Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa Straszęcin[6].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od rozległych lasów jodłowych, które kiedyś porastały okoliczne góry i wzniesienia[4].
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
1361 Jodłownik, 1364 Jodlownik, 1398 Jodlownyky, Jodlowniki, 1402 Jodlownijkij, 1403 Jodlownikij, Jodlowniky, 1408 Iodlownik, 1416 Iodlownijk, 1425 Jodlowa, 1427 Yodlownik, Yodlowniki, 1428 Jogdlownik, 1432 Jedlowniky, Jedlownik, 1446 Gijedlownik, 1449 Yadlowniky, Iadlowniky, 1454 Jadowniki, 1483 Gyodlownyk.
Wieś w liczbach[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2021 roku liczba ludności we wsi wynosi 1 130. 49,5% mieszkańców stanowią kobiety, a 50,5% ludności to mężczyźni. Miejscowość zamieszkuje 13,0% mieszkańców gminy. Współrzędne GPS wsi Jodłownik to (20.240556, 49.777222)[2].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0430226 | Dobroniów | część wsi |
| 0430232 | Górki | część wsi |
| 0430278 | Markuszowa | przysiółek |
| 0430249 | Miękinów | część wsi |
| 0430255 | Poddębie | część wsi |
| 0430261 | Zagórznie | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dzieje dawne[edytuj | edytuj kod]
- Przynależność administracyjna:
- Własność szlachecka:
- 1361 – jedna z pierwszych pisemnych wzmianek pochodzi z 1361 roku[13]. Właścicielem tych okolic był wówczas rycerz Mikołaj z rodu Ratołdów[4], jest odnotowany także Zauescius [Zawisza] z Jodłownika[14];
- 1388 – Mikołaj Miczek zw. Drobot z J. br. Jakusza z Kostrzy i Hanki ż. Dobka z Wierzbna, mąż Świętochny, ojciec Więcława i Katarzyny[15];
- 1428–1454 – Więcław (Waczslaus, Wenceslaus, Lathslaus, Latslaus, Laczslaus, Ladislaus, Wladislaus) z J. s. Mik. Drobota z J., mąż Weroniki, ojciec Bogdała, Mikołaja Bogdała zw. też Kolanem, Więcława i Anny, wójt dziedz. Ciężkowic 1438, starosta w Goleszu 1445[16][17];
- Następnie wieś stała się własnością Lubomirskich;
- 1531 – Jodłownik został zakupiony przez Niewiarowskich z Niewiarowa (herbu Półkozic)[4]. Przecław Niewiarowski w 1585 ufundował tu drewniany kościół, zachowany do dziś. W 1595 Przecław zmarł i zgodnie z testamentem cały jego majątek przeszedł w ręce zakonu Dominikanów z Krakowa[13];
- Jodłownik pozostawał w ich rękach aż do 1784, czyli do konfiskaty dóbr zakonnych przez rząd austriacki.
Inne[edytuj | edytuj kod]
- W 1630 matematyk i pisarz, profesor Akademii Krakowskiej, Jan Brożek, opracował zachowaną do dziś dokładną mapę Jodłownika[4].
- W II połowie XVIII w., kiedy dobra Jodłownik były własnością dominikanów krakowskich, przez kilkanaście lat majątkiem tym zarządzał Stanisław Slaski, teolog i wykładowca w studium dominikańskim w Krakowie, który był bardzo dobrym gospodarzem co miało wpływ na rozwój okolicy.
- W XIX wieku Jodłownik był własnością zakonu Cystersów z pobliskiego Szczyrzyca. Przeprowadzili oni wówczas generalny remont kościoła, założyli cmentarz i zbudowali most na rzece[18].
- 6 września 1939 wkraczające oddziały Wehrmachtu dokonały we wsi zbrodni wojennej. Zabito 58 osób z okolicznych miejscowości[19].
- W latach 1981–1987 mieszkańcy wsi zbudowali nowy kościół, który przejął funkcję kościoła parafialnego[18].
Obecnie większość mieszkańców Jodłownika utrzymuje się z rolnictwa: sadownictwa, krzewiarstwa i hodowli bydła[4].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[20].
- Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z otoczeniem w granicach ogrodzenia.
Kościół powstał w 1587 r. z funduszy Przecława Niewiarowskiego (w przedsionku kościoła znajduje się jego portret z około 1600 r.)[21].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Jodłownik położony jest na pograniczu Beskidu Wyspowego i Pogórza Wielickiego, w odległości ok. 3 km od Szczyrzyca[22]. Znajduje się na wysokości ok. 310–440 m n.p.m. Jest jedną z najniżej położonych miejscowości w powiecie limanowskim[23]. Przez wieś przepływa rzeka Tarnawa[21].
1 stycznia 2023 temperatura w Jodłowniku wzrosła do 19,0 °C i jest to najwyższa zanotowana w styczniu w Polsce wartość od początku pomiarów. Dla przykładu tego dnia w regionie było : 11,5 °C w Limanowej, 15,3 °C w Krakowie, 16,7 °C w Mszanie Dolnej i Zakopanem[24]. Maksymalna suma dobowa opadu zanotowana została 20 czerwca 2020 i wyniosła 151,7 mm.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Kościół w Jodłowniku istniał już od 1585, ale dopiero w 1925 wieś doczekała się erygowania samodzielnej parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny[18].
Aż do lat 80. XX wieku funkcję głównego kościoła we wsi spełniał modrzewiowy kościółek z XVI wieku. Był on własnością kolejno zakonu Dominikanów a następnie Cystersów z niedalekiego Szczyrzyca.
Obecnie jej kościołem parafialnym jest nowy kościół.
Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Urodził się tu Władysław Płonka (ur. 31 stycznia 1895, zm. 1940 w Charkowie) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 47087
- ↑ a b Wieś Jodłownik w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-12-06], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 402 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c d e f Sołectwa gminy Jodłownik. Gmina Jodłownik. [dostęp 2010-11-05]. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie celów, zasad i trybu udzielania oraz wysokości stawek dotacji dla rolnictwa w 1990... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 30 marca 1993 r. w sprawie wysokości stawek dotacji dla rolnictwa oraz zasad i trybu ich udzielania w 1993 r [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Zbiór dokumentów małopolskich, wyd. S. Kuraś i I. Sułkowska-Kurasiowa, cz. 1-8, Kraków 1962 – Wrocław 1975; cz. 4, s. 972
- ↑ Rejestry poradlnego województwa krakowskiego z lat 1490-1520, Archiwum Skarbu Koronnego, s. 143
- ↑ Źródła dziejowe, t. 14-15: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 3-4: Małopolska, opisana przez A. Pawińskiego, Warszawa 1886, s. 50
- ↑ Rejestry poradlnego ..., s. 143
- ↑ a b P. Skoczek, s. 38
- ↑ Codex diplomaticus Poloniae, t. 1-2, wyd. L. Rzyszczewski i A. Muczkowski; t. 3, wyd. J. Bartoszewicz; t. 4, wyd. M. Bobowski, Warszawa 1847-1887; t. 3, s. 129
- ↑ Antiquissimi libri iudiciales terrae Cracoviensis, ed. B. Ulanowski, Kraków 1884-1886; cz. 8, 7328, 9034, 9164 i dal.
- ↑ Starodawne Prawa Polskiego Pomniki (wypisy) z ksiąg dawnych sądowych ziemskich i grodzkich ziemi krakowskiej, wyd. A. Z. Helcel, Kraków 1870, cz. 2, 2397 i dal.
- ↑ Krzepka J. Księga rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie jagiellońskiej, cz.1: Małopolska, Kraków 1915, s. 434
- ↑ a b c P. Skoczek, s. 39
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 239.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-04].
- ↑ a b Kościół Narodzenia NMP w Jodłowniku [online], malopolska.szlaki.pttk.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
- ↑ M. Michniewska, s.56
- ↑ ImapLite [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2020-03-25].
- ↑ Wyjątkowo ciepły przełom roku | Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy [online], imgw.pl [dostęp 2023-01-14].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Skoczek: Parafie Ziemi Limanowskiej. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 38-43. ISBN 978-83-88383-43-4.
- Magdalena Michniewska, Artur Michniewski, Marta Duda: Kościoły drewniane Karpat – Polska i Słowacja: przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, s. 56. ISBN 83-89188-43-0. [dostęp 2010-11-05].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- wies_Jodlownik 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 596.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
