Jus

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jus
Wielki jus Wielki jus jotowany
Mały jus Mały jus jotowany
Mały jus zamknięty Mały jus jotowany zamknięty
Wielki jus
Duży jus zamknięty

Mały jus (Ѧѧ) i wielki jus (Ѫѫ) – litery reprezentujące samogłoski nosowe w języku prasłowiańskim. Istniały one we wczesnej cyrylicy i głagolicy. Mogą występować też w postaci zjotyzowanej, tworząc odpowiednie ligatury: Ѩѩ () i Ѭѭ ().

Wymowa[edytuj | edytuj kod]

Mały jus reprezentuje samogłoskę nosową przednią [ɛ̃] (ę), natomiast wielki jus – samogłoskę nosową tylną [ɔ̃] (ǫ – polskie ą).

Pochodzenie nazw[edytuj | edytuj kod]

Nazwy liter nie pochodzą od kapitalizacji: jusy występowały pod postaciami minuskuł i majuskuł.

Jus w różnych językach[edytuj | edytuj kod]

Wielki jus występował w alfabecie bułgarskim aż do roku 1945, kiedy usunięto go z powodu zaniku samogłoski nosowej tylnej. W niektórych dialektach bułgarskich lub macedońskich niedaleko greckich miast Saloniki i Kastorii wciąż istnieje nosowa wymowa.

W Rosji mały jus reprezentował zjotyzowaną ja w środku lub na końcu wyrazu. Współczesna litera Я została dodana w XVIII wieku podczas reformy ortografii w roku 1709. Z tego powodu litera Я w języku rosyjskim czasem odpowiada polskiemu ę (przykład: пять – pięć).

W Polsce, w której używa się języka polskiego będącego językiem słowiańskim pisanym alfabetem łacińskim, podobne dźwięki są zapisywane następująco: litera Ę ma wartość fonetyczną małego jusu, a Ą – wielkiego jusu. Formy zjotyzowane są zapisywane kolejno: (), (). Należy jednak pamiętać, że nie odpowiadają one pierwotnym głoskom. Polskie Ę odpowiada dawnej krótkiej samogłosce nosowej (obojętne, czy przedniej czy tylnej), a Ą – długiej. Ponadto spółgłoski przed prasłowiańskim Ę uległy zmiękczeniu. Dlatego w uproszczeniu polskie ę, ą odpowiadają etymologicznie starocerkiewnemu ѫ, a ię, ią, ję, ją – ѧ, ѩ, ѭ.

Kodowanie[edytuj | edytuj kod]

Mały jus[edytuj | edytuj kod]

Litera Ѧ ѧ Ѩ ѩ
Nazwa w Unikodzie CYRILLIC CAPITAL LETTER

LITTLE YUS

CYRILLIC SMALL LETTER

LITTLE YUS

CYRILLIC CAPITAL LETTER

IOTIFIED LITTLE YUS

CYRILLIC SMALL LETTER

IOTIFIED LITTLE YUS

Kodowanie dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo
Unikod 1126 U+0466 1127 U+0467 1128 U+0468 1129 U+0469
UTF-8 209 166 D1 A6 209 167 D1 A7 209 168 D1 A8 209 169 D1 A9
Odwołania znakowe SGML Ѧ Ѧ ѧ ѧ Ѩ Ѩ ѩ ѩ
Źródło:[1][2][3][4]

Wielki jus[edytuj | edytuj kod]

Litera Ѫ ѫ Ѭ ѭ
Nazwa w Unikodzie CYRILLIC CAPITAL LETTER

BIG YUS

CYRILLIC SMALL LETTER

BIG YUS

CYRILLIC CAPITAL LETTER

IOTIFIED BIG YUS

CYRILLIC SMALL LETTER

IOTIFIED BIG YUS

Kodowanie dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo
Unikod 1130 U+046A 1131 U+046B 1132 U+046C 1133 U+046D
UTF-8 209 170 D1 AA 209 171 D1 AB 209 172 D1 AC 209 173 D1 AD
Odwołania znakowe SGML Ѫ Ѫ ѫ ѫ Ѭ Ѭ ѭ ѭ
Źródło:[5][6][7][8]

Mały jus zamknięty[edytuj | edytuj kod]

Litera
Nazwa w Unikodzie CYRILLIC CAPITAL LETTER

CLOSED LITTLE YUS

CYRILLIC SMALL LETTER
CLOSED LITTLE YUS
CYRILLIC CAPITAL LETTER

IOTIFIED CLOSED LITTLE YUS

CYRILLIC SMALL LETTER

IOTIFIED CLOSED LITTLE YUS

Kodowanie dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo
Unikod 42584 U+A658 42585 U+A659 42588 U+A65C 42589 U+A65D
UTF-8 234 153 152 EA 99 98 234 153 153 EA 99 99 234 153 156 EA 99 9C 234 153 157 EA 99 9D
Odwołania znakowe SGML Ꙙ Ꙙ ꙙ ꙙ Ꙛ Ꙝ ꙛ ꙝ
Źródło:[9][10][11][12]

Wielki jus zamknięty[edytuj | edytuj kod]

Litera
Nazwa w Unikodzie CYRILLIC CAPITAL LETTER

BLENDED YUS

CYRILLIC SMALL LETTER

BLENDED YUS

Kodowanie dziesiętnie szesnastkowo dziesiętnie szesnastkowo
Unikod 42586 U+A65A 42587 U+A65B
UTF-8 234 153 154 EA 99 9A 234 153 155 EA 99 9B
Odwołania znakowe SGML Ꙛ Ꙛ ꙛ ꙛ
Źródło:[13][14]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Cyrillic Capital Letter Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  2. Cyrillic Small Letter Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  3. Cyrillic Capital Letter Iotified Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  4. Cyrillic Small Letter Iotified Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  5. Cyrillic Capital Letter Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  6. Cyrillic Small Letter Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  7. Cyrillic Capital Letter Iotified Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  8. Cyrillic Small Letter Iotified Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  9. Cyrillic Capital Letter Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  10. Cyrillic Small Letter Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  11. Cyrillic Capital Letter Iotified Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  12. Cyrillic Small Letter Iotified Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  13. Cyrillic Capital Letter Blended Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
  14. Cyrillic Small Letter Blended Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].