Język baskijski

Euskara

Klasyfikacja genetyczna
{{{klasyfikacja}}}
Status oficjalny
Organ regulujący	Euskaltzaindia↗
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-1	eu
ISO 639-2	baq/eus
ISO 639-3	eus
ISO 639-5	euq
IETF	eu
Glottolog	basq1248
Ethnologue	eus
GOST 7.75–97	бак 085
WALS	bsq, bqb, bqg, bqh, bqi, bql, bqn, bqo, bqr, bqs, bqz
SIL	eus
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku baskijskim Słownik języka baskijskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

{{Język infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | klasyfikacja = | iso3 = Nieznane pola: "kraj, region1", "rodzina", "język", "przymiotnik", "agencja", "przymiotnik2", "rodzaj", "kraj, region2" oraz "liczba".

Basque Country in Spain and France

Język baskijski (nazwy własne, zależnie od dialektu: euskara, euskera, eskuara, üskara) – język Basków, zamieszkujących kilka prowincji na pograniczu Hiszpanii i Francji. Posługuje się nim dzisiaj ponad milion osób, z których ok. 90% mieszka w Hiszpanii.

Wyróżnia się 10 dialektów języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi powstała ustandaryzowana odmiana języka – Euskara batua, łącząca cechy największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie Gipuzkoa. Odmiana ta nauczana jest w szkołach. Literatura w tym języku powstaje od XVI wieku. Pierwszą drukowaną książkę w języku baskijskim wydano w 1545 roku.

Jego przynależność genetyczna nie została do tej pory ustalona, ale z pewnością nie jest to język indoeuropejski. Istnieją przypuszczenia, że jest on spokrewniony z językami kartwelskimi czy chamickimi, bywa też zaliczany do hipotetycznej makrorodziny dene-kaukaskiej. W języku baskijskim występują liczne zapożyczenia z łaciny, hiszpańskiego i francuskiego.

Fonetyka

Spółgłoski

W języku baskijskim występują następujące spółgłoski:

	dwuwargowe	dziąsłowe apikalne	dziąsłowe laminalne	zadziąsłowe	podniebienne	miękkopodniebienne	krtaniowe
zwarte bezdźwięczne	p	t			tt [c]	k
zwarte dźwięczne	b	d			dd [ɟ]	g
nosowe	m	n
szczelinowe	f	s [s̺]	z [s]	x [ʃ]			h
zwarto-szczelinowe		ts [ʦ̺]	tz [ʦ]	tx [ʧ]
półotwarte		l			j
uderzeniowe		r [ɾ]
drżące		rr [r]

Spółgłoski /n/ i /l/ mają podniebienne alofony [ɲ] i [ʎ] po samogłosce /i/. J może brzmieć jak [dʒ], ż [ʒ] lub [h] w zależności od dialektu.

Samogłoski

W języku baskijskim istnieje 5 samogłosek: /a/, /e/, /i/, /o/ i /u/. Brzmią one tak samo jak ich polskie odpowiedniki. W niektórych dialektach istnieje szósta samogłoska ü /ø/. Ton i iloczas nie są fonemiczne.

Gramatyka

Dialekty języka baskijskiego

Baskijski jest językiem ergatywnym:

Gizona etorri da. – Mężczyzna przybył

Gizonak mutila ikusi du. – Mężczyzna widzi chłopca

W polskim w obu zdaniach podmiot jest wyrażony w mianowniku. W baskijskim natomiast podmiot drugiego, przechodniego zdania wyrażony jest specjalnym przypadkiem – ergatywem, natomiast mianownik wyraża dopełnienie bliższe.

Baskijski jest też językiem aglutynacyjnym. Istnieje w nim inkorporacja zaimków, np. zdanie „mam książkę” brzmi po baskijsku liburua dut, dosłownie książka ja-mam-to.

Język baskijski ma dwanaście przypadków:

• Nominativus, czyli po prostu mianownik, zwany także absolutywem. Używany jest on do określenia podmiotu przy czasowniku nieprzechodnim lub dopełnienia bliższego przy czasowniku przechodnim; sufiksy -(-), -a, -ak.
• Ergativus, używany do określenia podmiotu przy czasowniku przechodnim; sufiksy -(e)k, -ak, -ek.
• Dativus, czyli celownik, oznacza osobę, która korzysta na jakiejś akcji; sufiksy -(r)i, -ari, -ei.
• Genetivus possesivus, tłumacząc na polski „dopełniacz posiadacza”, określa przedmiot należący do kogoś; sufiksy -(r)en, -aren.
• Comitativus, odpowiadający polskiemu narzędnikowi z przyimkiem z; sufiksy -(r)ekin, -arekin.
• Prolativus (benefactivus), stosowany dla oznaczenia przeznaczenia przedmiotu; sufiksy -(r)entzat, -arentzat.
• Instrumentativus (narzędnik), używa się go dla określenia, że coś zostało zrobione przy pomocy odmienionego przedmiotu; sufiksy -(e)z, -az.
• Inessivus, dla określenia miejsca, w którym coś się znajduje; sufiksy -(e)n, -(e)an, -etan; -(r)engan, -arengan, -engan.
• Allativus, dla określenia miejsca, do którego się zmierza, sufiksy -(e)ra, -etara; -(r)engana, -arengana, -engana.
• Ablativus określa miejsce, z którego się przychodzi; sufiksy -(e)tik, -etatik; -(r)engandik, -arengandik, -engandik.
• Locativus, określający związek przedmiotu z miejscem, z którego on pochodzi; sufiksy -(e)ko, -go, -etako.
• Partitivus, mający różne zastosowania, sufiksy -(r)ik.

Podstawowe zwroty

• Dziękuję – Eskerrik asko
• Nie – Ez
• Tak – Bai
• Proszę – Mesedez
• Przepraszam – Barkatu
• Cześć – Kaixo
• Dzień dobry – Egun on
• Dobranoc – Gabon
• Czy mówisz po baskijsku? – Euskaraz badakizu?
• Jak leci? – Zer moduz? lub Zelan?
• Świetnie – Oso ondo lub Oso ongi
• Cieszę się – Pozten naiz

Słownictwo

Dzięki kontaktom z językami ludów sąsiadujących z Krajem Basków, w języku baskijskim znajdziemy sporo wyrazów pochodzących m.in. z języka hiszpańskiego, francuskiego czy łaciny. Zapożyczenie zwykle wiązało się ze zmianą wynikającą z baskijskiej fonetyki i/lub gramatyki. Oto kilka przykładów: lore („kwiat”, od florem), errota („młyn”, od rotam, „[młyńskie] koło”), gela („pokój”, od cellam), gauza („rzecz”, od causa).

Liczebniki

Języki i dialekty Półwyspu Iberyjskiego

• 1 – bat
• 2 – bi
• 3 – hiru
• 4 – lau
• 5 – bost
• 6 – sei
• 7 – zazpi
• 8 – zortzi
• 9 – bederatzi
• 10 – hamar

Zobacz też

• Dialekt gipuzkoański
• Dialekt erronkera

Linki zewnętrzne

• Informacje o języku - Hiszpania on-line
• Słownik polsko baskijski