Język rusiński
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. |
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
{{{klasyfikacja}}} | |||||
| Status oficjalny | |||||
| UNESCO | 2 wrażliwy↗ | ||||
| Ethnologue | 6a żywy↗ | ||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-3 | rue | ||||
| IETF | rue | ||||
| Glottolog | rusy1239 | ||||
| Ethnologue | rue | ||||
| SIL | RUE | ||||
| Występowanie | |||||
| |||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Język rusiński (w Polsce posiadający nazwę urzędową język łemkowski; zwany również łemkowsko-rusińskim, rusińsko-łemkowskim, karpatorusińskim, baczwańsko-rusnackim) – język słowiański, używany przez Rusinów (nazywających siebie Rusnakami). Posiada kilka odmian (dialektów). Posługują się nim Rusini mieszkający na Zakarpaciu (Ukraina), we wschodniej Słowacji, w Polsce (Łemkowie i Bojkowie), Rumunii i na Węgrzech oraz Rusnacy (Rusini Panońscy) w Wojwodinie (Serbia) i Chorwacji[2]. Dobrze skodyfikowany jest tylko w byłej Jugosławii.
Klasyfikacja języka rusińskiego jest w niespotykanie silnym stopniu uwikłana w problematykę polityczną. Sami użytkownicy są podzieleni w kwestii tożsamości etnicznej – niektórzy uważają się za Ukraińców, a swój język za dialekt języka ukraińskiego, inni podkreślają własną odrębność.
W serbskiej Wojwodinie język rusiński ma status języka urzędowego, natomiast w Polsce, na Słowacji i od 2012 r. na Ukrainie posiada status języka mniejszościowego. Zapisywany jest cyrylicą.
W gwarach języka rusińskiego można znaleźć wiele słów pochodzenia wołoskiego, które do dziś występują w języku rumuńskim, ale jest też bardzo wiele wpływów polskich, słowackich, a nawet węgierskich.
Dialekty rusińskie zalicza się do grupy języków wschodniosłowiańskich. Te używane w Polsce, na Słowacji i w Wojwodinie przejawiają jednak pewne cechy języków zachodniosłowiańskich, a dokładniej cechy wspólne z językiem polskim, wschodnimi dialektami słowackimi i językiem serbsko-chorwackim, np. stały akcent wyrazowy na przedostatniej sylabie oraz formy czasu przeszłego, złożone z imiesłowu zakończonego na -l i krótkiej formy czasownika być:
| rusiński (gwara łemkowska) | znal jem |
| rusiński (Wojwodina) | znal som |
| czeski | znal jsem |
| słowacki | poznal som |
| serbski | znao sam |
| ukraiński | ja znaw |
| polski | znałem |
Najwyraźniejsze cechy językowe
- pełnogłos,
- przejścia *dj > dž, *tj > č,
- końcówka trzeciej osoby liczby mnogiej ť (na przykład nesuť),
- imiesłowy na -čyj/-čij (na przykład spivajučij),
- typ czasu przeszłego robił jem tam cilyj den,
- akcent na przedostatniej sylabie,
- końcówka mianownika przymiotników liczby mnogiej -y (stary baby),
- końcówka narzędnika żeńskich rzeczowników -om (s tom dobrom susidkom),
- końcówka dopełniacza żeńskich przymiotników -oj(i) (staroj baby, šumnoji ďivky),
- końcówka bezokolicznika -ty,
- dwie formy czasu przyszłego (budu robyty/robyl),
- palatalizacja k, g, h, ch typu borsug-borsudzy,
- enklityczne formy zaimków osobowych mi, ťi, si, mu, ji, ňa, ťa, sa/sja, ho, ju/jej (na przykład pryšol gu mi),
- ściągnięte końcówki przymiotników,
- końcówka pierwszej osoby liczby mnogiej -me,
- palatalizacja s, z przed kontynuantami ě, ę,
- depalatalizacja miękkich d, t, n (na przykład pjat, ked, den),
- partykuła pytająca ci,
- czasownik przeczący nyt/ńit,
- dwojaki tryb przypuszczający bym/by jem.
Przykład
Жывот є період міджі народжінём (напр. оплоднїнём яєчка) і смертёв орґанізму.
Жывот є тыж процес: котрого частёв суть жывы бытя (орґанізмы). Частина планеты Земли, де ся находять жывы орґанізмы ся зове біосфера. Жывотны процесы жывых орґанізмув а вшытко што з нима звязане дослїджує наукова область біолоґія.
Żywot je period midżi narodżiniom (napr. opłodniniom jajeczka) i smertią organizmu.
Żywot je tyż proces: kotroho czastią suť żywy bytia (organizmy). Czastyna płanety Zemli, de sia nachodiať żywy organizmy sia zowe biosfera. Żywotny procesy żywych organizmów a wszytko szto z nyma zwiazane doslïdżuje naukowa obłasť biologia.
Alfabet
| Łemkowski[3] | Rusiński Słowacji[4][5] | Rusiński Wojwodiny[6] |
|---|---|---|
| А а | А а | А а |
| Б б | Б б | Б б |
| В в | В в | В в |
| Г г | Г г | Г г |
| Ґ ґ | Ґ ґ | Ґ ґ |
| Д д | Д д | Д д |
| Е е | Е е | Е е |
| Є є | Є є | Є є |
| – | Ё ё | – |
| Ж ж | Ж ж | Ж ж |
| З з | З з | З з |
| І і | І і | – |
| – | Ї ї | Ї ї |
| И и | И и | И и |
| Ы ы | Ы ы | – |
| Й й | Й й | Й й |
| К к | К к | К к |
| Л л | Л л | Л л |
| М м | М м | М м |
| Н н | Н н | Н н |
| О о | О о | О о |
| П п | П п | П п |
| Р р | Р р | Р р |
| С с | С с | С с |
| Т т | Т т | Т т |
| У у | У у | У у |
| Ф ф | Ф ф | Ф ф |
| Х х | Х х | Х х |
| Ц ц | Ц ц | Ц ц |
| Ч ч | Ч ч | Ч ч |
| Ш ш | Ш ш | Ш ш |
| Щ щ | Щ щ | Щ щ |
| Ю ю | Ю ю | Ю ю |
| Я я | Я я | Я я |
| Ь ь | Ь ь | Ь ь |
| Ъ ъ | Ъ ъ | – |
Zobacz też
- język ukraiński
- języki słowiańskie
- Rusini
- Rusini karpaccy
- Łemkowie
- Bojkowie
- Huculi
- Rusini Panońscy
- Wojwodina
- Łemkowszczyzna
Bibliografia
- Encyklopedia Powszechna PWN
- Majewicz, Alfred F., Języki świata i ich klasyfikacja, PWN, Warszawa, 1989, ISBN 83-01-08163-5
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Ethnologue report for language code: rue
- ↑ Majewicz, Alfred F., Języki świata i ich klasyfikacja str. 36
- ↑ Курс Лемкiвского Языка, Лемківскы буквы і іх назвы
- ↑ Василь Ябур, Анна Плїшкова „Русиньскый язык у зеркалї новых правил про основны і середнї школы з навчанём русиньского языка”, Русин і Народны новинкы, Пряшів 2005
- ↑ Анна Плїшкова, Кветослава Копорова: Русиньскый язык про зачаточників. Пряшів: Словеньска асоціація русиньскых орґанізацій – Русин і Народны новинкы, 2011, s. 7. ISBN 978-80-89441-17-4.
- ↑ Transliteration of Rusyn, Rusyn: Vojvodinian Rusyn