Język tadżycki

тоҷикӣ, تاجیکی
Obszar	Tadżykistan, Uzbekistan Afganistan i inne
Liczba mówiących	4,5 mln
Pismo/alfabet	cyrylica, arabskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki indoirańskie; Języki irańskie; Język perski; Język tadżycki;
Status oficjalny
język urzędowy	Tadżykistan
Organ regulujący	Институти забон ва адабиёт ба номи А. Рӯдакӣ / Instituti zabon va adabijoti Rūdakī
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	tg
ISO 639-2	tgk
ISO 639-3	tgk
IETF	tg
Glottolog	taji1245
Ethnologue	tgk
GOST 7.75–97	тад 640
WALS	taj
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku tadżyckim
	Słownik języka tadżyckiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język tadżycki (тоҷикӣ, забони тоҷикӣ) albo tadżycki farsi (форсии тоҷикӣ) – etnolekt z grupy irańskiej języków indoeuropejskich, zazwyczaj uważany za wariant języka perskiego. Jest językiem urzędowym Tadżykistanu oraz językiem tadżyckiej mniejszości w Uzbekistanie, która stanowi prawie 5% całości ludności kraju^[1].

Język tadżycki zachował wiele archaicznych form gramatycznych i leksykalnych, które zanikły we współczesnej perszczyźnie Iranu.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Aż do XX wieku użytkownicy tadżyckiego uważali, że posługują się językiem perskim (farsi), ale od czasów Związku Radzieckiego oficjalnie mówi się o odrębnym od perskiego języku, nazywanym tadżyckim^[2].

Podział dialektalny[edytuj | edytuj kod]

Język perski ma trzy główne standardowe odmiany: farsi, dari i tadżycki. Według rodzimych użytkowników różnice między nimi nie stanowią zbytniej przeszkody dla wzajemnego porozumiewania się, chociaż odmiany te nie są identyczne. Na przykład w irańskim farsi występuje więcej zapożyczeń z francuskiego (na przykład مرسی, mersi – dziękuję), w dari – z angielskiego, a w tadżyckim – z rosyjskiego^[3].

W etnolekcie tadżyckim wyróżnia się cztery (sub)dialekty:

północne (północny Tadżykistan, Buchara, Samarkanda, Kirgistan i region Duszanbe w dolinie Warzob).
centralne (dialekty górnej Doliny Zarafszan)
południowe (południe i wschód od Duszanbe, Kulob i rejon Raszt w Tadżykistanie)
południowo-wschodnie (dialekty regionu Darwoz i Amu-darii w pobliżu Ruszon)

Ponadto za dialekt języka tadżyckiego/perskiego uważa się język bucharski (inaczej judeo-perski lub judeo-tadżycki).

Niekiedy do grona wariantów perskiego też zalicza się język tacki, w którym mówi się na Kaukazie.

Pismo[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie język tadżycki, podobnie jak perski, zapisywany był pismem arabskim.

W składzie ZSRR najpierw w 1923 roku uproszczono pismo arabskie, potem w 1929 roku^[4] zastąpiono je alfabetem łacińskim, a od roku 1940^[4] używa się cyrylicy, z której usunięto zbędne rosyjskie litery po odzyskaniu niepodległości.

Współczesny cyrylicki alfabet tadżycki
А а	Б б	В в	Г г	Ғ ғ	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Ӣ ӣ
[a ]	[b ]	[v ]	[ɡ ]	[ʁ ]	[d ]	[e ], [j e ]	[j ɔ ]	[ʒ ]	[z ]	[i ]	[ˈ i ]
Й й	К к	Қ қ	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
[j ]	[k ]	[q ]	[l ]	[m ]	[n ]	[ɔ ]	[p ]	[r ]	[s ]	[t ]	[u ]
Ӯ ӯ	Ф ф	Х х	Ҳ ҳ	Ч ч	Ҷ ҷ	Ш ш	Ъ ъ	Э э	Ю ю	Я я
[ɵ ]	[f ]	[χ ]	[h ]	[tʃ ]	[dʒ ]	[ʃ ]	[ʔ ]	[e -]	[j u ]	[j a ]

Po 1989 władze Tadżykistanu opracowały projekt ponownego wprowadzenia pisma arabskiego, jednak wycofano się z niego w połowie lat 90.

Pismem arabskim nadal posługują się użytkownicy języka w Afganistanie, podczas gdy w Tadżykistanie prawie zanikła już jego znajomość.

Alfabet arabski używany do zapisu języka perskiego (tadżyckiego/dari)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Опубликованы данные об этническом составе населения Узбекистана [online], Газета.uz, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2022-08-20] (ros.).
↑ Encyclopaedia IranicaE.I. Foundation Encyclopaedia IranicaE.I., Welcome to Encyclopaedia Iranica [online], iranicaonline.org [dostęp 2022-08-20] (ang.).
↑ Is Tajik different than Farsi? – Tajik forum post [online], polyglotclub.com [dostęp 2022-08-20] (ang.).
↑ ^a ^b Ф.Д. Искандарова, С.Х. Хашимов: Учебник таджикского языка для вузов стран СНГ. Ответственные редакторы: д.ф.н., профессор Камолиддинов Б., Зозулина В.Я.. Душанбе: Маориф ва фарҳанг, 2014. ISBN 978-99947-34-27-6. (ros. • tadż.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zasady latynizacji alfabetu tadżyckiego na stronie KSNG
Narzędzie transkrypcji {{lang}en}}

[1] Опубликованы данные об этническом составе населения Узбекистана [online], Газета.uz, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2022-08-20] (ros.).

[2] Encyclopaedia IranicaE.I. Foundation Encyclopaedia IranicaE.I., Welcome to Encyclopaedia Iranica [online], iranicaonline.org [dostęp 2022-08-20] (ang.).

[3] Is Tajik different than Farsi? – Tajik forum post [online], polyglotclub.com [dostęp 2022-08-20] (ang.).

[CIS-4] Ф.Д. Искандарова, С.Х. Хашимов: Учебник таджикского языка для вузов стран СНГ. Ответственные редакторы: д.ф.н., профессор Камолиддинов Б., Зозулина В.Я.. Душанбе: Маориф ва фарҳанг, 2014. ISBN 978-99947-34-27-6. (ros. • tadż.).

[1]

[2]

[3]

[4]