Kösem

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kösem Sultan
Anastasia Hatice Mahpeyker Kösem
Ilustracja
Sułtanka Matka
Okres

od 10 września 1623
do 2 września 1651

Koronacja

1623

Poprzednik

Halime

Następca

Turhan Hatice

Główna konkubina
Okres

od 1605
do 1617

Jako żona

Ahmeda I

Poprzedniczka

Safiye

Następczyni

Ayşe

Dane biograficzne
Dynastia

Osmanowie

Data i miejsce urodzenia

1589
Kefalonia

Data i miejsce śmierci

2 września 1651
Stambuł

Miejsce spoczynku

Błękitny Meczet

Ojciec

nieznany

Matka

nieznana

Mąż

Ahmed I

Dzieci

Mehmed
Ayşe
Fatma
Gevherhan
Orhan
Hanzade
Selim
Murad IV
Kasim
Burnaz Atike
Sulejman
Ibrahim I

Mahpeyker Kösem Sultan (ur. 1589, zm. 2 września 1651) – żona sułtana Ahmeda I.

Została sprowadzona z Grecji specjalnie na życzenie sułtana. Miała trzynaście lat, gdy trafiła do haremu sułtana Ahmeda I. Niewolnica greckiego pochodzenia, Haseki Sultan jako ulubiona nałożnica i prawdopodobnie prawowita żona sułtana Ahmeda I oraz Valide Sultan, jako matka sułtanów Murada IV i Ibrahima I. Regentka Imperium Osmańskiego, w latach 1623–1632 w imieniu Murada IV oraz w latach 1648–1651 w imieniu wnuka Mehmeda IV. Jedyna posiadaczka tytułów: Valide-i Muazzama oraz Valide-i Kebire, oznaczających Wielką Sułtankę Matkę.

Jest uznawana za jedną z najpotężniejszych i najbardziej wpływowych kobiet w historii Imperium Osmańskiego (obok Turhan Hatice)[1][2].

Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

Kösem urodziła się najprawdopodobniej w 1589 roku na greckiej wyspie Tinos jako Anastazja, córka greckiego kapłana prawosławnego. Została porwana przez Turków, a następnie zakupiona przez bośniackiego beja, który podarował ją do haremu sułtana Ahmeda I. Miała jasną karnację, długie, czarne włosy i piękne, szare oczy. Ze względu na jej olśniewającą urodę nadano jej imię Mahpeyker, co z perskiego oznacza „księżyc w pełni”, „twarz o kształcie księżyca” lub „piękna jak księżyc”. Później jej imię zostało zmienione przez samego Ahmeda, który nazwał ją Kösem, co oznacza „wszystko, co najdroższe sercu” lub „przewodniczka”.

Główna konkubina (Haseki Sultan)[edytuj | edytuj kod]

Kösem bardzo szybko stała się ulubienicą młodego sułtana i już w 1605 roku urodziła mu księcia Mehmeda i sułtankę Ayşe. Prawdopodobnie po narodzinach swojego pierwszego dziecka otrzymała tytuł Haseki Sultan – ulubionej żony sułtana, co znaczyło, że stała w hierarchii haremowej wyżej niż Mahfiruz, pierwsza żona Ahmeda i matka jego najstarszego syna, Osmana. Jako że babka Ahmeda, sułtanka Safiye została wygnana z pałacu w 1604 roku, a jego matka, sułtanka Handan zmarła prawdopodobnie na raka żołądka w 1605 roku, Kösem znacznie urosła w siłę i zdobyła wpływ zarówno na politykę, jak i na samego Ahmeda. Istnieją wzmianki i przypuszczenia, iż została prawowitą żoną władcy, nie ma na to jednak jednoznacznych dowodów.

Mahpeyker urodziła padyszachowi około dwanaścioro dzieci: Mehmeda, Ayse, Fatmę, Gevherhan, Hanzade, Murada, Kasima, Atike, Sulejmana, Ibrahima oraz zmarłych w dzieciństwie Orhana i Selima. Miała bardzo dobre relacje ze swoimi pasierbami, Osmanem i Bajazydem. Zdawała sobie jednak sprawę, że jeśli Osman zostanie w przyszłości władcą, skaże jej synów na śmierć. Zabiegała więc o prawa do tronu dla chorego psychicznie Mustafy, młodszego brata Ahmeda, obawiając się o życie swoich dzieci.

Rywalizowała z Mahfiruz, Fatmą i Şahzaman – pozostałymi żonami Ahmeda. Ponoć podczas jednej z uroczystości, Mahfiruz oblała włosy Kösem szerbetem za nieokazanie jej szacunku, innym razem Haseki spoliczkowała matkę Osmana podczas kłótni. Mówi się, że nawet sam Ahmed uderzył Şahzaman w twarz w obecności pozostałych nałożnic, a następnie wygnał ją z pałacu za lekceważącą postawę wobec jego ulubienicy.

Wygnanie[edytuj | edytuj kod]

Sułtan Ahmed I zmarł 22 listopada 1617 roku na tyfus. Zgodnie z nowym prawem senioratu i przy pomocy samej Haseki na tron wstąpił Mustafa I. Kösem zgodnie z tradycją wyjechała do Starego Pałacu, jednakże wciąż wywierała duży wpływ na politykę, kontaktując się z Halime, matką Mustafy.

Po zdetronizowaniu szalonego padyszacha, na tron wstąpił sułtan Osman II, syn Mahfiruz. W 1621 roku wydał on rozkaz egzekucji Mehmeda, swojego przyrodniego brata, a najstarszego syna Kösem. Możliwe, że w zemście sułtanka, posiadająca ogromne poparcie janczarów, była jedną z osób odpowiedzialnych za wywołanie buntu w 1622 roku i śmierć Osmana. Prawdopodobnie też, to z jej rozkazu zamordowano sułtankę Mahfiruz.

Sułtanka Matka (Valide Sultan)[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy[edytuj | edytuj kod]

Po śmierci Osmana, na tron ponownie wstąpił jego stryj, Mustafa. Jego rządy skończyły się jednak po kilku miesiącach, a nowym padyszachem został jedenastoletni syn Mahpeyker, Murad IV. Sama Kösem została nową Sułtanką Matką, a także oficjalną regentką Imperium Osmańskiego (naib-i-sultanat).

Mahpeyker Kösem samodzielnie sprawowała rządy w imieniu swojego małoletniego syna. Uczestniczyła w obradach divanu, siedząc za kurtyną, nawet kiedy jej regencja już dobiegła końca. Jej panowanie było okresem korupcji, łapówkarstwa, chaosu w państwie, a także spustoszenia skarbca, jako że Kösem udzielała się charytatywnie na ogromną skalę, zyskując sobie tym samym miłość ludu.

Sułtanka Kösem utraciła tytuł regentki w 1632 roku, a Murad zaczął sprawować własne, krwawe rządy. Jego stosunki z matką uległy znacznemu pogorszeniu, jednak Mahpeyker wciąż rządziła państwem pod nieobecność sułtana. Nie ostrzegła swojego syna, Sulejmana przed śmiercią w 1635 roku oraz doprowadziła do zamordowania swojego najzdolniejszego dziecka, Kasima w 1638 roku. Wszystkie swoje córki wydawała wielokrotnie za mąż, nawet w wieku trzech lat, czerpiąc ogromne korzyści z ich małżeństw politycznych.

Po raz drugi[edytuj | edytuj kod]

Sułtan Murad zmarł 8 lutego 1640 roku z powodu marskości wątroby. Na łożu śmierci rozkazał zabić swojego najmłodszego brata, księcia Ibrahima, ostatniego męskiego członka dynastii osmańskiej. Nie chcąc dopuścić do wygaśnięcia rodu, Kösem przekupiła katów i wmówiła Muradowi, że jego brat nie żyje. Następnie wyciągnęła Ibrahima z klatki i posadziła go na tronie, zostając tym samym po raz kolejny Sułtanką Matką. Skutecznie zajmowała się rządzeniem Imperium, podczas gdy jej syn, zdegenerowany, psychicznie chory i wyuzdany seksualnie człowiek, rzucił się w wir zabaw haremowych.

W 1647 roku Kösem zawiązała spisek mający na celu obalenie swojego szalonego syna. Fortel jednak spalił na panewce, Ibrahim rozkazał ściąć wszystkie osoby zamieszane, zaś matkę wygnał z pałacu. Rok później Ibrahim wymordował harem złożony z trzystu nałożnic, aby uśmierzyć zazdrość swojej konkubiny. Ludność turecka wznieciła powstanie. Za zgodą sułtanki Mahpeyker, padyszach został zdetronizowany, a następnie uduszony cięciwą łuku 18 sierpnia 1648 roku.

Po raz trzeci[edytuj | edytuj kod]

Po śmierci Ibrahima, Kösem posadziła na tronie swojego najstarszego wnuka, siedmioletniego Mehmeda i ponownie ogłosiła się regentką Imperium. Jako że matka małego sułtana, Sułtanka Turhan, była młoda i niedoświadczona, tytuł Sułtanki Matki ponownie przeszedł w ręce sułtanki Kösem, która piastowała tę funkcję za panowania jej dwóch synów. Od tamtej pory tytułowano ją: Büyük Valide Sultan (Babka Sułtana), Valide-i Muazzama (Wielka Sułtanka Matka, Najwspanialsza Sułtanka Matka), Valide-i Kebire (Wielka Sułtanka Matka, Starsza Sułtanka Matka).

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Konflikt między Kösem a Turhan zaogniał się. Rosjanka nie chciała oddać należnych jej zaszczytów i tytułu Sułtanki Matki. Miała poparcie zarówno wielkiego wezyra, jak i szefa czarnych eunuchów, podczas gdy babka sułtana cieszyła się uznaniem janczarów i ludu.

Podczas zmagań o władzę, Mahpeyker planowała zamordować młodego sułtana i jego matkę, zastępując go swoim ulubionym wnukiem, księciem Sulejmanem. Intryga jednak się nie udała, gdyż jedna ze służących, Melek Hatun, doniosła o wszystkim Turhan. To prawdopodobnie Rosjanka, w obronie dziecka, wydała rozkaz zabicia teściowej.

Mahpeyker Kösem została zamordowana 2 września 1651 roku. Legendy podają, że została uduszona własnymi włosami lub haremową zasłoną przez Sulejmana, głównego czarnego eunucha, a jej zakrwawione zwłoki rzucono pod nogi idącym jej na pomoc janczarom.

Sułtankę pochowano w Błękitnym Meczecie, mauzoleum jej męża Ahmeda I. Cały Stambuł przez trzy dni opłakiwał śmierć uwielbianej władczyni. Po jej śmierci nazywana była Valide-i Maktule (Zamordowana Matka).

Dzieci[edytuj | edytuj kod]

Synowie[edytuj | edytuj kod]

  • Książę Mehmed (8 marca 1605 – 12 stycznia 1621) – zamordowany z rozkazu Osmana II.
  • Książę Orhan (1609 – 1612).
  • Książę Selim (1611-1611).
  • Murad IV (26/27 lipca 1612 – 8 lutego 1640) – siedemnasty sułtan Imperium Osmańskiego, panujący w latach 1623–1640.
  • Książę Kasim (1614 – 17 lutego 1638) – książę koronny od 1635 roku, zamordowany z rozkazu Murada IV.
  • Książę Sulejman (1615 – 27 lipca 1635) – zamordowany z rozkazu Murada IV, niektórzy uważają go za syna Mahfiruz.
  • Ibrahim I (5 listopada 1615 – 18 sierpnia 1648) – osiemnasty sułtan Imperium Osmańskiego w latach 1640–1648.

Córki[edytuj | edytuj kod]

  • Sułtanka Ayşe (1605 – 1657)
  • Sułtanka Fatma (1606 – 1670)
  • Sułtanka Gevherhan (1608 – 1660)
  • Hanzade Sultan (1609 – 1650) – przez niektórych uważana za córkę Mahfiruz
  • Sułtanka Atike (1614 – 1674)

Kultura i sztuka[edytuj | edytuj kod]

Od 12 listopada 2015 w tureckiej telewizji emitowany jest serial Wspaniałe stulecie: Sułtanka Kösem. Sułtankę Kösem zagrały Anastasia Tsilimpiou, Beren Saat i Nurgül Yeşilçay.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Notable People in the History of Turkey. W: Douglas Arthur Howard: The History of Turkey. Greenwood Publishing Group, 2001, s. 195. ISBN 0-313-30708-3. Cytat: ... she became probably the most powerful woman in Ottoman history.. (ang.).
  2. The End Of Kosem Sultan: Turhan Hatice Sultan’s Life.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]