Kacwin
49°22′30″N 20°17′33″E/49,375000 20,292500| wieś | |
 Ogólny widok miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
530–980 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
1274[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-441[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0443022 |
Położenie na mapie gminy Łapsze Niżne  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
| 49°22′30″N 20°17′33″E/49,375000 20,292500[1]
| |
Kacwin (słow. Kacvín, węg. Szentmindszent, niem. Katzwinkel – koci zakątek) – wieś w Polsce położona na Spiszu w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś znajduje się na Pogórzu Spiskim w etnograficznym regionie zwanym Zamagurzem[4]. Miejscowość położona jest w dolinie potoku Kacwinianka i na zboczach otaczających je wzniesień: Tylki Hawiarskie (783 m), Kunia Góra[5] (756 m), Serwoniec (787 m), Hajszyna (731 m), Majowa Góra 741 m). Przez granicę ze Słowacją sąsiaduje z Wielką Frankową. Do miejscowości dochodzi szosa z Niedzicy (4 km)[6], przedłużona do miejscowości Wielka Frankowa na Słowacji.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Jedna z najstarszych miejscowości Spiszu, wymieniana w dokumentach historycznych już w 1320 r. tu cytat z zachowanych dokumentów: W tym roku Magister Kokosz sprzedał bratu swemu Janowi i jego synowi Michałowi ziemie: Frydman, Niedzicę, Kacwin i Frankową. W dokumencie jest mowa o Niedzicy i Kacwinie jako wioskach już istniejących, natomiast Frydman i Frankowa są opisane jako miejsca przygotowane pod założenie osiedli. Jeszcze na początku XIV w. Ziemia położona na północny zachód od Magury pokryta była lasami. Wiadomość o tym czerpiemy z dokumentu odnoszącego się do Rużbach – W 1303 Henryk, sołtys z Podolinca, zawiera umowę z siostrą swoją Hildegundą i jej mężem Henrykiem w sprawie objęcia sołectwa w Rużbachach i rozciągnięcia kolonizacji na dalsze lasy naprzeciwko Czorsztyna. Sołtys podoliniecki nazywa lasy dziedzictwem swoim.
Nazwa miejscowości Kacwin wywodzi się od niemieckiego Katzwinkel, co oznacza Koci Zakątek. Nieopodal wsi znajduje się wzgórze, które kacwinianie nazywają Koci Zomek. Udokumentowana historia 84-łanowej wsi (dla porównania: Niedzica 60 łanów, Frydman 60 łanów) lokowanej na prawie niemieckim sięga I poł. XIV w. (1320 r.), kiedy to Kokosz Berzewiczy, właściciel obszaru Magury Spiskiej, dokonał sprzedaży wsi swemu bratu Janowi. Wieś dzieliła koleje losu Polskiego Spisza, znajdującego się w rękach możnych rodów węgierskich – Berzewiczych, Horwathów i Salamonów. Jednak po I wojnie światowej Kacwin pozostaje w granicach państwa polskiego. Natomiast w latach 1939–1945 wieś zostaje włączona do Słowacji, by na powrót być przywrócona Polsce po zakończeniu działań wojennych.
Kacwin pozostawał przez długi czas własnością panów klucza dunajeckiego, którzy około 1400 r. ufundowali w miejscowości kościół pw. Wszystkich Świętych. W 1431 r. świątynia została sprofanowana przez husytów, oblegających wówczas spiskie miejscowości. Natomiast w XVII w. wieś, uzależniona od religii wyznawanej przez panów na zamku Dunajec, znalazła się pod wpływem prądów protestanckich. Kościół kacwiński pozostawał w rękach luteranów prawdopodobnie do roku 1666, gdyż właśnie wtedy we wsi pojawił się katolicki kapłan Bartłomiej Rozmus[7]. Zachowane z tego okresu księgi metrykalne (z 1679 r.) podają łacińską nazwę miejscowości: Kacvinensis lub Kaczvinkensis. Ostatni taki zapis pojawia się jeszcze w roku 1919 (wpisu dokonał ks. Pataky).
W II RP w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Kacwin”[8].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[9].
- Kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, ogrodzenie, najbliższe otoczenie, starodrzew;
- zespół czterech kaplic, składających się z kaplicy pw. św. Wojciecha, kaplicy pw. św. Trójcy, kaplicy pw. św. Matki Boskiej Śnieżnej i kaplicy pw. św. Katarzyny;
- budynek organistówki położony przy ul. Kościelnej;
- budynek dawnej szkoły;
- sypaniec (spichlerz).
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
- zimą w Kacwinie funkcjonuje otwarty w 2006 r. wyciąg narciarski;
- dawne spichlerze, młyn sprzed dwustu lat;
- XV-wieczny zabytkowy kościół, zabytkowe kaplice;
- jedyne zachowane w Polsce „Sypańce” czyli miejsca do przechowywania zboża;
- wodospady: „Pod Młynarzką”, „Pod Upłazem” i inne.
-
Kościół Wszystkich Świętych w Kacwinie -
Ośrodek wypoczynkowy -
-
Kaplica przy drodze do Wielkiej Frankowej
.jpg)
Kultura[edytuj | edytuj kod]
We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[10].
Region Spiszu posiada wyraźnie wyodrębnioną autentyczną i żywą kulturę lokalną, na którą składa się folklor spiski. Charakterystyka folkloru widoczna jest dodatkowo w kuchni, rękodziele ludowym, a także muzyce, tańcu[potrzebny przypis] i oryginalnym stroju spiskim, w odmianie zwanej kacwińską[11].
Szlaki turystyki pieszej i rowerowej[edytuj | edytuj kod]
:
Łapsze Niżne – Kacwin – Wielka Frankowa
:
Kacwin – Krzyżowa – Pieskowy Wierch – Holowiec – Przełęcz nad Łapszanką – Pawlików Wierch – Trybsz
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 47885
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 417 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Kunia góra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 876.
- ↑ Geoportal. [dostęp 2010-07-15].
- ↑ A. Skorupa Zabytkowe kościoły Polskiego Spisza, Kraków 2001, s. 44
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15].
- ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
- ↑ Sylwia Plucińska, Górale Spiscy | Strój i ubiór codzienny [online], etnozagroda.pl [dostęp 2021-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- kacwin.com – nieoficjalna strona o Kacwinie
- Kacwin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 650.
- Siedziba gminy: Łapsze Niżne
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
|
