Karlowe Wary

Karlowe Wary
Karlovy Vary
	; Widok na śródmieście z lotu ptaka
Herb	Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	karlowarski
Powiat	Karlowe Wary
Data założenia	1350
Prawa miejskie	1370
Burmistrz	Petr Kulhánek
Powierzchnia	59,10 km²
Wysokość	447 m n.p.m.
Populacja (01.01.2017); • liczba ludności; • gęstość	; 49 046; 912 os./km²
Kod pocztowy	360 01–364 64
Tablice rejestracyjne	K
Podział miasta	15 dzielnic
	Położenie na mapie Czech Karlowe Wary
	50°13′23,5″N 12°52′59,0″E/50,223194 12,883056
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 17 mar 2018, była oparta na tej wersji.

Karlowe Wary (cz. Karlovy Vary, niem. Karlsbad) – miasto statutarne w zachodnich Czechach, stolica kraju karlowarskiego. Leży w Zagłębiu Sokołowskim, u podnóża szczytów Lasu Sławkowskiego, u zbiegu rzek Ohrzy i Teplej.

Jest największym czeskim uzdrowiskiem i największym z miast tworzących tzw. zachodnioczeski trójkąt uzdrowiskowy (Karlowe Wary – Mariańskie Łaźnie – Franciszkowe Łaźnie). Według danych z 1 stycznia 2017 Karlowe Wary zamieszkuje 49 046 osób (18. miejsce w Czechach), a powierzchnia miasta wynosi 59,10 km².

Warunki naturalne

Karlowe Wary znajdują się na pograniczu dwóch regionów fizycznogeograficznych: Zagłębia Sokołowskiego, wchodzącego w skład Pogórza Podrudawskiego i Lasu Sławkowskiego, należącego do Wyżyny Karlowarskiej.

Znaczną część miasta zajmują tereny górskie. W jego granicach znajdują się szczyty:

Vítkův vrch, 644 m n.p.m.
Výšina věčného mládí, 638 m n.p.m.
Doubská hora, 610 m n.p.m.
Výšina přátelství, 556 m n.p.m.
Tři kříže, 554 m n.p.m.
Jižní vrch, 514 m n.p.m.
Čertův kámen, 512 m n.p.m.
Vřesový vrch, 476 m n.p.m.
Jelení skok, 473 m n.p.m.
Helenin dvůr, 435 m n.p.m.

Przez miasto przepływają cztery rzeki – Ohrza oraz jej trzy dopływy: płynąca przez śródmieście Teplá, Rolava i Chodovský potok. Na Teplej w graniczącej z Karlowymi Warami miejscowości Březová utworzono poprzez budowę 40-metrowej zapory wodnej w 1934 sztuczne jezioro Březová, którego głównym celem jest ochrona miasta przed powodziami.

Tereny górskie znajdują się w obrębie Parku Krajobrazowego Lasu Sławkowskiego.

Widok na miasto i otaczające je góry
Ohrza
Teplá

Dzielnice

Karlowe Wary składają się z piętnastu dzielnic:

Karlowe Wary (Karlovy Vary) – śródmieście
Bohatice
Cihelny
Čankov
Doubí
Drahovice
Dvory
Hůrky
Olšová Vrata
Počerny
Rosnice
Rybáře
Sedlec
Stará Role
Tašovice
Tuhnice

Historia

Historia Karlowych Warów rozpoczyna się w 1350, kiedy przyszły cesarz Karol IV postanowił przy odkrytym nad rzeką Teplá, w lasach łokieckich, gorącym źródle założyć osadę nazwaną Gorące Łaźnie koło Łokci, przemianowaną potem od imienia Karol (Karl) na Karlowe Wary. Dwadzieścia lat później, 14 sierpnia 1370, ten sam cesarz nadał miejscowości prawa miejskie.

W 1522 w Lipsku lekarz Václav Payer wydał pierwszą specjalistyczną książkę o właściwościach leczniczych wód bijących z karlowarskich źródeł. Wkrótce jednak nadszedł kres świetności miasteczka – w 1582 doszło do wielkiej powodzi, a podczas pożaru w 1604 spłonęło 99 spośród 102 budynków. W 1618 wybuchła wojna trzydziestoletnia, co spowodowało drastyczne zmniejszenie się liczby kuracjuszy. Karlowarczanie musieli znaleźć inne źródła dochodów – rzemiosło.

Odrodzenie Karlowych Warów jako uzdrowiska przyniósł wiek XVIII. Wśród odwiedzających miasto najliczniejszą grupę stanowiła szlachta saska, polska i rosyjska. Duże znaczenie dla popularyzacji uzdrowiska, przede wszystkim wśród Rosjan, miał – w latach 1711–1712 – dwukrotny pobyt cara Piotra Wielkiego. W roku 1707 Karlowe Wary uzyskały status królewskiego wolnego miasta.

Odbudowa miasta po katastrofalnym pożarze z 1759 r., który zniszczył większość drewnianych budynków, była zapowiedzią wielkich przemian, które miały nastąpić sto lat później. Powstały wtedy m.in. Grandhotel Pupp, teatr i Kolumnada Zdrojowa (wszystkie przebudowane w XIX wieku).

W 1807 Jan Becher rozpoczął produkcję likieru Becherovka – w późniejszych latach najsłynniejszego karlowarskiego wyrobu. Największym zakładem przemysłowym, który powstał w XIX-wiecznym mieście, była utworzona w 1857 huta szkła Moser, specjalizująca się w ręcznej produkcji kryształu bez dodatku ołowiu, która w ciągu 20 lat istnienia dorobiła się statusu dostawcy dworu wiedeńskiego, a także przedstawicielstw handlowych w Ameryce (obecnie przy hucie funkcjonuje muzeum). Ważnym wydarzeniem było powstanie w 1870 linii kolejowej Karlowe Wary – Cheb, a rok później Karlowe Wary – Chomutów.

W ciągu XIX stulecia bardzo szybko rosła liczba odwiedzających Karlowe Wary: pod koniec XVIII wieku było to kilkaset osób rocznie, w latach 80. XX wieku – 21 000, a tuż przed I wojną światową – 70 000. Pociągnęło to za sobą olbrzymi boom budowlany, który całkowicie zmienił oblicze miasta. Większość XVIII-wiecznych budynków została zburzona, a na ich miejscu powstały setki nowych kamienic i willi, liczne gmachy publiczne, domy zdrojowe i kolumnady, tworzące unikatowy na skalę światową zespół architektoniczny. Wielki wpływ na wygląd miasta miała spółka Ferdynanda Fellnera i Hermana Helmera, według projektów której powstało 20 ważnych obiektów (jak np. nowy Grandhotel Pupp, Łaźnie Cesarskie czy Kolumnada Sadowa).

W 1929 powstało w Karlowych Warach międzynarodowe lotnisko. W 1938 miasto jako część Kraju Sudeckiego znalazło się w granicach III Rzeszy. Koniec II wojny światowej przyniósł tragiczne wydarzenia. W wyniku trzykrotnych bombardowań przez brytyjskie lotnictwo w 1944 i 1945 całkowicie zniszczone zostały oba dworce kolejowe, a także znaczna część dzielnicy Rybáře.

Tuż po wojnie dokonano wysiedlenia 20 000 Niemców zamieszkujących Karlowe Wary (całe miasto miało 50 000). Bardzo negatywnie na mieście odbiła się także nacjonalizacja wszystkich obiektów uzdrowiskowych, sanatoriów, hoteli itd. W 1946 odbyła się pierwsza edycja Międzynarodowego Festiwalu Filmowego.

Uzdrowisko

Największa spośród kolumnad – Młyńska

Karlowe Wary są światowej sławy uzdrowiskiem. Znajduje się tu 79 gorących źródeł, z których bije woda mineralna o właściwościach leczniczych powstająca w granitowych skałach macierzystych na głębokości ok. 2 km pod ziemią. Temperatura karlowarskich wód waha się między 41 a 73˚C. 13 źródeł, bijących w centrum miasta, jest ujęte w specjalnie wybudowanych kolumnadach, czyli odpowiednikach polskich pijalnii wód. Takich kolumnad jest w mieście pięć:

Sadowa
Targowa
Młyńska
Zamkowa
Zdrojowa

Wody są wykorzystywane do leczenia schorzeń układu pokarmowego, problemów z metabolizmem, cukrzycy, otyłości, paradontozy, chorób układu ruchu, neurologicznych, wątroby, trzustki i dróg żółciowych. Służą także pacjentom powracającym do zdrowia po chorobach onkologicznych. W Karlowych Warach znajdują się trzy domy zdrojowe, które oferują szereg zabiegów leczniczych, rehabilitacyjnych i relaksacyjnych, a także szereg sanatoriów i innych obiektów uzdrowiskowych.

Architektura i układ przestrzenny

Śródmieście Karlowych Warów jest w zasadzie podzielone na dwie części – starszą położoną w wąskiej dolinie rzeki Teplej, obecnie uzdrowiskowo-turystyczną, i młodszą – powstałą w drugiej połowie XIX wieku – wzdłuż Ohrzy, obecnie będącą centrum gospodarczym i administracyjnym miasta.

Położenie pierwszej części w dolinie rzeki, powodujące ograniczone możliwości rozwoju przestrzennego, wymusiło częściową zabudowę górskich stoków. W efekcie spacerując po centrum miasta można odnieść wrażenie, że jest ono jakby „zbudowane na kilku poziomach” – znad dachów kamienic „wyrastają” następne, znad ich dachów kolejne... Sama rzeka ma olbrzymie znaczenie dla kształtu przestrzennego miasta zamieniając się w ścisłym centrum w miejski kanał, po obu brzegach którego biegnie promenada.

Historyczne centrum Karlowych Warów stanowi jedyny w swoim rodzaju zespół architektoniczny tworzony przez wielkomiejskie kamienice, wille, domy zdrojowe i kolumnady. Najliczniej reprezentowane są wszystkie odmiany historyzmu i secesja.

Do najważniejszych obiektów zabytkowych na jego terenie należą:

gotycki kościół katolicki św. Andrzeja z ok. 1500
barokowy kościół katolicki św. Marii Magdaleny z lat 1732–1736
renesansowa wieża miejska (błędnie nazywana zamkową) z 1604
barokowa kolumna św. Trójcy z 1716
neorenesansowa Kolumnada Młyńska z 1881
Kolumnada Sadowa w tzw. stylu szwajcarskim z 1881
Kolumnada Targowa w tzw. stylu szwajcarskim z 1883
secesyjna Kolumnada Zamkowa z 1913
neobarokowy Grandhotel Pupp zbudowany w latach 1896–1907 (kręcono w nim sceny turnieju pokera w filmie o przygodach Jamesa Bonda – Casino Royale)
secesyjny hotel Imperial z 1912
eklektyczny dom zdrojowy Łaźnie I z 1895
neogotycki dom zdrojowy Łaźnie III z 1866
secesyjno-neobarokowy dom zdrojowy Łaźnie V zw. również Łaźniami Cesarzowej Elżbiety z 1906
neorenesansowy Wojskowy Dom Zdrojowy z 1855
barokowa kamienica Pod Złotym Wołem (hotel Petr) z 1706 – najstarsza kamienica w mieście
eklektyczny zespół willowy Westend w rejonie ul. Piotra Wielkiego z końca XIX w.
cerkiew prawosławna Świętych Piotra i Pawła z 1897
neoromański kościół ewangelicki śś. Piotra i Pawła z 1856
neogotycki kościół metodystyczny św. Łukasza z 1877
neorenesansowa kwatera główna Becherovki z końca XIX wieku – siedziba produkującej likier firmy i poświęcone mu muzeum (do 2009 również miejsce produkcji)
neobarokowy Teatr Miejski z 1886
neobarokowa Poczta Główna z 1901
neorenesansowy Dom Narodowy z 1901
secesyjny gmach Czeskiej Kasy Oszczędności z 1906
neobarokowy gmach Sądu Rejonowego z 1907
empirowy gmach Muzeum Karlowarskiego z 1853
secesyjny gmach Galerii Sztuki z 1912
neobarokowy hotel Richmond z 1923
secesyjna hala targowa z 1913

Ważniejsze zabytki znajdujące się poza śródmieściem to:

zamek w Doubí z XIV w., wielokrotnie przebudowywany
barokowy Zajazd Pocztowy przy drodze do Březovej z 1791
neogotycka wieża widokowa im. Karola IV na Wierchu Południowym z 1876
neoromańska wieża widokowa im. J. W. Goethego na Wzgórzu Wiecznej Młodości z 1899
secesyjna wieża widokowa Doubská na Doubskiej Górze z 1905
neoromańska wieża widokowa Diana na Wzgórzu Przyjaźni z 1914
barokowy kościół katolicki św. Anny w Sedlcu z lat 1738–1745
neoromański kościół katolicki Podwyższenia Krzyża Świętego w Rybářach z 1906
neoromański kościół katolicki Wniebowstąpienia NMP w Starej Roli z 1909
ruiny XIII-wiecznego kościoła katolickiego św. Leonarda na Doubskiej Górze
ruiny późnogotyckiego XVI-wiecznego kościoła katolickiego św. Urbana w Rybářach

Transport

Transport kolejowy

Przez Karlowe Wary przebiega linia kolejowa:

nr 140 z Chomutowa przez Ostrów, Karlowe Wary i Sokołów do Chebu

oraz jej trzy odnogi:

nr 141 z Karlowych Warów przez Hroznětín do Merklína
nr 142 z Karlowych Warów przez Nejdek do Johanngeorgenstadt
nr 149 z Karlowych Warów przez Bečov nad Teplou do Mariańskich Łaźni

W mieście znajduje się siedem stacji kolejowych:

Karlovy Vary (dworzec główny)
Karlovy Vary dolní nádraží (Karlowe Wary Dolne)
Karlovy Vary–Dvory (Karlowe Wary – Dvory)
Doubí u Karlových Varů (Doubí koło Karlowych Warów)
Karlovy Vary–Březová (Karlowe Wary – Březová)
Cihelny
Stará Role

Transport drogowy

Przez Karlowe Wary przechodzą drogi:

droga krajowa nr 6 – część E48 – łącząca Pragę przez Karlowe Wary i Sokołów z granicą niemiecką koło Chebu; jej odcinek w dzielnicach Tašowice, Dvory i częściowo Rybáře ma status autostrady D6
droga krajowa nr 13 – część E442 – łącząca Karlowe Wary przez Chomutów, Most, Cieplice, Uście nad Łabą, Deczyn i Liberec z polską granicą w Zawidowie
droga krajowa nr 20 – część E49 – łącząca Karlowe Wary przez Pilzno i Písek z Czeskimi Budziejowicami
droga regionalna nr 220 łącząca Karlowe Wary z Nejdkiem
droga regionalna nr 222 łącząca Jindřichovice przez Chodów i Karlowe Wary z miejscowością Kyselka

Kręgosłupem śródmieścia, głównym deptakiem jest ciąg: ul. T. Masaryka (T. G. Masaryka) – ul. Ogrodowa (Zahradní) – Bulwar Młyński (Mlýnské nábřeží) – ul. Uzdrowiskowa (Lázeňská) – Rynek (Tržiště) – pl. Teatralny (Divadelní nám.) – Stara Łąka (Stará Louka) – pl. Pokoju. (Nám. Míru). Z wyjątkiem ul. Ogrodowej i pl. Teatralnego jest on całkowicie wyłączony z ruchu.

Większa część śródmieścia tworzy strefę uzdrowiskową, która stanowi strefę ruchu uspokojonego.

Komunikacja miejska

Na system komunikacji miejskiej w Karlowych Warach składa się przede wszystkim transport autobusowy. Po mieście kursuje 20 linii autobusowych, w tym 18 dziennych i dwie nocne. Oprócz tego istnieje kilkanaście linii specjalnych. Sercem karlowarskiej komunikacji jest przystanek dworcowy Hala Targowa (Tržnice) przy ul. Warszawskiej (Varšavská), gdzie zatrzymują się wszystkie linie zwykłe. Przewoźnikiem jest Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Karlowe Wary (Dopravní podnik Karlovy Vary).

Uzupełnieniem komunikacji autobusowej są dwie koleje linowo-terenowe:

podziemna kolej Imperial (zwana potocznie karlowarskim metrem) łącząca pl. Teatralny (Divadelní nám.) z ul. Libušina w rejonie hotelu Imperial; zintegrowana ze systemem komunikacji miejskiej
naziemna kolej Diana łącząca ul. Mariańską (Mariánská) koło Grandhotelu Pupp ze Wzgórzem Przyjaźni, gdzie znajduje się wieża widokowa Diana; samodzielna

W latach 50. i 80. XX wieku istniały też poważne plany wprowadzenia komunikacji trolejbusowej.

Autobus miejski
Wagon kolei linowej Imperial
Wagon kolei linowej Diana

Transport lotniczy

W dzielnicy Olšová Vrata od 1929 znajduje się międzynarodowy port lotniczy Karlowe Wary (IATA: KLV, ICAO: LKKV), piąty co do wielkości spośród sześciu czeskich portów lotniczych. Regularnie latają stąd samoloty do Pragi, Moskwy i Petersburga.