Karol Kaczkowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Karol Kaczkowski
Ilustracja
Karol Kaczkowski u schyłku życia
Data i miejsce urodzenia

4 lutego 1797
Warszawa

Data i miejsce śmierci

14 września 1867
Chersoń

Zawód, zajęcie

lekarz

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

profesor

Alma Mater

Cesarski Uniwersytet Wileński

Rodzice

por. Grzegorz Kaczkowski,
Maria z domu Zielińska

Małżeństwo
  • Julia Czarnecka (zm. 1831)[1]
  • Stefania Giniowska (zm. lipiec 1865)[2]
Dzieci
  • Zygmunt[4]
  • Karolina[5]
  • 2 zmarłych w dzieciństwie
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari Order Świętego Stanisława (Królestwo Kongresowe)
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Tablica upamiętniająca Karola Kaczkowskiego przy ul. Jazdów 1A w Warszawie

Karol Maciej Kaczkowski (ur. 4 lutego 1797 w Warszawie[6], zm. 14 września 1867 w Chersoniu[7]) – polski lekarz, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, lekarz przyboczny księżnej łowickiej[8], pionier medycyny ratunkowej[9]. W randze generała naczelny lekarz armii polskiej w powstaniu listopadowym[8].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Warszawie[8] w rodzinie por. Grzegorza Kaczkowskiego i Marii z domu Zielińskiej. Miał dwóch braci starszego Adama oraz młodszego Michała[11] oraz siostrę Ewelinę[12]. Rodzice w 1805 przenieśli się na wschód i Karol dorastał w Krzemieńcu[13], gdzie w latach 1805–1815 uczył się w Liceum Krzemienieckim[8]. Studiował w Wilnie, gdzie związał się z filomatami, Zanem i Mickiewiczem[8]. Należał do Promienistych[8]. Na studiach wydawał pismo satyryczne „Verba veritatis”[14].

W 1821 ukończył studia broniąc się pracą doktorską o kołtunie[15] i powrócił do Krzemieńca jako doktor medycyny, gdzie został wykładowcą w swym macierzystym Liceum Krzemienieckim. Rozpoczął wówczas także pracę naukową publikując na temat szczepień przeciwko ospie[8], higieny i zdrowia fizycznego. W 1824 został członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego[16]. W styczniu 1830 został profesorem Katedry Medycyny Praktycznej i Kliniki Terapeutycznej Królewskiego UW[8]. Wystarał się u ministra skarbu, Franciszka Druckiego-Lubeckiego o budowę nowej siedziby wydziału, za co zdążył otrzymać order Świętego Stanisława, jednak sama inwestycja został przerwana przez wybuch powstania listopadowego[8].

Po wybuchu powstania, 6. lutego mianowany generałem sztabslekarzem armii Królestwa[8]. Powoływał do służby lekarzy i studentów cywilnych swego wydziału. Przed bitwą o Olszynkę Grochowską[17] organizował nowoczesną służbę sanitarną w tym noszowych działających na polu bitwy (określanych przez niego jako brankardierzy[13]), którzy ewakuowali rannych do lazaretów[8]. Opiekę zapewniano także rannym rosyjskim, którymi opiekowali się rosyjskojęzyczni felczerzy[8]. Po bitwie pod Iganiami organizował działania przeciwko przywleczonej przez armię rosyjską epidemii cholery, izolując chorych od pozostałych rannych[8]. Własne praktyki propagował w formie zaleceń i okólników dla lekarzy wojskowych – m.in. dezynfekcję przy pomocy chlorku wapnia[18]. W czasie epidemii zorganizował szpitale choleryczne, m.in. w Mieni i Warszawie[18]. Ranny w czasie oblężenia Warszawy, 25 września 1831 roku odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari[19].

Po upadku powstania wyjechał najpierw do Elbląga, gdzie zaangażował się w zwalczanie cholery[7]. Następnie osiadł we Lwowie. Mieszkał także w Berdyczowie i Żytomierzu[8]. Był jednym z autorów haseł do 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 roku wśród twórców encyklopedii[20].

Po wybuchu powstania styczniowego mimo podeszłego wieku został zesłany z Odessy, gdzie przebywał na leczeniu, do Wałujek w gubernii woroneskiej[7]. Wiosną 1867 uzyskał pozwolenie opuszczenia gubernii pod warunkiem stałego zamieszkania w Chersoniu, dokąd przybył w lipcu i zmarł we wrześniu tegoż roku[8].

Wybrane prace[edytuj | edytuj kod]

  • Plan lekcyj higieny, czyli nauki zachowania zdrowia mającej się wykładać po szkołach publicznych, Warszawa 1826
  • Dziennik podróży do Krymu odbytej przez Karola Kaczkowskiego Dra med., Warszawa 1829
  • O używaniu preparatów chloru przeciw zarazom i szkodliwym wyziewom, Warszawa 1831
  • O wpływie klimatu, płci, wieku i temperamentów na zdrowie człowieka, Lwów 1833
  • O wpływach ciała i umysłu na zdrowie ludzkie, Wilno 1844, „Athenaeum”
  • O przepisach wychowania w wieku niemowlęcym, dziecinnym i młodzieńczym, Wilno 1845, „Athenaeum”

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • 31 marca 1927 Minister Spraw Wojskowych nadał imię Generała lekarza Karola Kaczkowskiego 1 batalionowi sanitarnemu w Warszawie[21].
  • 8 maja 1927 z okazji IV Międzynarodowego Kongresu Medycyny i Farmacji Wojskowej w Warszawie Poczta Polska wprowadziła do biegu serię 3 znaczków (numery katalogowe 230–232) z wizerunkiem gen. Karola Kaczkowskiego[22].
  • Jego imię nosi Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii. Znajduje się tam pomnik w formie obelisku z medalionem, odsłonięty w 1960 r. po przeniesieniu z terenu dawnego szpitala Szkoły Podchorążych Sanitarnych przy ul. Powązkowskiej, gdzie odsłonięto go 25 lutego 1931 fundacją 1. Batalionu Sanitarnego w setną rocznicę bitwy grochowskiej, po wojnie zapomniany[23].
  • Tablica pamiątkowa przy ul. Jazdów 1A w Warszawie.
  • Od 2004 roku gen. Kaczkowskiego upamiętnia głaz z tablicą pamiątkową w Alei Chwały pomnika bitwy pod Grochowem[7].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

 Wykaz literatury uzupełniającej: Karol Kaczkowski.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Z notatek Dziś dziesięć dni, jak dusza mej Julii uleciała z ziemskiego padołu (...) Dwoje drobnych dziatek zostawiła mi w upominku.
  2. ↑ Z notatek Pan Bóg chciał inaczej; grom po gromie uderzył znów we mnie a utraciwszy dwoje drogich dziatek, muszę spieszyć z dwojgiem pozostałych do miasta.
  3. ↑ a b Oksza-Orzechowski 1876 ↓.
  4. ↑ Zygmunt Kaczkowski uczęszczał na Uniwersytet Kijowski, zmarł po ciężkiej chorobie w październiku 1863[3].
  5. ↑ Karolina była żoną Tadeusza Okszy-Orzechowskiego, biografa gen. Kaczkowskiego[3].
  6. ↑ Wspomnienia z papierów pozostałych po śp. Karolu Kaczkowskim generał sztab lekarzu wojsk polskich. T. 2 podają 4 listopada 1797.
  7. ↑ a b c d Turos 2020 ↓, s. 737.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Robert Gawkowski, Ojciec polskiej epidemiologii, „pismo uczelni „UW”” (2/95), Uniwersytet Warszawski, 10 lipca 2020, s. 24–25 [dostęp 2023-05-06].
  9. ↑ Turos 2020 ↓, s. 731.
  10. ↑ Turos 2020 ↓, s. 734.
  11. ↑ Michał Kaczkowski także został lekarzem i doktorem medycyny Uniwersytetu Warszawskiego[10].
  12. ↑ Ewelina Tchórzewska z domu Kaczkowska mieszkała we Lwowie.
  13. ↑ a b Maria J. Turos, Walki o Warszawę 6–7 IX 1831 – oczami medyków widziane, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny”, 27 (1 (37)), Warszawski Uniwersytet Medyczny, 2021, s. 37–59.
  14. ↑ Качковский, Карл Григорьевич, [w:] Русский биографический словарь А. А. Половцова, t. 8 Ибак — Ключарев, 1897, 581—582 (ros.).
  15. ↑ Karol Maciej Kaczkowski, De plicae polonicae in varias, praeter pilos, corporis humani partes vi et effectu, 1821 [dostęp 2023-08-29] (łac.).
  16. ↑ TNK – Karol Maciej Kaczkowski [online], Towarzystwo Naukowe Krakowskie.
  17. ↑ Robert Gawkowski wzmiankuje w swoim biogramie bitwę pod Grochowem podając jednocześnie datę bitwy o Olszynkę, co jest mylące, bowiem właściwa bitwa pod Grochowem miała miejsce w 1809 roku, gdy Kaczkowski miał 12 lat[8].
  18. ↑ a b Turos 2020 ↓, s. 732.
  19. ↑ Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódzców i sztabs-oficerów, tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymże roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881, s. 160.
  20. ↑ „Encyklopedia Powszechna”, tom I, wyd. Samuel Orgelbrand, Warszawa, 1859.
  21. ↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 11 z 31.03.1927 r., poz. 98.
  22. ↑ Andrzej Fischer, Jerzy Walocha, Katalog Polskich Znaków Pocztowych, t. I, 2006, s. 67.
  23. ↑ Historia Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii. Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii. [dostęp 2023-05-06].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Karol_Kaczkowski&oldid=71754903”