Karsko (powiat myśliborski)

Karsko

wieś
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	myśliborski
Gmina	Nowogródek Pomorski
Liczba ludności (2021)	1069
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	74-305
Tablice rejestracyjne	ZMY
SIMC	0185086
Położenie na mapie gminy Nowogródek Pomorski Karsko
Położenie na mapie Polski Karsko
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Karsko
Położenie na mapie powiatu myśliborskiego Karsko
52°54′32″N 15°06′40″E

Karsko (niem. Karzig) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie myśliborskim, w gminie Nowogródek Pomorski.

Historia

Karsko ma rodowód sięgający zapewne 2 połowy XIII wieku – pierwsze pisemne wzmianki o miejscowości spotykamy w roku 1282 – i ma związek z wielką własnością ziemską Klasztoru Cystersów w Kołbaczu koło Szczecina. Stanowiło jedną z 14 (lub 17) grangii klasztoru.

W 1535 roku został rozwiązany konwent cysterski w Kołbaczu, a Karsko stało się własnością panującego i margrabiego Jana z Kostrzyna. Sąsiedztwo dużych obszarów leśnych wyznaczyło Karsku rolę myśliwską (m.in. dziki, jelenie). Przyjeżdżali tu na polowania Hohenzollernowie, m.in. elektor Jan Jerzy, który w 1591 roku zaprosił do Karska dziewięciu książąt i hrabiów na łowy i kazania wygłaszane przez kaznodzieję z dworu saskiego (z Drezna) Urbana Birnbauma.

W 1946 wieś została włączona administracyjnie do nowo powstałego województwa szczecińskiego. Jej niemieccy mieszkańcy zostali wywłaszczeni i wysiedleni w trzech falach, które nastąpiły odpowiednio w czerwcu 1945, jesienią 1945 i w sierpniu 1946. Podczas i w wyniku wysiedlenia zginęły gwałtowną śmiercią 42 osoby, 9 popełniło samobójstwo, a 6 zmarło w obozach.

W latach 1945-54 siedziba gminy Karsko. W latach 1954–1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Karsko, po jej zniesieniu w gromadzie Nowogródek Pomorski. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gorzowskiego. W miejscowości funkcjonuje założony w 1954 roku klub piłkarski KS „Piast” Karsko.

Zabytki

Najstarszą budowlą w Karsku jest kościół. W średniowieczu był krótszy od obecnego od strony wschodniej o około 8 metrów. Założony był na planie prostokąta. Zbudowany został ze starannie obrobionych kostek granitowych. W połowie XVI wieku, po kasacji dóbr klasztornych kościół przystosowano dla potrzeb liturgii protestanckiej. Pozostawał on pod patronatem Państwa, a po 1624 roku również pod opieką właścicieli ziemskich dzierżawiących majątek. W okresie wojny trzydziestoletniej (1618–1648) Karsko wraz z folwarkiem i kościołem zostały zniszczone, dlatego też przebudowano dotychczasowy kościół, który przetrwał zapewne bez większych zmian do końca XIX wieku. Wówczas, w 1899 roku, jak to wynika z daty widniejącej na chorągiewce, miała miejsce ponowna generalna przebudowa świątyni m.in. postawiono w miejscu barokowej, masywną kamienno-ceglaną wieżę istniejącą do dziś.

Drugą najstarszą budowlą w Karsku są ruiny zamku myśliwskiego zwanego czasem „dworem renesansowym” lub „starą gorzelnią”. Zbudował go w latach 1620–1640 Graf Adam von Schwartzenberg – minister elektora brandenburskiego Jerzego Wilhelma. Zabudowa dworska, założona z muru pruskiego, miała charakter mieszkalny i była przeznaczona dla dworu elektora w czasie polowań w lasach wokół Karska. Nad nią górował dwukondygnacyjny zamek myśliwski elektora. Poważne zniszczenie zamku musiało nastąpić w wyniku wojny trzydziestoletniej (1618–1648), Potopu (1655–1657) i wojny północnej (1700–1721) oraz w wyniku żywiołu niezależnego od wojny. Odejście dzierżawcy Schwartzenberga (mianowano go balliwem joannickim w Słońsku), wymienione powyżej pożogi wojenne, nowy kierunek stosunków ekonomiczno-politycznych w elektoracie brandenburskim odbiło się ujemnie na dalszym rozwoju Karska. W sumie, jaka siedziba domeny w rozbudowanej administracji pruskiej tamtego okresu, Karsko nie przedstawiało wartości. Po śmierci Schwartzenberga (1642 rok) majątkiem administrował w imieniu elektora brandenburskiego Valtiu Wernicke. Na tę sytuację zwrócił uwagę arcyksiążę Fryderyk II, gdy po opuszczeniu więzienia w Kostrzynie wizytował domenę karską we wrześniu 1731 roku. Po pierwszej wizycie książę napisał do ojca Fryderyka Wilhelma, iż administrator domeny w Karsku jest dobrym gospodarzem, lecz należałoby założyć nowy folwark na miejscu spalonego lasu. Sporządzony kosztorys, dotyczący założenia folwarku z budynkiem gospodarstwa, przesłał 23.X.1731 r. do zatwierdzenia, uzyskując zgodę na budowę. Nowy folwark zbudowano po zachodniej stronie dawnego majdanu i istnieje po dzień dzisiejszy. Przy końcu wojny siedmioletniej (1756–1763) dzierżawcą Karska był Franz Balthasar Schonberg von Brenkenhoff (minister Fryderyka II). Zmarł 21.05.1780 roku w Gardzku (niem. Hohenkarzig). W 1927 roku pozostałość renesansowego dworu stała się gorzelnią, wykorzystywaną przez właściciela majątku – Ulrich Thilo.

Trzeci z kolei zabytek Karska – dwór barokowy został zbudowany w roku 1755. Pełnego brzmienia nazwiska fundatora niestety nie udało się, jak do tej pory, zidentyfikować. Dwór zlokalizowano na terenie dawnego majdanu. Był i jest to obiekt parterowy. Budynek jest otoczony 3 hektarowym parkiem, w którym rosną lipy, klony, kasztanowce i dęby – wśród nich dwa pomnikowe 200-letnie okazy: dąb zwany „Chochołem” i lipa zwana „Brzęczadłem”. Na początku XX wieku przystąpiono do remontu i rozbudowy barokowego budynku. Ostatni dzierżawca Ulrich Thilo wraz ze swoją francuską żoną władał majątkiem w Karsku do czasów II wojny światowej.

(fragmenty z opracowania Piotra Wojciechowskiego)