Kazimierz Wierzyński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kazimierz Wierzyński
Ilustracja
Kazimierz Wierzyński (1928)
Data i miejsce urodzenia

27 sierpnia 1894
Drohobycz

Data i miejsce śmierci

13 lutego 1969
Londyn

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki
Kazimierz Wierzyński, przed 1939

Kazimierz Wierzyński (ur. 27 sierpnia 1894 w Drohobyczu[1], zm. 13 lutego 1969 w Londynie) – polski poeta, prozaik, eseista. Zdobywca złotego medalu w konkursie literackim IX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w 1928.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Syn Andrzeja Wirstleina-Wierzyńskiego (1853–1944) i Felicji z Dunin-Wąsowiczów (1852–1944). Jego bratem był Hieronim Wierzyński, sprawozdawca sportowy. Uczęszczał do szkół w Drohobyczu i Chyrowie. Po awansie ojca rodzina przeniosła się do Stryja, gdzie Kazimierz spędzał kolejne młode lata życia, uczęszczał do gimnazjum klasycznego, w którym w 1912 uzyskał maturę. W tym samym roku został zapisany (jeszcze pod nazwiskiem Wirstlein) na Uniwersytet Jagielloński. Przez rok studiował na tamtejszym Wydziale Filozoficznym polonistykę, romanistykę i filozofię, a przez rok następny – na uniwersytecie w Wiedniu – slawistykę, filozofię i germanistykę. Brał wówczas udział w ruchu niepodległościowym jako członek Polskich Drużyn Strzeleckich i organizacji młodzieżowej Zarzewie. Debiutował w 1913 wierszem Hej, kiedyż, kiedyż w drohobyckiej jednodniówce 1863.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do polskiej ochotniczej formacji wojskowej Legion Wschodni (dowodzonej przez generała Józefa Hallera), a po jej rozwiązaniu wcielony został do armii austriackiej. W bitwie pod Kraśnikiem (7 lipca 1915) cały jego oddział dostał się do niewoli rosyjskiej. Jako oficer niższego stopnia trafił do obozu w Riazaniu przeznaczonego dla jeńców austriackich słowiańskiego pochodzenia. Przebywając tam nauczył się języka rosyjskiego i poznawał literaturę rosyjską. Poznał tam Tadeusza Remera, któremu zadedykował kilka wierszy[2]. Z obozu zbiegł w styczniu 1918 i pod panieńskim nazwiskiem matki (Wąsowicz) ukrywał się w Kijowie, gdzie wstąpił do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej (KN-3); jesienią 1918 przedostał się do Warszawy.

W Warszawie szybko wszedł w samo centrum życia literackiego jako współpracownik pisma młodzieży akademickiej „Pro Arte et Studio” (wydawanego 1916–1919), uczestnik wieczorów w kawiarni poetów Pod Picadorem (istniejącej od 29 listopada 1918 do marca 1919 w Warszawie – początkowo przy ul. Nowy Świat, a następnie w podziemiach Hotelu Europejskiego), a wreszcie jako współtwórca grupy poetyckiej Skamander (wraz z Antonim Słonimskim, Julianem Tuwimem, Janem Lechoniem i Jarosławem Iwaszkiewiczem).

W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919–1921 był oficerem do spraw propagandy, pracując w biurze prasowym Naczelnego Dowództwa (1920) i redagując Bibliotekę Żołnierza Polskiego oraz czasopisma: w Równem tygodnik „Ukraińskie Słowo”, a w Kijowie „Dziennik Kijowski”.

Nagrobek Kazimierza Wierzyńskiego na cmentarzu Powązkowskim, Warszawa, 8 lipca 2006 r.
Nagrobek na cmentarzu Hampstead Cemetery

Po zakończeniu działań wojennych przebywał krótko w Szwajcarii i we Francji, po czym osiadł na stałe w Warszawie, gdzie mieszkał przez cały okres międzywojenny. W 1923 ożenił się z aktorką Bronisławą Kojałłowicz[3].

Był stałym współpracownikiem miesięcznika „Skamander”, „Wiadomości Literackich” (od 1924), recenzentem literackim i teatralnym „Gazety Polskiej” (od 1930), redagował „Przegląd Sportowy” (10 lipca 1926 – 5 grudnia 1931) oraz tygodnik „Kultura” (1931–1932). W tym okresie wyróżniony został m.in. nagrodą literacką Polskiego Towarzystwa Wydawców (1925). W 1928 otrzymał złoty medal w konkursie literackim IX Olimpiady w Amsterdamie za tom poezji Laur olimpijski. 21 grudnia 1936 został uhonorowany Państwową Nagrodą Literacką Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego za rok 1936[4][5]. W styczniu 1938 roku został członkiem Polskiej Akademii Literatury[6].

We wrześniu 1939 ewakuowany wraz z zespołem redakcyjnym „Gazety Polskiej” do Lwowa, następnie przedostał się do Francji, a po jej klęsce przybył w 1941 przez Portugalię i Brazylię do Stanów Zjednoczonych. W 1943 był założycielem i członkiem komitetu redakcyjnego „Tygodnika Polskiego” w Nowym Jorku. Nieprzejednany wobec podporządkowania Polski ZSRR w konsekwencji postanowień konferencji jałtańskiej, po zakończeniu II wojny światowej pozostał na uchodźstwie. Przez te 20 lat mieszkał głównie w Sag Harbor, małej osadzie rybackiej na wschodnim krańcu wyspy Long Island. Współpracował z londyńskimi „Wiadomościami”, redagowanymi przez Mieczysława Grydzewskiego (1945–1957), publikował w emigracyjnych wydawnictwach londyńskich i paryskim Instytucie Literackim (Biblioteka „Kultury”), współpracował z Radiem Wolna Europa.

W 1964 wrócił do Europy, osiedlając się początkowo w Rzymie, a następnie w Londynie, gdzie zmarł 13 lutego 1969 wieczorem w szpitalu St. George’s[7]. Kilka godzin przed śmiercią zakończył pracę nad ostatnim zbiorem swych wierszy – Sen mara[8].

Jego prochy sprowadzone zostały do Polski (z Hampstead Cemetery, gdzie znajduje się tablica nagrobkowa[9]) i 15 kwietnia 1978[10] złożone na Starych Powązkach w Warszawie (aleja zasłużonych-1-124)[11].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Debiutował w 1913 (wierszem Hej, kiedyż, kiedyż), ale właściwym debiutem był tomik Wiosna i wino (1919), który dzięki radosnej i entuzjastycznej tonacji lirycznych wyznań autora zdobył mu popularność i rozgłos i stał się kamieniem węgielnym jego późniejszej sławy. Nastrój entuzjazmu i radości dominował także w kolejnym zbiorze wierszy Wierzyńskiego – Wróble na dachu (1921), ale później zaczął przygasać, a jego miejsce zajęła głęboka refleksja nad złożonością natury życia i świata (zbiory wierszy: Wielka Niedźwiedzica (1923; z cyklem wierszy wojennych z lat 1914–1918), Pamiętnik miłości (1925), Rozmowa z puszczą (1929)). W kolejnych tomach wierszy Wierzyński przedstawił katastroficzną wizję współczesnej cywilizacji (poematy i wiersze ekspresjonistyczne w Pieśniach fanatycznych (1929) i Gorzkim urodzaju (1933)). Na tym tle odrębnym zjawiskiem był Laur olimpijski (1927; poetycka projekcja przeżyć i emocji sportowych, za którą Wierzyński otrzymał złoty medal w olimpijskim konkursie sztuki i literatury w Amsterdamie w 1928 roku).

Książką, którą sam Wierzyński uznał za „dzieło swojego życia” była Wolność tragiczna (1936) – zbiór poematów w stylu romantycznym, których bohaterem jest marszałek Piłsudski, a myślą przewodnią pytanie z niepokojem o przyszłość niedawno odzyskanej, a już ponownie zagrożonej wolności Polski. Kolejny tom Kurhany (1938) złożony był już w całości z wierszy inspirowanych przez romantyczne reminiscencje artystyczno-literackie, dało się w nim odczuć zapowiedź nadciągającej „burzy dziejowej”. Okres przedwojennej twórczości Wierzyńskiego zamknął wiersz Wstążka z „Warszawianki”, wydrukowany 3 września 1939 w ostatnim numerze „Wiadomości Literackich”.

W latach wojennych poeta w swoich wierszach dodawał ducha żołnierzom polskim, zagrzewał do walki o wolność ojczyzny i ocalenie wartości humanistycznych. Tragizm sytuacji i zmagań wojennych, a także rozczarowań i zawodów Wierzyński zawarł w tomach o symbolicznych i znamiennych tytułach: Ziemia-Wilczyca (1941 – z poematem Barbakan warszawski z 1940 r.), Róża Wiatrów (1942) oraz wydane już po wojnie Krzyże i miecze (1946). Koniec i wynik wojny zaznaczyły się wyraźnym piętnem w zaangażowanych politycznie aktualnych wierszach poety, na co wpływ miał również jego dramat osobisty: w czasie okupacji i powstania warszawskiego Wierzyński utracił prawie połowę swojej rodziny (m.in. w 1943 na Majdanku zginął jego brat, Hieronim Wierzyński, dziennikarz i publicysta, a w 1944 zginął jego przyrodni brat Bronisław, inżynier oraz zmarli rodzice poety). W 1945 napisał pełen wstrząsającego bólu wiersz Na rozwiązanie Armii Krajowej. Podźwignął się z tej rozpaczy za sprawą muzyki, pisząc książkę o Chopinie Życie Chopina (wydanie angielskie 1949 z przedmową Artura Rubinsteina, wydanie polskie 1953).

Nowym rozdziałem w twórczości lirycznej Wierzyńskiego, wyrazem odnalezienia sensu własnego życia i twórczości były tomy poezji Korzec maku (1951), Siedem podków (1954), Tkanka ziemi (1960), Kufer na plecach (1964) i Sen mara (1969). Odbiegał od nich tonacją publicystyczną i pamfletowym ujęciem rzeczywistości polskiej Czarny polonez (1968).

Kazimierz Wierzyński wypowiadał się również w prozie; ogłosił m.in. dwa tomy opowiadań o tematyce zaczerpniętej z wydarzeń obu wojen światowych – Granice świata (1933) i Pobojowisko (1944), wybór recenzji i felietonów teatralnych W garderobie duchów (1938), szkic odczytowy Współczesna literatura polska na emigracji (1943), książkę Moja prywatna Ameryka (1966 – obraz przyrody, historii i mieszkańców tego kontynentu) oraz Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki (1966 – zbiór esejów o charakterze wspomnieniowym i literackim).

Dzieła poety przetłumaczono na główne języki europejskie, zwłaszcza Laur olimpijski i Życie Chopina oraz m.in. wybór wierszy w przekładzie angielskim (1959). Roman Jakobson tak wypowiedział się o twórczości Wierzyńskiego:

[...] szczególnie lubię lirykę Kazimierza Wierzyńskiego. Jego poezję publicystyczną uważam za słabszą. Bliska jest mi natomiast jego liryka, radosna w młodości, a w ostatnim okresie życia tragiczna. Zgadzam się tutaj z Nitschem, który powiedział mi kiedyś, że dla niego Wierzyński jest największym poetą polskim naszego stulecia[15].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Kazimierz Wierzyński stał się bohaterem piosenki Jacka Kaczmarskiego pod tytułem Kazimierz Wierzyński[16].

Kazimierz Wierzyński jest patronem ulic w: Bielsku-Białej, Ciechanowie, Częstochowie, Jastrzębiu-Zdroju, Krakowie, Legnicy, Nowej Soli, Opolu, Raciborzu, Radomsku, Stargardzie, Szczecinie, Toruniu, Wrocławiu, Warszawie[17] oraz szkoły podstawowej w Krakowie.

Od 2014 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich przyznaje Nagrodę im. Kazimierza Wierzyńskiego za dziennikarstwo sportowe[18].

W 2020 ukazała się biografia poety – Wierzyński. Sens ponad klęską Wojciecha Wencla[19].

Twórczość opublikowana[edytuj | edytuj kod]

Poezja[edytuj | edytuj kod]

  • Wiosna i wino, Warszawa 1919
  • Wróble na dachu, Warszawa 1921
  • Wielka Niedźwiedzica, Warszawa 1923
  • Pamiętnik miłości, Warszawa 1925
  • Laur olimpijski, Warszawa 1927
  • Pieśni fanatyczne, Warszawa 1929
  • Rozmowa z puszczą, Warszawa 1929
  • Gorzki urodzaj, Warszawa 1933
  • Wolność tragiczna, Warszawa 1936
  • Kurhany, Warszawa 1938
  • Barbakan warszawski, Nicea 1940
  • Ziemia-Wilczyca, Londyn 1941
  • Róża wiatrów, Nowy Jork 1942
  • Ballada o Churchillu, Nowy Jork 1944
  • Podzwonne za kaprala Szczapę, Nowy Jork 1945
  • Krzyże i miecze, Londyn 1946
  • Korzec maku, Londyn 1951
  • Siedem podków, Nowy Jork 1954
  • Tkanka ziemi, Paryż 1960
  • Kufer na plecach, Paryż 1964
  • Czarny polonez, Paryż 1968
  • Sen mara, Paryż 1969

Proza[edytuj | edytuj kod]

  • Granice świata. Opowiadania, Warszawa 1933
  • W garderobie duchów. Wrażenia teatralne, Lwów, Warszawa 1938
  • O Bolesławie Leśmianie. Mowa wygłoszona na uroczystym zebraniu Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1939
  • Współczesna literatura polska na emigracji (odczyt), Nowy Jork 1943
  • Pobojowisko, Nowy Jork 1944
  • Życie Chopina, Nowy Jork 1953
  • Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki, Londyn 1966
  • Moja prywatna Ameryka, Londyn 1966

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Kornel Krzeczunowicz. Listy do redakcji. „Wiadomości”, s. 4, nr 43 (1699) z 22 października 1978. 
  2. Stanisław Konarski: Tadeusz Remer. ipsb.tymczasowylink.pl. [dostęp 2014-11-17].
  3. Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 262. ISBN 978-83-63842-50-5.
  4. Kazimierz Wierzyński laureatem Państwowej Nagrody Literackiej. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 295 z 23 grudnia 1936. 
  5. Wręczenie państwowej nagrody literackiej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 19 z 26 stycznia 1937. 
  6. K. Wierzyński członkiem P. A.I.. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 4 z 8 stycznia 1938. 
  7. Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 15-16, s. 137, czerwiec 1969. Koło Lwowian w Londynie. 
  8. Waldemar Smaszcz, Ślepy od miłości, goryczy, od klęsk i od szczęścia... w: Kazimierz Wierzyński Poezje zebrane t. 1–2, Białystok 1994, Wydawnictwo Łuk, ISBN 83-85183-58-2, s. 435.
  9. Karolina Grodziska, Polskie groby na cmentarzach Londynu tom 2, Kraków 2001, Wyd. Polska Akademia Umiejętności, ISBN 83-88857-15-0. Opis ilustracji: „HAMPSTEAD 5. Symboliczny obecnie grób Kazimierza Wierzyńskiego”.
  10. Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie. 1 IV–30 VI 1978. „Kronika Warszawy”. 4/36, s. 177, 1978. 
  11. Cmentarz Stare Powązki: Kazimierz Wierzyński, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-24].
  12. M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu literatury”.
  13. M.P. z 1929 r. nr 264, poz. 615 „za zasługi położone na Międzynarodowych Konkursach Poetyckich w Amsterdamie”.
  14. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
  15. Roman Jakobson, O formalizmie i poezji. Rozmowa z profesorem Romanem Jakobsonem, przeprowadził Zbigniew Podgórzec, „Tygodnik Powszechny” 1973, nr 35.
  16. Jacek Kaczmarski, Kazimierz Wierzyński, [w:] Ale źródło wciąż bije, Warszawa 2002, s. 444 (nagranie na płycie Suplement, vol. 2).
  17. Uchwała nr 20 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 stycznia 1981 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 26 maja 1981 r., nr 6, poz. 27, s. 1.
  18. Nagrody SDP 2013. sdp.pl, 30 stycznia 2014. [dostęp 2014-01-30].
  19. Wierzyński. Sens ponad klęską – Wojciech Wencel. teologiapolityczna.pl, 2020-07-22. [dostęp 2020-09-11].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]