Kijów

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Khan Tengri (dyskusja | edycje) o 16:42, 29 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Kijów
Київ
Ilustracja
Złota Brama, Uniwersytet Kijowski, Ławra Peczerska, Cerkiew św. Andrzeja, Kolumna ze słowiańskim bóstwem Berehynią na placu Niepodległości, Pomnik Bohdana Chmielnickiego
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Miasto wydzielone

 Kijów

Data założenia

przed 482[1]

Prawa miejskie

1494
1802[1]

Burmistrz

Witalij Kłyczko

Powierzchnia

835,85[2] km²

Wysokość

179 m n.p.m.

Populacja (2017)
• liczba ludności
• gęstość


2 933 537[3]
3420 os./km²

Nr kierunkowy

+380 44

Kod pocztowy

01000-06999

Tablice rejestracyjne

AA

Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego
Mapa konturowa Kijowa i obwodu kijowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kijów”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, u góry znajduje się punkt z opisem „Kijów”
Ziemia50°27′N 30°30′E/50,450000 30,500000
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Logotyp

Kijów (ukr. Київ, Kyjiw) – stolica i największe miasto Ukrainy, nad rzeką Dniepr.

Ma status miasta wydzielonego i jest ośrodkiem administracyjnym obwodu kijowskiego. Stanowi także największy ośrodek przemysłowy i kulturalno-naukowy kraju. Posiada rozwinięty przemysł maszynowy, lotniczy, optyczny, precyzyjny, elektrotechniczny i elektroniczny, stoczniowy, chemiczny, lekki, spożywczy i materiałów budowlanych. Miasto jest także ważnym węzłem kolejowym i drogowym. Obsługiwane jest przez dwa międzynarodowe porty lotnicze (Boryspol i Żulany). Znajduje się tu także port rzeczny oraz sieć metra. W Kijowie działa ok. 20 szkół wyższych (m.in. Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki, Akademia Kijowsko-Mohylańska, Narodowy Uniwersytet Techniczny i Narodowa Akademia Muzyczna), mieści się tu również siedziba Akademii Nauk Ukrainy. Do instytucji kultury zaliczają się m.in. Opera Narodowa im. Tarasa Szewczenki, Narodowy Teatr Dramatyczny im. Iwana Franki, Rosyjski Teatr Dramatyczny im. Łesi Ukrainki, Filharmonia Narodowa Ukrainy oraz liczne muzea.

W 2017 roku miasto liczyło ok. 2,9 mln mieszkańców.

Nazwa

Historyczne nazwy:

  • W II połowie IV wieku mogło istnieć w rejonie obecnego Kijowa prawdopodobne „państwo” Boza stanowiące silną organizację plemienną Antów. Byli oni związkiem plemiennym zorganizowanym w IV w. przez króla Gotów Hermanaryka. Antowie toczyli kilkunastoletnią wojnę z Gotami, którym ostatecznie ulegli. Jordanes podaje nawet imiona króla gockiego, Winitara, i wodza Antów, Boza, przez gockiego kronikarza tytułowanego „królem”. Boz został pokonany przez króla Ostrogotów Winitara, a następnie ukrzyżowany wraz z synami i licznymi możnymi[4]. (zob. kultura kijowska)
  • Kuar VI-VII w. – Zenobi Glaki, armeński historyk[5]
  • Kaenuogardia IX w., sagi normańskie[6]
  • Könugard, Känugard, Chunigard lub Känu-gard, Känugard 868, Włodzimierz z Känugardu 997 – sagi islandzkie IX/X w. (ok. 861 na średnim Dnieprze w Kijowie wtedy ziemia Polan (według Nestora), ale w jęz. ałtyjskim słowo pol’an oznacza – lud, ziemia ta nazywała się Chazarją, a po podboju tego kraju przez Normanów nową Gardariki[7])
  • Kijoaba Sabatas „Kijów zębaty” – Konstantyn VII Porfirogeneta X w.[8]
  • Kujaba, Kuj-Aba, Kildare – źródła arabskie al-Istachriego i Ibn Hauqala IX/X w.
  • Känugard 1050 Iziesław
  • Kyjev, koniec XI w. (Kijów – Drewlan powstanie chłopskie z 1113) – kronika Nestora[9]
  • Mankirmen, Magraman XIII-XIV w., bulle papieskie[10]
  • Kijów-Padół – XV/XVI w., nadanie praw miejskich Padołowi w 1497

Według różnych interpretacji nazwa miasta może pochodzić od prasłowiańskiego kujь, kujati, „wicher” i „teren równinny, wydmowy, narażony na silne podmuchy wiatru” (jednak Kijów położony jest na wzgórzach, a nie równinie); pierwotnie Kujava (porównaj polskie Kujawy oraz krainę i nazwę miejscową na Zaodrzu lechickim – Kujava z XII wieku)[11]. Słowiańskie osady na -ov (Kijów, Kraków, Tarnów) były pierwotnie pochodzenia topograficznego, nie patronimicznego[12]; średniowieczni kronikarze rzekomych eponimów dorabiali od nazwy miejscowości, stąd Kij, podobnie Krak u Kadłubka i Krok u Kosmasa (od Krakowa), czy Libusza (od Libuszyna).

Historia

 Osobny artykuł: Historia Kijowa.

Kijów został założony na początku V wieku jako placówka handlowa na szlaku łączącym Konstantynopol ze Skandynawią. W okresie największego rozkwitu Państwa Chazarskiego w VIII wieku kaganowi chazarskiemu trybut płaciło 25 plemion i księstw, w tym władca Kijowa (Kuaru).

Od IX do XI wieku, znany jako Kanugård, Chunigard lub Känu-gard, był centrum prowadzonego przez wikingów handlu na Rusi. Był jednocześnie głównym składem daniny ściąganej przez wikingów z plemion słowiańskich (862–1240).

Bolesław Chrobry w Kijowie na obrazie Jana Matejki

W 882 Kijów został zdobyty przez wikińskiego władcę Olega Mądrego, który przeniósł do Kijowa swoją siedzibę. W 988 lub 989 miał miejsce w Kijowie chrzest Włodzimierza I Wielkiego, uznawany symbolicznie za chrzest Rusi. 14 sierpnia 1018 Bolesław I Chrobry zdobył Kijów podczas wyprawy kijowskiej. Pod koniec IX wieku Kijów został stolicą Rusi Kijowskiej, jednak w 1169 stracił swoje znaczenie polityczne. W 1240 Gród Jarosława został najechany i zniszczony przez Tatarów, co spowodowało upadek dawnego miasta i początek okupacji mongolskiej.

W 1363 książę litewski Olgierd Giedyminowic włączył Kijów do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Litwini pierwszy drewniany zamek zbudowali na Górze Zamkowej w latach 1370–1380. Od tego czasu zaczął się powolny rozwój położonej nad rzeką osady Padół, która przejęła rolę położonego wyżej dawnego Kijowa. Po 1387 roku do miasta wrócił zakon dominikanów, którzy rozpoczęli budowę drewnianej katedry katolickiej. W 1397 roku Kijów stał się siedzibą diecezji katolickiej.

W latach 1471 do 1569 stolica jednego z XI okręgów w składzie województwa kijowskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od roku 1569 do 1659 miasto było stolicą województwa kijowskiego, w składzie małopolskiej prowincji Korony Polskiej, w którym odbywały się sejmiki oraz sądy szlacheckie: ziemskie i grodzkie[13].

W 1494 król polski Aleksander Jagiellończyk nadał miastu prawa magdeburskie. Miasto po unii lubelskiej w (1569) roku zostało włączone do Korony Polskiej i było był miastem królewskim Rzeczypospolitej[14]. Od tego momentu nastąpił dynamiczny rozwój miasta. W XVI wieku Padół stał się liczniejszy niż Wysokie Miasto i zachował dominującą rolę do XIX wieku[15].

W 1648 zostało opanowane przez Kozaków Chmielnickiego, miasto odzyskał Janusz Radziwiłł w 1651, jednak sytuacja zmieniła się po ugodzie perejasławskiej, w której Bohdan Chmielnicki oddał ówczesną lewobrzeżną Ukrainę i Kijów carowi rosyjskiemu. Na mocy rozejmu andruszowskiego w 1667 roku Rzeczpospolita przyznała czasowo (na 2 lata) prawa Rosji do Kijowa, a w 1686 roku na mocy traktatu grzymułtowskiego miasto zostało przyznane Carstwu Rosyjskiemu (Jan III Sobieski otrzymał za niego 146 tysięcy rubli). Jednak kolejne sejmy polskie nie chciały ratyfikować traktatu, więc prawnie pozostawał on nieważny, aż do sejmu konwokacyjnego w 1764 roku, gdy sejm zatwierdził zabór przez Rosję Zadnieprza. Jednak nie dotyczyło to samego Kijowa. Żaden z traktatów polsko-rosyjskich dotyczących miasta nie był nigdy ratyfikowany[16]. Formalnie więc Kijów pozostawał miastem królewskim Korony aż do II rozbioru w 1793 roku (gdy zlikwidowano województwo kijowskie), a królowie Polscy nosili tytuł „księcia kijowskiego” do samego końca Rzeczypospolitej.

W Kijowie podczas każdej z trzech fal pogromów antyżydowskich dochodziło do przemocy. Podczas pogromu w kwietniu 1881 napastnicy splądrowali około 1000 żydowskich domów i miejsc pracy. Doszło również do morderstw i gwałtów[17]. W 1905, w następstwie rozruchów po ogłoszeniu przez cara Manifestu październikowego w dwudniowej fali przemocy zabito 47–100 Żydów, a ponad 300 zostało rannych[18]. W październiku 1919, podczas wojny ukraińsko-radzieckiej i na fali pogromów antyżydowskich, białogwardziści rozpętali pogrom, w którym zamordowano 500–600 osób[19].

W 1918 w Kijowie ogłoszono stworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej i stoczono ciężkie boje z bolszewikami, w których brała udział 3. Armia Wojska Polskiego, która, w porozumieniu z atamanem Symonem Petlurą, wkroczyła do miasta 7 maja 1920 w czasie wyprawy kijowskiej. Bolszewicy ostatecznie zdobyli miasto w 1920. W 1934 do Kijowa przeniesiona została z Charkowa stolica Ukraińskiej SRR. W latach 30. XX wieku w Bykowni pod Kijowem Rosjanie zamordowali około 150 tysięcy osób. W 1941 hitlerowcy dokonali masakry kilkudziesięciu tysięcy kijowskich Żydów w Babim Jarze.

Po zniszczeniach II wojny światowej Kijów odzyskał znaczenie gospodarcze, stając się trzecim najważniejszym miastem Związku Radzieckiego. W 1986 100 km na północ od Kijowa doszło do katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Wiatr wiejący na północ nie sprowadził jednak skażenia nad miasto.

W trakcie rozpadu Związku Radzieckiego 24 sierpnia 1991 roku ukraiński parlament ogłosił deklarację niepodległości Ukrainy, czyniąc Kijów stolicą państwa. W tym też roku został siedzibą katolickiej diecezji kijowsko-żytomierskiej obrządku łacińskiego.

W latach 2004–2005 Kijów był głównym miejscem wystąpień podczas pomarańczowej rewolucji, a listopada 2013 do lutego 2014 roku plac Niepodległości był głównym miejscem Euromajdanu.

Demografia

Kijów jest największym miastem na Ukrainie i siódmym pod względem liczby ludności w Europie. Według danych z 2013 roku Kijów zamieszkują 2 858 384 osoby[20].

Mieszkańcy Kijowa według narodowości i grup etnicznych (na podstawie danych ze spisów powszechnych Imperium Rosyjskiego, Związku Radzieckiego i Ukrainy)
rok Ukraińcy[21] Rosjanie[22] Polacy Żydzi Niemcy Tatarzy krymscy Białorusini Czesi i Słowacy Łotysze Ormianie Azerowie Gruzini Mołdawianie
1874[23] 38,6 (31,43%) 58,2 (47,42%) 7,9 (6,41%) 12,9 (10,53%)
1897[24] 55 064 (22,23%) 134 278 (54,20%) 16 579 (6,69%) 29 937 (12,08%) 4354 (1,78%) 1133 (0,46%)
1919 128,7 (23,64%) 232,1 (42,65%) 36,8 (6,77%) 114,5 (21,07%)
1926[25] 216 528 (42,29%) 125 514 (24,51%) 13 706 (2,68%) 140 256 (27,39%) 3554 (0,69%) 733 (0,14%) 5436 (1,06%) 990 (0,19%) 805 (0,16%) 638 (0,12%)
1939[26] 450 556 (53,21%) 139 495 (16,47%) 11 808 (1,39%) 224 236 (26,48%)
1959[27] 663,9 (60,11%) 254,3 (23,02%) 8,5 (0,77%) 153,5 (13,90%)
1970[27] 1056,9 (64,76%) 373,6 (22,89%) 9,7 (0,59%) 152,0 (9,31%)
1979[27] 1455,6 (67,89%) 474,4 (22,13%) 10,5 (0,49%) 132,2 (6,17%)
1989[28] 1863,7 (72,45%) 536,7 (20,87%) 10,4 (0,40%) 100,6 (3,91%) (0,1%) (1,0%) (0,2%) (0,1%) (0,1%) (0,1%)
2001[29] 2110,8 tys. (82,2%) 337,3 tys. (13,1%) 6,9 tys. (0,3%) 17,9 tys. (0,7%) 2,5 tys. (0,1%) 16,5 tys. (0,6%) 4,9 tys. (0,2%) 2,6 tys. (0,1%) 2,4 tys. (0,1%) 1,9 tys. (0,1%)

Polacy w Kijowie

Piłsudski i Petlura – Kijów 1920

Do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku Kijów był jednym z najważniejszych ośrodków polskości na dawnych wschodnich ziemiach przedrozbiorowej Polski[30].

Polacy w Kijowie stanowili elitę społeczną i intelektualną. Na tamtejszym uniwersytecie kadrę naukową i studencką początkowo (po upadku powstania styczniowego) tworzyli prawie wyłącznie Polacy (studenci i wykładowcy ukraińscy i rosyjscy stanowili w tych latach zaledwie około 10% społeczności akademickiej), miasto Kijów w sensie kulturowym natomiast było w ponad połowie miastem polskim. W roku akademickim 1838/39 studenci polscy stanowili 62,5% ogółu studentów[31]. Dzielnicę Łypki zamieszkiwała niemal wyłącznie arystokracja polska, obok rosyjskiej (tutaj znajdowały się posiadłości magnackie Potockich i Branickich), także na głównej ulicy Kreszczatik tętniło polskie życie społecznościowe (tutaj w 1920 wkroczyły polskie dywizje wojskowe, podczas tzw. wyprawy kijowskiej). Na tej głównej alei miasta mieściło się wiele prowadzonych przez Polaków nowoczesnych magazynów, renomowanych firm, banków, hoteli, zakładów rzemieślniczych. Podobnie było na sąsiednich ulicach: Funduklejewskiej, Luterańskiej, Puszkińskiej, Prorieznoj, Wielkiej Włodzimierskiej, Nikołajewskiej i innych. Życie teatralne opierało się niemal tylko na wędrownych polskich trupach. Centrum jednej z polskich dzielnic Kijowa była ulica Kościelna, przy której znajdował się katolicki kościół pw. św. Aleksandra. Odbyły się tam jedne z największych manifestacji w mieście młodzieży polskiej w przeddzień wybuchu powstania w 1863.

Na przełomie wieków XIX/XX rozpoczęła się budowa kolejnego kościoła katolickiego w mieście, według projektu polskiego arch. Władysława Horodeckiego – pw. św. Mikołaja (do lat 60. XIX wieku istniał również kościół w gmachu tutejszego Uniwersytetu). W tym okresie, na przełomie wieków, żyło w Kijowie ponad 35 000 Polaków (1900 rok), liczba ta wzrosła prawie trzykrotnie do roku 1915 i osiągnęła ponad 100 000, co stanowiło 25% ówczesnej populacji Kijowa[32][33]. Należeli oni do najbogatszych mieszkańców miasta, działało tutaj wiele filii i sklepów z Warszawy; na 142 cukrownie 50% należało do polskich właścicieli[33]. W mieście największą księgarnią i jednocześnie magazynem książkowym z biblioteką były zabudowania na alei Kreszczatik Leona Idzikowskiego – księgarza i wydawcy, który wydał ponad 100 tłumaczeń oryginalnych dzieł polskich, a jego zbiory liczyły setki tysięcy książek. W latach 1860–1863 prezydentem Kijowa był Józef Zawadzki założyciel Towarzystwa Polskiego w Kijowie. Poza tym w Kijowie działało wiele polskich zakładów przemysłowych, szkół prywatnych, pracowniczych, gimnazjów, siedzib gazet, teatrów, sklepów i firm, a także wydawnictw codziennych (np. gazeta Dziennik Kijowski, której nakład wynosił średnio około 5000 egzemplarzy; była prenumerowana zarówno w Kijowie i okolicy, jak również w Moskwie, Petersburgu i Warszawie). Na cmentarzu Bajkowym znajduje się szereg nagrobków Polaków związanych z Kijowem, a także polscy żołnierze polegli w 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej.

Józef Ignacy Kraszewski tak opisywał swoją podróż do Kijowa w II poł. XIX wieku:

Na ulicach... polski język słychać co chwila; we wszystkich magazynach, sklepach, hotelach, restauracjach...; księgarnie polskie są tu ogromne; teatr, chodź przyjechał w środku lata, interesy robił dobre; firm polskich mnóstwo...; dzięki pracy i roztropności, dzięki zamożności i solidarności, stanowimy żywioł poważny[34].

Wkład społeczeństwa polskiego w życie miasta drastycznie był ograniczany po upadku powstania styczniowego. Polska społeczność miasta ostatecznie przestała odgrywać w nim znaczącą rolę i zeszła na stanowisko marginalne po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kiedy to większość tutejszego polskiego życia inteligenckiego, kulturalnego i przemysłowego przeniosła się w granice II Rzeczypospolitej.

W nocy z 7 na 8 kwietnia 1944 roku lotnictwo niemieckie zbombardowało leżącą na terenie Kijowa stację kolejową Darnica, przy której stacjonował 1 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej pod dowództwem ppłk. Włodzimierza Sokołowskiego (Walki pod Darnicą). W wyniku bombardowania śmierć poniosło 2 oficerów, 19 podoficerów i 22 polskich szeregowców, których pochowano w kwaterze wojennej Cmentarza Darnickiego[35].

Obecnie w Kijowie mieszka około 7000 Polaków.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Kijowa (2011)
Podział administracyjny Kijowa (2011)

Gospodarka

Kijów jest głównym centrum gospodarczym Ukrainy z silnie rozwiniętym i zróżnicowanym przemysłem. W mieście zlokalizowane są m.in. zakłady przemysłu: maszynowego, lotniczego (Zakład Lotniczy Antonow), optycznego, precyzyjnego, środków transportu (stoczniowy), elektrotechnicznego, elektronicznego, chemicznego, materiałów budowlanych, lekkiego i spożywczego. Miasto jest gospodarzem międzynarodowych targów. Ważny węzeł komunikacyjny. Kijów posiada też międzynarodowy port lotniczy i trzy linie metra o łącznej długości 63,7 km (50 stacji).

Transport

Zabytki i atrakcje

Sobór Mądrości Bożej
Ławra Pieczerska – w tle Dniepr
Monaster św. Michała
Kościół św. Mikołaja

Muzea

Pomniki

Skanseny

W 1990 sobór Mądrości Bożej i Ławra Pieczerska zostały zapisane na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Uczelnie

Sport

Miasto, jako stolica, jest również sportowym centrum Ukrainy. Najbardziej znanym klubem Kijowa jest Dynamo, wielokrotny mistrz Ukrainy, a wcześniej również i Związku Radzieckiego. Klub ten dwukrotnie zdobył również Puchar Zdobywców Pucharów, występował także w Lidze Mistrzów. Poza Dynamem działa tu jeszcze wiele klubów zarówno piłkarskich, jak i reprezentujących inne dyscypliny sportu. Corocznie rozgrywane są tutaj turnieje imienia Wiktora Bannikowa i Walerego Łobanowskiego. W 2012 roku w Kijowie odbył się mecz finałowy EURO 2012.

Urodzeni w Kijowie

Miasta partnerskie

Szablon:Kolumna-podział

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b А. Івченко: Міста України. Київ: 1999, s. 94. ISBN 966-7085-56-2.
  2. ↑ Окружний суд скасував рішення Київради щодо розширення меж столиці. nbnews.com.ua. [dostęp 2014-01-12]. (ukr.).
  3. ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 грудня 2017 року. Головне управління статистики у м. Києві, 2017-12-01. [dostęp 2018-02-10]. (ukr.).
  4. ↑ Benedykt Zientara, Historia powszechna średniowiecza, 1973, s. 146.
  5. ↑ „An Armenian historian of the seventh century, Zenob Glak, knew of a similar legend concerning the founding of the city of Kuar (Kiev) in the land of Poluni (Polianians) by three brother Kuar, Mentery, and Kherean.”, [w:] Medieval Russia’s epics, chronicles, and tales. 1974; „Similarly to Nestor’s story about Kiy, Shchek and Khoriv, the Armenian legend of Kuar and his brothers says (in the 6th or in the 7th century). [w:] Киев, анциент анд модерн киты. 1983.
  6. ↑ „Hrec Kaenuogardia, quod ejus nomen in Sagis est, interdum in Chunigardiam facili tranfitu mutata occurrit, [w:] Birgit Scholz. Von der Chronistik zur modernen Geschichtswissenschaft. 2000.
  7. ↑ Вся жe Русь стала называться Gardariki – «страна гардов» (= городов). На ранних этапах своeй истории Рюриково городищe (дрeвнeйший Новгород русских лeтописeй IX–X вв.) являлось рeзидeнциeй князeй – Рюрика, Олeга, откуда в 882 г...”, [w:] Anders Hedman, Анатолий Николаевич Кирпичников. Викинги и Славяне. 1998.
  8. ↑ „Kijów „gród Kija”. Pierwotnie kij znaczył „młot” i był przezwiskiem naczelnika rodu, podobnie jak Karol Martel „Młot”. Konstantyn nazywa miasto Kijoaba Sambatas „Kijów zębaty”, tj. gród otoczony ostrokołem z blankami zdała widocznymi.”, [w:] Staszewski. Słownik geograficzny. Pochodzenie i znaczenie nazw geograficznych.
  9. ↑ „Bysza 3 bratja, edinomu imia Kij, a drugomu Szczek, a tretemu Choriw, sestra ich Łybed. Siediaszcze Kij na gorie, gdie że nynie uwoz Boriczew, a Szczek siediasze na gorie, gdie njnie zowetsia Szczekowica, a Choriw na tret’ej gorie” Nestor (kronikarz), [w:] Wiek V-XV w źródłach. PWN. 1999; porównaj legendę Zonobiego Glaki o trzech braciach Kuarym, Menterym, i Khereanie” z VII w.
  10. ↑ „Magraman – przekręcona nazwa Mankirmen, używana przez Tatarów na oznaczenie Kijowa; W latopisach ruskich gród ten niekiedy nosi nazwę: Kiew-drewian. Cudzoziemcy o Polsce: relacje i opinie. t. 1. 1971; (1314 i 1340 Majeria w bullach watykańskich); It is there stated that the Kipchak prince Bikyarok Aglen then had his residence at Man kirmen, a city on the Uzi river (the Dnieper of our days), [w:] Emil Bretschneider. Mediaeval researches from eastern Asiatic sources. 1967. s. 307.
  11. ↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 141 i 142 oraz 290 i 291.
  12. ↑ Ewa Rzetelska-Feleszko, Nazwy miejscowe, [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Kraków 2005, s. 191–231.
  13. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  14. ↑ Aleksander Jabłonowski, Polska XVI wieku. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów – Bracław), T. 3, Warszawa 1897, s. 230.
  15. ↑ „Estimated Averange Population of Kiew by Century. Source I. Pantiukow, 1877. by Michael F. Hamm. Kiev: A Portrait, 1800–1917, 2003.
  16. ↑ Eugeniusz Romer, O wschodniej granicy Polski z przed 1772 r., w: Księga Pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, t. II, Lwów 1925, s. 358.
  17. ↑ ПОГРО́МЫ еврейские, [w: электронная еврейская энциклопедия]. [dostęp 2013-02-13]. (ros.). S.M. Dubnow: History of the Jews in Russia and Poland. 1918. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).
  18. ↑ W.C. Fuller, Jr.: The Foe Within: Fantasies of Treason And the End of Imperial Russia. Cornell University Press, 2006, s. 44. [dostęp 2013-02-13]. (ang.). N.M. Meir: Kiev, Jewish Metropolis: A History, 1859–1914. Indiana University Press, 2010, s. 124–125. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).
  19. ↑ E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc., 1921. s. 111 i 112. [dostęp 2013-02-13]. (ang.). Y. Arad: The Holocaust in the Soviet Union. 2009, s. 13–14. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).
  20. ↑ Чисельність населення на 1 листопада 2013 року. Головне управління статистики у м. Києві, 2013-12-17. [dostęp 2014-01-12]. (ukr.).
  21. ↑ Respondenci podający język ukraiński (małoruski) jako ojczysty.
  22. ↑ Respondenci podający język rosyjski (wielkoruski) jako ojczysty.
  23. ↑ kyiv_perepys_1874 [online].
  24. ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-18].
  25. ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-18].
  26. ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-18].
  27. ↑ a b c Итоги переписи населения Украины 2001 года [online], demoscope.ru [dostęp 2017-02-04].
  28. ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001 | Результати | Основні підсумки | Національний склад населення | місто Киів: [online], 2001.ukrcensus.gov.ua [dostęp 2017-02-04].
  29. ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001 | English version | Results | General results of the census | National composition of population | The city of K... [online], 2001.ukrcensus.gov.ua [dostęp 2017-11-18].
  30. ↑ Już w grodzie Jarosława przy bramie lackiej istniała (1151) Lacka Słoboda – dzielnica Polaków, obok dzielnicy Niemców i Włochów, a przy cerkwi Mikołaja – targowa osada węgierska”, [w:] Tadeusz M. Trajdos, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386–1434, 1982; „W Kijowie uczynił sobie św. Jacek bazę apostolską, założył klasztor przy „Bramie Lackiej” i postarał się o wyświęcenie biskupa, którym był wrocławski dominikanin”.
  31. ↑ Leszek Podhorodecki, Dzieje Kijowa, s. 152–155.
  32. ↑ Tadeusz Zienkiewicz. „Polskie życie literackie w Kijowie w latach 1905–1918”, wyd. w Olsztynie w roku 1990.
  33. ↑ a b Jan Engelgard, W Mieście Bułhakowa (3), Myśl Polska, nr 47–48, 21–28 listopada 2010.
  34. ↑ Leon Idzikowski – księgarz i wydawca.
  35. ↑ http://www.dk.com.ua/post.php?id=2884.

Linki zewnętrzne

Podział administracyjny Ukrainy
Obwody
Republika autonomiczna
Miasta wydzielone
Miasta obwodowe

  1. ↑ a b c Sewastopol i Republika Autonomiczna Krymu zostały jednostronnie inkorporowane do Rosji w 2014 roku; na arenie międzynarodowej są uznawane za część Ukrainy.
Rejony Kijowa
Prawobrzeżne
Lewobrzeżne

herb Kijowa

Miasta wojewódzkie Rzeczypospolitej
Prowincja wielkopolska
Prowincja małopolska
Wielkie Księstwo Litewskie
Inflanty

Stolice państw Europy
Stolice niepodległych państw
Stolice terytoriów zależnych
i państw nieuznawanych
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kijów&oldid=53338813”