Klasyfikacja roślin synantropijnych

Klasyfikacja roślin synantropijnych – sposób podziału roślin synantropijnych ze względu na ich różnorodne pochodzenie, intencjonalność wprowadzenia, sposób i historię rozprzestrzeniania się (wędrówki), stopień zadomowienia się, rodzaje zajmowanych siedlisk itd. Klasyfikacja ta nadal jest przedmiotem dyskusji i istnieje wiele jej koncepcji. Pozycja danego gatunku synantropijnego w systemie klasyfikacyjnym może zmieniać się w czasie, np. stopień zadomowienia się gatunku może zmieniać się w czasie (gatunek zadomowiony początkowo na siedliskach antopogenicznych może z czasem przenikać do siedlisk półnaturalnych i naturalnych).

W Polsce najczęściej używana jest klasyfikacja geograficzno-historyczna. Klasyfikacja ta umożliwia analizę flor pod względem ich stopnia synantropizacji i zachodzących w nich przemian.

Klasyfikacja geograficzno-historyczna[edytuj | edytuj kod]

Najpowszechniej używany system klasyfikacji, zaproponowany przez A. Thellunga (1915), w Polsce rozwijany m.in. przez J. Kornasia. Klasyfikacja ta jest powszechnie stosowana w Polsce do analizy flor.

apofity (apophyta) – rośliny rodzime (autochtoniczne)
- trwale zadomowione na siedliskach antropogenicznych (euapophyta)
- przejściowo zawlekane na siedliska antropogeniczne (apophyta ephemera)
- ekiofity (oekiophyta) – zdziczałe z uprawy
antropofity (anthropophyta) – rośliny obcego pochodzenia (alochtoniczne)
- metafity (metaphyta) – trwale zadomowione składniki flory
  - archeofity (archaeophyta) – gatunki zawleczone w czasach przedhistorycznych lub wczesnohistorycznych (do końca XV w.^[1]), obecnie utrzymujące się tylko na wtórnych siedliskach. Należą do nich liczne chwasty znane nam z wykopalisk archeologicznych, np. jasnota biała, chaber bławatek.
    - gatunki zawleczone (archaeophyta adventiva)
    - gatunki powstałe pod wpływem działalności człowieka (archaeophyta anthropogena)
    - gatunki, które zdołały przetrwać wyłącznie na siedliskach antropogenicznych (archaeophyta resistentia)
  - kenofity^[2] (kenophyta) – gatunki zawleczone od XVI w.
    - epekofity (epoecophyta) – zadomowione na siedliskach synantropijnych (ruderalnych i segetalnych), np. bieluń dziędzierzawa, żółtlica drobnokwiatowa.
    - agriofity^[3] (agriophyta) – zadomowione na siedliskach naturalnych i półnaturalnych.
      - hemiagriofity (hemiagriophyta) – zadomowione na siedliskach półnaturalnych
      - holoagriofity (holoagriophyta) – zadomowione na siedliskach naturalnych
- diafity (diaphyta) – niezadomowione trwale składniki flory
  - efemerofity (ephemerophyta) – gatunki przejściowo zawlekane (przybłędy), np. bodziszek syberyjski, zapłonka żółta
  - ergazjofigofity (ergasiophygophyta) – przejściowo dziczejące z uprawy, np. gorczyca sarepska.
mieszańce synantropijne – taksony mieszańcowe z udziałem antropofitów, np. Epilobium ×interjectum (E. ciliatum × montanum, kenofit × apofit)

Klasyfikacja względem sposobu napływu[edytuj | edytuj kod]

Najczęściej stosuje się klasyfikację stworzoną przez Domina (1947), rozwijaną także przez innych badaczy. Klasyfikacja ta kładzie nacisk na intencjonalność wprowadzenia danego gatunku. W Polsce jest rzadko stosowana, częściej w innych krajach środkowoeuropejskich.

hemerofity – gatunki introdukowane, wprowadzone celowo przez człowieka
- ergazjofity – rośliny uprawne obcego pochodzenia, jak np. kukurydza zwyczajna, magnolia gwiaździsta.
- apohemerofity – dziczejące rośliny uprawiane współcześnie oraz zdziczałe rośliny uprawiane w przeszłości,
  - ergazjolipofity – relikty dawnych upraw, niegdyś uprawiane, obecnie występujące tylko jako zdziczałe. Należą tu takie gatunki, jak np. rezeda żółtawa, owies szorstki. Czasami podejmowana jest próba powtórnego wprowadzenia ich do uprawy.
  - ergazjofigofity – gatunki obce, uprawiane współcześnie i dziczejące z upraw. Większość dziczeje przejściowo i eliminowana jest przez czynniki biotyczne lub klimatyczne (np. psianka ziemniak, pomidor uprawny), inne zadamawiają się stając się epekofitami lub agriofitami,
ksenofity – gatunki zawleczone (napływowe), dostały się na dany teren na skutek niecelowych działań człowieka
- archeofity
- neofity

Klasyfikacja względem przekształcenia siedlisk przez człowieka[edytuj | edytuj kod]

Klasyfikacja oparta na propozycji Linkoli (1916), nawiązująca do pojęcia hemerobii odnoszącego się do skutków oddziaływania człowieka na ekosystemy. Rozpowszechnia się wraz ze stosowaniem skali hemerobii w badaniach ekologicznych i botanicznych.

hemerofile – gatunki korzystające z siedlisk stworzonych przez człowieka,
hemeradiafory – gatunki obojętne, których obfitość występowania nie zmienia się pod wpływem działalności człowieka,
hemerofoby – gatunki ustępujące z powodu działalności człowieka.

W zależności od stopnia hemerofilności wyróżnia się gatunki:

ahemerofilne i -fobne – zajmują siedliska nieprzekształcone przez człowieka,
mezohemerofilne i -fobne,
euhemerofilne i -fobne,
panhemerofilne i -fobne – całkowicie zależne od siedlisk kształtowanych przez człowieka.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Data przyjęta umownie, koniec średniowiecza i początek ery nowożytnej, w niektórych źródłach przyjmuje się konkretnie datę 1492 (odkrycie Ameryki) lub 1500. Odkrycie Ameryki zapoczątkowało proces wymiany gatunków między Starym Światem i Ameryką.
↑ Stosowane bywa również, zwłaszcza w literaturze anglojęzycznej, pojęcie neofit (ang. neophyte). Mianem neofitów określa się albo wszystkie kenofity („nowi przybysze”, sensu Meusel 1943), lub jedynie ich grupę – gatunki obce zadomowione na siedliskach naturalnych, czyli holoagriofy (neophyta sensu Thellung 1915).
↑ Dla tej grupy stosowane jest również pojęcie neoindigenophytes.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Faliński J.B. 1969. Neofity i neofityzm. Dyskusje fitosocjologiczne (5). Ekol. Pol. Ser. B, 15(4): 337-354.
Kornaś J. 1977. Analiza flor synantropijnych. Wiad. Bot. 21: 85-91.
JanJ. Kornaś JanJ., AnnaA. Medwecka-Kornaś AnnaA., Geografia roślin, wyd. nowe, Wyd. Nauk. PWN, 2002, ISBN 83-01-13782-7 .
Krawiecowa A., Krzysztof Rostański. 1972. Projekt usprawnienia klasyfikacji roślin synantropijnych. Phytocoenosis 1(3): 217-222
Mirek Z. 1981. Problemy klasyfikacji roślin synantropijnych. Wiad. Bot. 25(1): 45-54.
Pyšek P., David M. Richardson, Marcel Rejmánek, Grady L. Webster, Mark Williamson, Jan Kirschner. 2004. Alien plants in checklists and floras: towards better communication between taxonomists and ecologists. Taxon 53(1): 131–143.
BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska BarbaraB., BeataB. Koźniewska BeataB., Słownik z zakresu synantropizacji szaty roślinnej, wyd. nowe, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1988 .
Thellung A. 1918–1919. Zur Terminologie der Adventiv- und Ruderalfloristik. Allg. Bot. Zeitschr. 24/25: 36–42.
Zając A., Maria Zając, Barbara Tokarska-Guzik. 1998. Kenophytes in the flora of Poland: list, status and origin. Phytocoenosis 10. Suppl. Cartograph. Geobot. 9: 107-115.

[1] Data przyjęta umownie, koniec średniowiecza i początek ery nowożytnej, w niektórych źródłach przyjmuje się konkretnie datę 1492 (odkrycie Ameryki) lub 1500. Odkrycie Ameryki zapoczątkowało proces wymiany gatunków między Starym Światem i Ameryką.

[2] Stosowane bywa również, zwłaszcza w literaturze anglojęzycznej, pojęcie neofit (ang. neophyte). Mianem neofitów określa się albo wszystkie kenofity („nowi przybysze”, sensu Meusel 1943), lub jedynie ich grupę – gatunki obce zadomowione na siedliskach naturalnych, czyli holoagriofy (neophyta sensu Thellung 1915).

[3] Dla tej grupy stosowane jest również pojęcie neoindigenophytes.

[1]

[2]

[3]