Kościół i klasztor Karmelitów bosych w Przemyślu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół pw. św. Teresy i klasztor Karmelitów bosych
Symbol zabytku nr rej. A-314 z 26.03.1952[1]
Ilustracja
Widok ogólny
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Przemyśl

Adres

ul. Karmelicka 1a

Styl architektoniczny

renesans, barok

Architekt

Galeazzo Appiani

Rozpoczęcie budowy

1620

Ukończenie budowy

1630

Ważniejsze przebudowy

XIX, XX

Pierwszy właściciel

Zakon karmelitów bosych, prowincja polska

Kolejni właściciele

Skarb Państwa, Kościół greckokatolicki, Skarb Państwa, Zakon karmelitów bosych – prowincja polska

Położenie na mapie Przemyśla
Mapa konturowa Przemyśla, w centrum znajduje się punkt z opisem „Przemyśl, kościół i klasztor karmelitów bosych”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Przemyśl, kościół i klasztor karmelitów bosych”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Przemyśl, kościół i klasztor karmelitów bosych”
Ziemia49°46′48″N 22°46′16″E/49,780000 22,771111
Strona internetowa

Kościół pw. św. Teresy i klasztor Karmelitów bosych w Przemyślupóźnorenesansowy XVII-wieczny zespół klasztorny karmelitów bosych i kościół pw. św. Teresy z Ávili położony przy ulicy Karmelickiej. Usytuowany na wzgórzu, jako jedna z najwyżej położonych przemyskich świątyń, obok Zamku Kazimierzowskiego dominuje w panoramie starej, prawobrzeżnej części miasta. Obok katedry, uważany za najsłynniejszy kościół Przemyśla[2].

Dzieje klasztoru[edytuj | edytuj kod]

Zespół budynków klasztornych został wybudowany w latach 1620–1630 w stylu późnego renesansu dla Prowincji Polskiej zakonu karmelitów bosych z fundacji Marcina Krasickiegowojewody podolskiego, starosty przemyskiego i właściciela Krasiczyna.

W 1784 roku na mocy dekretów cesarza Józefa II przemyski karmel został zlikwidowany, a zakonnicy wysłani do klasztoru w Zagórzu. Opuszczony zespół klasztorny za zgodą władz zaborczych został przejęty przez grekokatolików. Od tego czasu służył jako katedra greckokatolickiej eparchii przemyskiej. Grekokatolicy dokonali wielu zmian w wyglądzie świątyni, usuwając m.in. czarny marmurowy ołtarz główny, zamalowując freski, niszcząc tablicę fundacyjną, a także łacińskie inskrypcje na fasadzie głównej i herb Marcina Krasickiego. Jednocześnie dodali nowe elementy, bizantyjskie – ikonostas, figury patronów Rusi, nową drewnianą kopułę w miejsce barokowej sygnaturki oraz wolnostojącą dzwonnicę[3]. W 1946 roku, po aresztowaniach greckokatolickich biskupów i likwidacji struktur Kościoła greckokatolickiego w Polsce, do kościoła po 162 latach powrócili karmelici, choć władze komunistyczne znacznie utrudniały korzystanie z obiektów klasztornych.

Na konferencji Episkopatu Polski w 1991 r, w której uczestniczyli przedstawiciele unitów, podjęto decyzję o przekazaniu kościoła grekokatolikom na 10-letni okres przejściowy, do czasu aż wybudują własną katedrę. Postanowienie to wywołało zdecydowaną akcję protestacyjną w Przemyślu. Doszło do okupacji świątyni przez członków Społecznego Komitetu Obrony Polskiego Kościoła Ojców Karmelitów, na czele którego stanął Stanisław Żółkiewicz[4][5].

Ostatecznie papież Jan Paweł II wizytując Przemyśl w 1991 roku przekazał grekokatolikom pojezuicki kościół garnizonowy pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (w kościele tym, już od 1957 roku obok nabożeństw w rycie łacińskim odprawiano również msze w obrządku wschodnim). Od 1996 roku kościół św. Teresy stał się kościołem garnizonowym, a kościół pojezuicki katedrą archieparchii przemysko-warszawskiej Kościoła greckokatolickiego jako Sobór św. Jana Chrzciciela.

W latach 90. XX wieku kościół przeszedł gruntowny remont, w wyniku którego usunięto XIX-wieczne przebudowy (m in. w 1996 zdemontowano drewnianą, astylową bizantyjską kopułę), tym samym tworząc tzw. Łamany polski dach, z wieżyczką na sygnaturkę, i częściowo odsłonięto zamalowane freski oraz przywrócono pierwotny wygląd fasady z łacińskimi sentencjami z początku XVII stulecia.

W 2007 roku władze krakowskiej prowincji zakonu ze względu na rozkwit klasztoru utworzyły Postulat w Przemyślu[6].

Stan obecny[edytuj | edytuj kod]

W skład zabudowań klasztornych wchodzą: Dom zakonny, kościół z dzwonnicą oraz zabudowanie gospodarcze. Na terenie klasztoru znajduje się rozległy ogród oraz sad. Całość otoczona jest wysokim, zabytkowym murem z bramą wjazdową. Kościół św. Teresy z Ávili pełni rolę świątyni miejscowej parafii, kościoła przyklasztornego

Wewnątrz świątyni interesujący wystrój: m.in. oryginalna barokowa ambona w kształcie Łodzi Piotrowej z figurami apostołów Piotra i Pawła (II połowa XVIII w.), portale z czarnego marmuru (XVII w.), rokokowe ołtarze boczne (posągi ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej[7] stanowią przerzut z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Buczaczu[8]), stiukowa dekoracja na sklepieniach oraz przechowywany w zakrystii XVIII-wieczny konfesjonał. Nieliczne zachowane freski na sklepieniach i ścianach zakrystii nawiązują do popularnych w kręgach karmelitańskich wątków teologii mistycznej; m.in. św. Eliasz na górze Karmel, wizerunki świętych: Teresy, Apolonii oraz Tekli.

Liczne tablice pamiątkowe poświęcone: jednostkom wojskowym stacjonującym niegdyś w Przemyślu, żołnierzom polskim poległym i pomordowanym w okresie II wojny światowej oraz cywilnym ofiarom ludobójstwa OUN/UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej.

Obecnie w klasztorze w Czernej znajduje się obraz św. Tekli z widokiem klasztoru Karmelitów bosych w Przemyślu, datowany na 16 marca 1768, który pierwotnie z pewnością pochodził z ołtarza św. Tekli w tym przemyskim kościele[9].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, s. 96
  2. Klasztor oo karmelitów
  3. Kościół Karmelitów w Przemyślu. [dostęp 2009-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-27)].
  4. Instytut Pamięcie Narodowej, Żółkiewicz Stanisław, Encyklopedia Solidarności [dostęp 2022-10-03] (pol.).
  5. Fundacja Opoka, Niepokorni synowie Kościoła, Fundacja Opoka, 17 listopada 1998 [dostęp 2022-10-03].
  6. Historia. [dostęp 2009-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-21)].
  7. Dworzak, s. 382, 388.
  8. Jan K. Ostrowski. Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII w. [w] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej, 1994, nr 1, s. 84. [dostęp 2016-12-12].
  9. Dworzak, s. 387.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]