Klon wytworny
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
klon wytworny | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Acer elegantulum W.P.Fang & P.L.Chiu Acta Phytotax. Sin. 17(1): 76. 1979[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
Klon wytworny (Acer elegantulum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae), sklasyfikowany w sekcji Palmata, serii Sinensia rodzaju klon (Acer). Drzewo występujące naturalnie w południowych Chinach[6], zwykle rosnące w dolinach górskich lasów na wysokości od 200 do 1400 m n.p.m.[4]
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Klon wytworny występuje w Chinach. Jego zasięg obejmuje prowincje Fujian, Hunan, Jiangxi, Kuangsi, Kuejczou, Zhejiang oraz południe Anhui[4].
W kolekcjach uprawia się go dość rzadko. W Polsce introdukowany był w 1982 roku do arboretum w Rogowie, a stamtąd w 1986 też do arboretum w Glinnej. W tym pierwszym przemarzł w połowie lat 80. XX wieku[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drzewo dorastające do 15 m wysokości[4] (według innych źródeł 5–8[8]) i 6–9 m szerokości[9]. Posiada zaokrąglony, owalny pokrój[10]. Kora na pniu ma ciemnobrązową barwę i jest chropowata, natomiast gałęzie mają kolor zielony[4].
- Liście
- Ogonek liściowy ma 2,8–6 cm długości i jest nagi. Liście są 5-, rzadziej 7-klapowane, głęboko wcięte, drobnoząbkowane, z wydłużonymi klapami o ostrych wierzchołkach[4]. Trzy środkowe klapy są sporo dłuższe od zewnętrznych[11]. Liście są nieco szersze niż dłuższe – osiągają 5–13 cm długości i 7–16 cm szerokości. Są cienkie z pięcioma głównymi nerwami widocznymi z obu stron. Z obu stron są nagie z wyjątkiem małych kępek owłosienia w kątach nerwów. Z wierzchu są nieco ciemniejsze niż od spodu[4]. Młode liście, które pojawiają się wiosną, mają czerwoną barwę. Latem przybierają kolor zielony, by jesienią przebarwiać się na czerwono[6].
- Kwiaty
- Kwiatostan jest wiechowaty o długości 2–3 cm. Kwiaty posiadają 5-działkowy kielich o jasnozielonym kolorze, o działkach jajowatych lub podługowatych i długości około 2 mm. Korona kwiatu składa się z 5 jasnozielonych płatków odwrotnie jajowatych bądź podłużnych i o długości około 2 mm. W kwiatach znajduje się 8 pręcików[4].
- Owoce
- Owocami są nagie, jasnożółte[11] skrzydlaki. Zawierają wypukły, kulisty orzeszek o wymiarach 6 × 5 mm[4] (czasem nawet do 1 cm[12]). Skrzydełka łączą się pod kątem rozwartym (prawie 180°[11]), mają 2–2,5 cm długości i 8–10 mm szerokości[4].
- Gatunki podobne
- Klon wytworny wyróżnia się owłosioną zalążnią i prawie nagimi nerwami od spodu liści i nagim ogonkiem. Acer pubinerve różni się owłosionymi nerwami i ogonkiem. Te dwa gatunki są trudne do odróżnienia i mogą być mylone. Oba gatunki różnią się od klonu chińskiego A. sinense mniejszymi, cieńszymi liśćmi, smukłymi ogonkami, mniejszymi owocami i owłosioną zalążnią kwiatu[4].
Systematyka i zmienność[edytuj | edytuj kod]
Gatunek z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae), klasyfikowany w sekcji Palmata, serii Sinensia rodzaju klon (Acer). Należy do grupy drobnych gatunków z serii Sinensia, której kilku przedstawicieli (w tym A. elegantulum oraz A. pubinerve Rehder, A. kweiliense W. P. Fang & M. Y. Fang, A. bicolor F. Chun) bywa łączonych w jeden gatunek – A. sinense Pax[13], ewentualnie A. elegantulum łączony jest z A. pubinerve[4]. Oba gatunki i inne podobne poza tym jednak, że różnią się owłosieniem liści i zalążni, cechują się także innym zasięgiem występowania[13].
Gatunek opisany został po raz pierwszy przez chińskich botaników – Fang Wen-Pei i Chiu Pao-ling z Uniwersytetu Syczuańskiego dopiero w 1979 na podstawie materiału zielnikowego zebranego w latach 50. XX wieku. Autorzy ci wyróżnili odmianę var. macrurum W. P. Fang & P. L. Chiu. Odmiana ta wyróżnia się mniejszymi zewnętrznymi odcinkami liścia (od 1,5 do 2 cm długości, podczas gdy u typu mają one ponad 2 cm), mniejszym orzeszkiem (poniżej 5 mm średnicy) i krótszym skrzydełkiem (poniżej 1,5 cm długości)[12]. Zarówno ta odmiana, jak i dwa inne wyodrębniane przez Fanga gatunki (A. olivaceum W. P. Fang & P. L. Chiu oraz A. yaoshanicum W. P. Fang.) uznawane są obecnie za synonimy A. elegantulum[4].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Ekologia gatunku w naturalnym zasięgu jest słabo poznana[13].
Gatunek dość odporny na mróz – rośnie w strefach mrozoodporności od 6a do 8b[9]. Kwitnie w maju, a owoce dojrzewają we wrześniu[4].
Lubi stanowisko na pełnym słońcu lub w półcieniu[9]. Najlepiej rośnie na żyznej, wilgotnej, lecz dobrze przepuszczalnej glebie[6]. Preferuje glebę o kwaśnym odczynie (pH) w granicach 5,1–6,0)[9].
Młode rośliny mogą być uszkadzane przez jeleniowate[6].
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Gatunek nie był oceniany w odniesieniu do kryteriów IUCN i nie jest ujęty w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2)[14]. Ze względu na endemiczne występowanie w naturze – wyłącznie w Chinach – gatunek wymieniony jest na chińskiej czerwonej liście gatunków[15].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek dostarcza w Chinach surowca drzewnego. Ekstrakt alkoholowy z liści wyróżnia się silnym działaniem antyoksydacyjnym[16].
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Rozmnażać można na wiele sposobów: poprzez ukorzenianie zdrewniałych bądź zielonych sadzonek macierzystych, poprzez nasiona bądź przez szczepienie[9].
Nasiona najlepiej poddać stratyfikacji w torfie w chłodnym miejscu. Dzięki temu na wiosnę nastąpi ich szybsze kiełkowanie. Kiełkująca sadzonka może przybierać różową barwę[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-03] (ang.).
- ↑ Aceraceae Acer elegantulum W.P.Fang & P.L.Chiu. The International Plant Names Index. [dostęp 2013-12-23]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Acer elegantulum. South China Botanical Garden Herbarium (IBSC). [dostęp 2013-12-23]. (ang.).
- ↑ Acer elegantulum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e Acer elegantulum. Twining Vine Garden. [dostęp 2013-12-23]. (ang.).
- ↑ Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. A-B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 156. ISBN 83-01-10135-0.
- ↑ Acer elegantulum. Marcopolo Plants. [dostęp 2013-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 grudnia 2013)]. (ang.).
- ↑ a b c d e PlantFiles: Elegant Maple. Dave's Garden. [dostęp 2013-12-23]. (ang.).
- ↑ Acer elegantulum / Elegant Maple. Horticopia. [dostęp 2013-12-24]. (ang.).
- ↑ a b c Acer elegantulum. flickr. [dostęp 2013-12-24]. (ang.).
- ↑ a b Fang Wen-Pei. Praecursores florae Aceracearum Sinensium. „Acta Phytotaxonomica Sinica”. 17, 1, s. 60-86, 1979.
- ↑ a b c Chin-Sung Chang, Kwang-Bok Woo. A New Taxonomic Treatment for the Acer duplicatoserratum Complex ( Aceraceae ) in China and Taiwan. „J. Jpn. Bot.”. 86, s. 219–224, 2011.
- ↑ IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. [dostęp 2014-02-11].
- ↑ China species red list, Tom 1. Uniwersytet Kalifornijski, 2004, s. 353. ISBN 7-04-015584-2.
- ↑ Hu Feng-lin. Free Radical Scavenging Activity of Extracts from Fresh Leaves of Some Timber Trees in Anhui Province. „Journal of Anhui Agricultural University”, 2004-02.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jingyun Fang, Zhiheng Wang,Zhiyao Tang: Atlas of Woody Plants in China: Distribution and Climate, Tom 1. SpringerLink : Bücher, 2011, s. 946. [mapa zasięgu geograficznego]
- Acer elegantulum. asianflora.com (fotografie)