Koń achał-tekiński
| |
| Typ | |
|---|---|
| Pochodzenie | |
| Ważne regiony hodowli |
Kazachstan (Ałmaty, Tiersk), Kirgistan, Uzbekistan, Turkmenistan (Stadniny Machmut Kuli i Komsomoł), Europa Środkowa (Niemcy, Austria)[1] |
| Wymiary | |
| Wysokość w kłębie |
od 144[3] lub 150[4][1][2] do 157[3], 160[4][1] lub 168[2] cm |
| Umaszczenie | |
| Wzorce rasy | |
| Equus ferus caballus | |
Koń achał-tekiński – wysoce szlachetna[1][4] rasa konia gorącokrwistego pochodzącego z Turkiestanu[3]. Przedstawiciel koni prehistorycznych typu I[1]. Nazwę swą zawdzięczają turkmeńskiemu plemieniu koczowników[2].
Rys historyczny[edytuj | edytuj kod]
Konie te wywodzą się od prastarej[2] rasy koni turkmeńskich[1][3] i są ich bezpośrednimi potomkami[1]. Istniały już prawdopodobnie 500 lat p.n.e.[4] Przez tysiące lat hodowane były w Azji Środkowej[4], w oazach Turkiestanu[1][5]. Współcześnie jest to obszar na północy Iranu na wschód od morza Kaspijskiego[5].
Od przynajmniej trzech tysięcy lat konie używane były przez ludność zamieszkującą Azję Środkową[2]. Przed około 2 i pół tysiąca laty na Bliskim Wschodzie był ulubionym koniem wojowników używanym w czasie wojen[3]. Około 1000 roku p.n.e. konie, podobnie jak dzisiaj, służyły głównie jako zwierzęta wyścigowe[3]. Prawdopodobnie około 500 roku p.n.e. konie achał-tekińskie służyły w armii perskiej[4]. Jeździły one w gwardii króla Dariusza[5]. Spotkać je można było też w krajach sąsiedzkich[5]. Zwierzęta, określane jako krwawo pocące się znane były już w starożytnych Chinach i bardzo tam doceniane[1]. Znacząco wpłynęły na powstanie rasy arabskiej i koni pełnej krwi angielskiej[2]. Podczas licznych wojen i grabieży ich liczba znacznie się zmniejszyła[1] i hodowla zaczynała się chylić ku upadkowi[1]. Udało się ją odbudować za czasów panowania Timura Chromego dzięki arabskim klaczom[1]. Dzięki ogierowi Turkmain Atti[1] i jego 17 synom, kryjącym we wschodniopruskiej hodowli koni gorącokrwistych[1], współcześnie krew konia achał-tekińskiego płynie w żyłach wielu ras koni europejskich[1]. Ogier Byerley Turk z linii Munighi[1] (prawdopodobnie rasy turkmeńskiej lub czystej krwi arabskiej) dał początek jednemu z podstawowych rodów hodowli pełnej krwi angielskiej[1]. Za czasów panowania Nadira Szah Afszara konie zostały uszlachetnione ogierami arabskim[2]. Spokrewnione z końmi acheł-tekińskimi są konie jomudzkie[5] i kabardyńskie[2], które żyją na terenie zachodniego i północnego Kaukazu[2]. W XVIII wieku konie poprzez Rosję dotarły do wschodnich krawędzi Europy Środkowej[2]. Zaczęto je hodować m.in. w Królewskiej Stadninie w Trakenach w Prusach (dziś Jasnaja Polana w obwodzie królewieckim)[2]. W roku 1912 założono stadninę w okolicach Aszchabadu. Założono też księgę stadną dla koni tej rasy[2]. Do roku 1932 rasa była uszlachetniana końmi pełnej krwi. Późniejsze konie, urodzone po roku 1932 uznane zostały za nieczyste rasowo[2]. Sytuacja się unormowała w roku 1938, gdy powstał program czystej hodowli[2]. W roku 1955 w Moskwie założono Międzynarodowe Towarzystwo Hodowli Koni Acheł-Tekińskich[2].
Pokrój[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Według zachodnich standardów koń nie jest doskonały[5], ale jego eksterier jest elegancki i o pięknej urodzie[3].
Zwykle mają długie[3], proste[3] i szczupłe[3] ciało, co daje wrażenie charta[3]. Głowa u tych koni jest dobrze umodelowana[3], o prostym profilu[1]. Osadzona jest na szczupłej[4], niejednokrotnie jeleniej szyi[1], długiej[3] i muskularnej[3]. Ramiona są nachylone i umożliwiają szczególe miękki chód[3], który mógł rozwinąć się przez tysiące lat na piaszczystych terenach ich ojczyzny[3]. Łopatki są średnio długie, momentami stromo ustawione[1]. Kłąb jest wyraźnie zaznaczony[1]. Grzbiet na ogół długi[4][5]. Pierś jest dość płytka (Haller 2001 ↓, s. 34), lub głęboka (Pickeral 2003 ↓, s. 273-274) i szczupła[1], ale dobrze umięśniona[5][4][5]. Zad u koni jest lekko opadający[1], ścięty[1] i ma tendencję do rozłupywania[4] lub dzielenia[5]. Jednocześnie jest muskularny[1][5] i silny[1]. Kończyny konia acheł-tekińskiego są długie[1][3], smukłe[1][3] i wytrzymałe z twardymi[3] kopytami[1][3]. Szczególnie tylne nogi mają długie i cienkie uda i mają tendencję do postawy szablastej[3].
Sierść, oraz grzywa i ogon są delikatne i jedwabiste[1]. Wysokość w kłębie wynosi od 150 do 160 cm (Haller 2001 ↓, s. 34) lub od 144 do 157 cm (Pickeral 2003 ↓, s. 273-274). Jako średnią wysokość podaje się 157 cm[5].
Umaszczenie[edytuj | edytuj kod]
Konie mają często maść kasztanowatą[1][2][3] i gniadą[1][2][3] z miedzianym[1][4], złocistym[4][4][5], lub metalicznym[2][4] połyskiem[1][5]. Występują też maści bułane[1], siwe[1], kare[1] i izabelowate[3].
Użytkowość[edytuj | edytuj kod]
Konie tej rasy są bardzo inteligentne[2] i chętne do pracy[2]. Cechują się dużą wytrzymałością[2][5] na długich dystansach[5], mocą[2], odpornością na upał[4][3] i ekstremalne zimno[3] oraz szybkością[4]. Szybko reagują na komendy[2], są godne zaufania[2] i niewymagające[2][4]. Mają wydajny ruch[1] i przeznaczone są szczególnie do galopu[1], ale zdarzają się konie które chodzą inochodem[1][4] lub toltem[1][4].
Konie rasy acheł-tekińskiej od zawsze używane były do wyścigów[3] i współcześnie znajdują również zastosowanie jako doskonałe konie do rajdów dystansowych[2]. Używane są też do WKKW[2], skoków[2][3][5], ujeżdżenia[2][3][5], powożenia[2], wyścigów[2][3][5]. Rasa ta używana jest też często w cyrku[2].
Konie używane są też w krzyżowaniu[3] w celu nadania większej prędkości wyścigowej rasie[3].
W roku 1935 konie acheł-tekińskie udowodniły swoją wytrzymałość, podczas rajdu na dystansie 4128 kilometrów[5] z Aszchabadu w Turkmenistanie do Moskwy[3][5]. Trasa obejmowała m.in. 376-kilometrowy (lub 960-kilometrowy[5]) odcinek przez pustynię. Odcinek ten zwierzęta pokonywały trzy dni[3], nie spożywając przez ten czas wody[3][5]. Łącznie konie w podróży były przez 84 dni[5].
Z wielkim prawdopodobieństwem[3] pomiędzy rasą acheł-tekińską a rasą Muniqui występuje pokrewieństwo. Nie jest jednak jasne czy Muniqui wpłynęły na konie acheł-tekińskie czy odwrotnie i która z tych dwóch ras jest starsza[3][5].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Głównym rejonem występowaniem koni achał-tekińskich jest Turkmenistan[2], Kazachstan[1][2], Kaukaz[2], Kirgistan[1] i Uzbekistan[1].
Hodowle[edytuj | edytuj kod]
Hodowane są w stadninach w Turkmenistanie[1] (Machmut Kuli[1] i Komsomoł[1] w Aszchabadzie)[3]. Hodowle są zlokalizowane również w Kazachstanie[1] (w Ałmatych[1], Lugow[3][5] i w Tiersku[1]) oraz w Dagestanie[3] (w Gubden[3][5]). Hodowle spotkać można też północnym Iranie[1][2] i Europie Środkowej: w Niemczech[1] i Austrii[1][1] oraz w Stanach Zjednoczonych[2] i Kanadzie[2].
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
Koń achał-tekiński występuje w godle państwowym swojej ojczyzny, Turkmenistanu. Według ustawy z 2003 r. w centralnej części godła znajduje się koń Janardag, należący do pierwszego prezydenta tego państwa, Saparmurata Niyazowa[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf Haller 2001 ↓, s. 34.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an Bunjes 2009 ↓, s. 58.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao Pickeral 2003 ↓, s. 273-274.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Behling 2007 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Edwards 2000 ↓, s. 74-75.
- ↑ Jerzy Wrona, Flagi i herby opowiadają : wygląd oraz symbolika flag i herbów państw współczesnego świata, Wydanie I, Rzeszów: Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, 2020, ISBN 978-83-7586-158-7, OCLC 1199645916 [dostęp 2023-03-29].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Martin Haller: Rasy koni. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2001. ISBN 83-7073-121-X.
- Jessica Bunjes: Rasy koni: wzorzec, historia, przeznaczenie. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2009. ISBN 978-83-7243-730-3.
- Silke Behling: Rasy koni: 100 najbardziej znanych ras. Wyd. I. Warszawa: Muza, 2007. ISBN 978-83-7495-142-5. (pol.).
- Tamsin Pickeral: PFERDE & PONYS. Londyn: Parragon, 2003. ISBN 0-7525-9601-2. (niem.).
- Elwyn Hartley Edwards: Enzyklopädie der Pferde. München: Dorling Kindersley, 2000. (niem.).
- Jerzy Wrona: Flagi i herby opowiadają, Rzeszów, 2020, ISBN 978-83-7586-158-7.