Kościół św. Jana Chrzciciela we Wsielubiu

Kościół św. Jana Chrzciciela
we Wsielubiu

nr rej. 412Г000464
Kościół we Wsielubiu
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Wsielub
Typ budynku	kościół
Styl architektoniczny	gotycki, neogotycki
Inwestor	Andrzej (Andruszka) Niemirowicz
Rozpoczęcie budowy	ok. 1422
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Kościół św. Jana Chrzciciela we Wsielubiu
Położenie na mapie Białorusi Kościół św. Jana Chrzciciela we Wsielubiu
53°43′04,03″N 25°48′17,25″E

Kościół św. Jana Chrzciciela, obecnie św. Kazimierza, we Wsielubiu – drugi najstarszy zabytek architektury stylu gotyckiego na terenie Białorusi (za Basztą Kamieniecką). Obecnie po przebudowie z XIX wieku jest w stylu neogotyckim.

Historia

Faza gotycka

Przypuszczalnie pierwszy kościół około roku 1413 ufundował Jan Niemira, koniuszy Wielkiego Księcia Witolda, namiestnik połocki, właściciel dóbr Wsielub, który wraz z innymi panami litewskimi wyznania rzymskokatolickiego uczestniczył w Unii horodelskiej w 1413 roku, na mocy której został adopotowany przez biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca do herbu Jastrzębiec. Według innych źródeł, świątynię zbudował jego syn Andrzej Niemira (Andruszka Niemirowicz) w 1433 r. (data ta jest uważana za oficjalną datę powstania kościoła, ten rok podaje również inwentarz z 1867 r.). Historyk Ochmański za datę powstania świątyni podaje rok 1471, a za jego fundatora – drugiego syna Jana Niemiry - Mikołaja Niemirowicza, namiestnika witebskiego i smoleńskiego. Historyk T. Jaszczołt zwraca jednak uwagę, że datę fundacji kościoła można dokładnie określić na rok 1422 na podstawie zachowanych wzmianek w regestrze archiwum radziwiłłowskiego o dokumencie fundacyjnym Niemirowiczów. Dokument ten pod koniec XVI wieku znalazł się w posiadaniu Radziwiłłów wyznania kalwińskiego, a został zniszczony prawdopodobnie w XVII wieku w celu zapobieżenia przejęciu go z powrotem przez katolików. Najprawdopodobniej też głównym bądź jedynym fundatorem kościoła katolickiego we Wsielubiu był Andruszka Niemirowicz, natomiast jego brat Mikołaj Niemirowicz był fundatorem kościołów w Iszkołdzi (drugim najstarszym zachowanym kościołem na Białorusi) i Nieświeżu.

Kościół został wzniesiony w pierwszej połowie XV w. pw. św. Jan Chrzciciela i miał spełniać także funkcję nekropolii rodowej Niemirowiczów. Choć istnieje pewność tylko co do pochówku w nim Anny Niemirowiczówny, córki Wacława i bratanicy hetmana Andrzeja Jakubowicza Niemirowicza, to prawdopodobniej spoczywają w nim też starsi przedstawiciele tego rodu. W swym pierwotnym wyglądzie świątynia ta się jednak nie zachowała. Na początku była to prostokątną salą z pięciobryłową apsydą, skierowana na wschód, z jedną zakrystią z północnej strony. Ściany, wyłożone z zewnątrz z cegieł, posiadały wzmocnione przypory. Nad całym wnętrzem górowały gwiaździste sklepienia, oparte na kolumnie w centrum kościoła.

W poł. XVI w. ówczesny właściciel części Wsielubia, wojewoda połocki Stanisław Stanisławowicz Dowojno, ufundował ołtarze boczne - Przenajświętszej Trójcy (w 1543 r.) oraz św. Jerzego (1545 r.), tworząc przy nich altarie. W roku 1576 Wsielub stał się po części własnością protestanta Mikołaja Radziwiłła Rudego, który świątynię katolicką zamienił na zbór kalwiński. W 1642 r. świątynia wróciła do kościoła katolickiego.

Faza barokowa

W 2. poł. XVII wieku kościół w znacznym stopniu został przekształcony: rozebrano murowane sklepienia nad nawą główną i przypory bocznych fasad i apsydy. Z zewnątrz ściany otynkowano, dach pokryto płaską, a później – falistą dachówką. W 1710 roku dobudowano kruchtę do wejścia głównego. Odnowioną świątynię pod nowym wezwaniem Świętego Kazimierza, w dniu 1 listopada 1788 roku poświęcił kanonik inflancki i smoleński ks. Tadeusz Łappo. W XVIII wieku kościół został otynkowany z zewnątrz, jak i wewnątrz i została położona podłoga z cegły. Nad nawą wznosił się drewniany sufit, natomiast w prezbiterium i zakrystii zachowały się dawne sklepienia. Świątynia była pokryta gontem, a nad dachem wznosiła się sygnaturka. Kruchta pełniła rolę wejścia głównego. Wnętrze świątyni zdobiły trzy ołtarze ufundowane przez kasztelana nowogródzkiego Antoniego Nowosielskiego: główny – Ukrzyżowania, lewy – św. Kazimierza (z obrazem Matki Bożej, oznaczony 22 wotami), prawy – św. Jana Chrzciciela. Później został ufundowano czwarty ołtarz, poświęcony św. Antoniemu. Pod kościołem mieściła się krypta.

Faza neogotycka

Ponowny remont świątyni miał miejsce w latach 1790–1810. Fasada główna została przebudowana w stylu neogotyckim. Nad kruchtą wznosiła się stroma dwupoziomowa ośmioboczna na planie kwadratu wieża-dzwonnica w kształcie namiotu. Boczne skosy fasad uwieńczone były spiczastymi pinaklami. Prawdopodobnie wówczas została dobudowana do świątyni południowa zakrystia. Chór nad wejściem, na których umieszczono organy na 10 głosów, opierały się o dwie doryckie kolumny.

W 1930 r. kościół św. Kazimierza był remontowany ze środków hrabiego O’Rourkego i wtedy dach pokryto blachą. Po 1945 roku kościół został zamknięty, a parafia katolicka została przez władze komunistyczne zlikwidowana w 1960 roku. Wkrótce budynek świątyni spłonął podczas pożaru, którego gaszenia zakazał kierownik kołchozu.

Odbudowa świątyni rozpoczęła się dopiero po 1990 roku dzięki staraniom ówczesnego proboszcza parafii nowogródzkiej, a obecnego ks. bpa Antoniego Dziemianki. Kościół został ponownie poświęcony 14 września 2002 roku. W 2003 roku zostały ustanowione ołtarze: główny – Ukrzyżowania, lewy boczny – Matki Bożej, zaś prawy – św. Kazimierza. Przed wejściem do kościoła została ustawiona kapliczka-grota z figurą Matki Bożej z Lourdes, przed którą klęczy Bernadetta.

Otoczenie

• Teren przykościelny został otoczony kamiennym murem z trzyczęściową bramą przed kościołem. Z lewej strony świątyni stała ośmioboczna barokowa dzwonnica.
• Za kościołem ostatni właściciel miasteczka Józef O'Rourke zbudował kaplicę grobową w stylu klasycystycznym z portykiem.
• Obok świątyni, naprzeciwko bramy, stała drewniana dzwonnica z trzema dzwonami: „dużym, średnim oraz małym”.
• Drewniana plebania została zbudowana w 1804 roku.

Galeria

• 
  Kościół w 1914
• 
  Ołtarz w 1914
• 
  Plan kościoła w fazie gotyckiej
• 
  Prezbiterium na pocz. XX wieku
• 
  Kościół od strony prezbiterium (2015)

Bibliografia

• Баравы, Р. Невядомы помнік беларускай готыкі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі — 2/1987.

Linki zewnętrzne

• catholicnews.by: … 30 ліпеня ў парафіі св. Казіміра ва Уселюбе (Навагрудскі дэканат)…
• Касцёл Узвышэння Св. Крыжа na stronie polskiej Radzima.org