Kościół Przemienienia Pańskiego w Horbowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół Przemienienia Pańskiego
A/1367 z dnia 13.10.1993
kościół parafialny
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Horbów

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

kościół rzymsko-katolicki

Parafia

Przemienienia Pańskiego

Wezwanie

Przemienienia Pańskiego

Położenie na mapie gminy Zalesie
Mapa konturowa gminy Zalesie, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Przemienienia Pańskiego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kościół Przemienienia Pańskiego”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kościół Przemienienia Pańskiego”
Położenie na mapie powiatu bialskiego
Mapa konturowa powiatu bialskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kościół Przemienienia Pańskiego”
Ziemia52°02′52″N 23°20′00″E/52,047778 23,333333
Strona internetowa

Kościół Przemienienia Pańskiego w Horbowierzymskokatolicki kościół parafialny w Horbowie, wzniesiony na początku XX wieku jako cerkiew prawosławna.

W XVI wieku istniała w Horbowie parafia prawosławna, która po 1596, a najpóźniej przed 1687, przeszła do Kościoła unickiego. W 1687 i w 1772 lub w 1854 na miejscu pierwotnej świątyni wznoszone były nowe unickie obiekty sakralne. W 1875, w ramach siłowej likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, parafię w Horbowie włączono do eparchii chełmsko-warszawskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, co spotkało się z protestami miejscowej ludności. Na początku XX wieku rozebrano zniszczoną cerkiew, wznosząc na jej miejscu nowy budynek sakralny, który poświęcił w 1908 biskup chełmski Eulogiusz. Pełnił on pierwotne funkcje jedynie przez siedem lat, ponieważ w 1915 miejscowa ludność prawosławna udała się na bieżeństwo. W 1923 świątynię przejął Kościół rzymskokatolicki w ramach akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej. Budynek został przebudowany w celu dostosowania do wymogów liturgii łacińskiej; nowy ołtarz główny zbudowano z części ikonostasu. Na wyposażeniu kościoła, oprócz elementów XX-wiecznych, znajdują się zabytkowe utensylia z XVIII i XIX w.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze cerkwie w Horbowie[edytuj | edytuj kod]

Prawosławna parafia w Horbowie została ufundowana przed 1516, z tego roku pochodzi informacja o wzniesieniu świątyni dla istniejącej już placówki duszpasterskiej[1]. Według Adama Bobryka i Izabeli Kochan parafie prawosławna i katolicka zostały erygowane w Horbowie równocześnie[2], co oznaczałoby, że prawosławna parafia powstała przed 1446[1]. Placówka duszpasterska przyjęła unię przed 1687, takie wyznanie wskazuje zachowany dokument potwierdzenia funduszy z tego roku, wystawiony przez Tomasza Kazimierza Łuzeckiego, który od trzynastu lat był właścicielem dóbr horbowskich[1].

Kolejną świątynię unicką wzniesiono w Horbowie w 1687[2]. Trzecia z kolei budowla sakralna tego wyznania powstała we wsi w 1772[2] lub w 1854[1], źródła zgodnie podają natomiast, że była to świątynia drewniana[1][2]. Od 1812 w cerkwi unickiej przechowywany był szczególnie czczony przez miejscową ludność obraz Matki Boskiej Horbowskiej, który dotąd znajdował się w kościele parafialnym świętych Jana Ewangelisty, Mikołaja i Barbary, a do cerkwi został przeniesiony z powodu zdewastowania kościoła przez wojska rosyjskie[1].

W 1875, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, horbowska cerkiew przeszła w ręce parafii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[2]. Obraz maryjny w 1878 został wyniesiony z cerkwi i przeniesiony do kościoła św. Anny w Białej Podlaskiej, gdzie pozostawał do 1924[1]. W Horbowie doszło do oporu miejscowych unitów przeciwko narzuceniu konwersji na prawosławie. Proboszcz miejscowej parafii, ks. Emilian Starkiewicz, był przeciwnikiem zmian obrządkowych poprzedzających likwidację unii i zachęcał wiernych do niepodporządkowywania się nakazom władz rosyjskich. Udzielał także sakramentów unitom z innych parafii. Z powodu swojej postawy duchowny został usunięty z parafii i zastąpiony przez kapłana przybyłego z Galicji, który w pełni akceptował działania rosyjskiej administracji. Wobec oporu parafian do Horbowa zostało skierowane wojsko, a odmawiający konwersji zostali obłożeni kontrybucjami[3].

Świątynia z pocz. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew[edytuj | edytuj kod]

Widok świątyni od strony południowo-wschodniej

Z powodu złego stanu technicznego budynku sakralnego został on w 1904 rozebrany. Na jego miejscu powstała nowa cerkiew, zaprojektowana przez eparchialnego architekta Władimira Pokrowskiego[2]. Gotową świątynię poświęcił 17 sierpnia 1908 biskup chełmski Eulogiusz. Ikonostas i boczne ikony dla cerkwi powstały w Ławrze Peczerskiej[2].

Cerkiew została opuszczona, gdy prawosławni mieszkańcy Horbowa udali się w 1915 na bieżeństwo. W tym samym roku podczas działań wojennych obiekt został uszkodzony[2]. Po zakończeniu I wojny światowej, w 1923[1], cerkiew została zrewindykowana na rzecz Kościoła katolickiego, stając się od tej pory kościołem rzymskokatolickim[2]. Prawosławni stanowili wówczas mniejszość (1/3) mieszkańców Horbowa[2] i nie mieli odtąd w miejscowości odrębnej świątyni, chociaż w 1929 metropolita warszawski i całej Polski Dionizy ubiegał się w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o zgodę na erygowanie placówki filialnej[4].

Kościół[edytuj | edytuj kod]

Nowi właściciele natychmiast po rewindykacji przebudowali świątynię, nadając jej nową oprawę architektoniczną. W dwudziestoleciu międzywojennym kościół w Horbowie był odnawiany jeszcze trzykrotnie. W 1927 przekształcono jego wnętrze i dach, w latach 1932–1933 odnowiono fundamenty, zaś w 1938 przebudowano wieżę. Kolejne remonty miały miejsce w latach 1942 i 1945–46 i również polegały na przebudowie dachu[1]. W 1952 usunięto ganki przy bocznych wejściach do obiektu, odnowiono wieżę, powtórnie oszalowano wnętrza, a także wykonano w nich nowe malowidła. Pomniejsze renowacje miały miejsce w latach 1961, 1967, 1975 i 1981, natomiast większy remont od 2003 do 2005, gdy odnowiono ołtarze boczne[1].

W 1924 uroczyście przeniesiono z powrotem do świątyni obraz Matki Boskiej Horbowskiej[1].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Bryła budynku[edytuj | edytuj kod]

Kościół wzniesiony jest z drewna na podmurówce kamiennej. Jest to budowla orientowana, o konstrukcji wieńcowej, trójdzielna, z jedną nawą na planie prostokąta, prostokątnym przedsionkiem i również prostokątnym prezbiterium, do którego przylegają dwie zakrystie. Nad przedsionkiem wznosi się dwukondygnacyjna wieża, w dolnej części wtopiona w elewację frontową obiektu, w górnej zaś – ośmioboczna. Wieżę wieńczy dach hełmowy z iglicą. Budynek pokryty jest blaszanymi dachami dwuspadowymi, wspartymi na kroksztynach[1]. Fasada kościoła jest trójosiowa. Wejście do obiektu ma kształt prostokąta, poprzedza je wsparty na dwóch słupach ganek, po obydwu stronach którego umieszczono prostokątne okna. Okna w bocznych ścianach dawnej cerkwi zdobią obramowania z desek[1].

Wystrój wnętrza[edytuj | edytuj kod]

Ołtarz główny
Kopia obrazu Matki Boskiej Horbowskiej na feretronie

Ołtarz główny w kościele skonstruowany jest na wzór dawnego cerkiewnego ikonostasu i z jego elementów; w takiej postaci istnieje od 2004. Pochodzenie prawosławne ma także zachowana w ołtarzu ikona św. Jana Teologa (Ewangelisty) z pocz. XX wieku. Już na potrzeby kościoła powstały natomiast również znajdujące się w ołtarzu obraz Sw.Teresy od Dzieciątka Jezus, namalowany w 1937 przez Józefa Bołtucia, oraz św. Barbary z 1939 autorstwa Jana Popiela). Również w ołtarzu głównym wystawiony dla kultu jest obraz Matki Boskiej Horbowskiej, według tradycji powstał w 1516, konserwowany w 2001. Wizerunek ten posiada wyraźne cechy malarstwa ikonowego, jest bliski typowi Hodigitri[1]. W kościele znajdują się jeszcze dwie ikony pozostałe z wyposażenia cerkiewnego: Chrystus Zmartwychwstały oraz Matka Boża, obydwa powstałe na początku XX wieku[1]. Z I poł. XX wieku pochodzi także obraz przedstawiający Pokłon Pasterzy[1]. Prawdopodobnie starszy jest ludowy krucyfiks, datowany na pierwszą połowę poprzedniego stulecia[1].

Od strony zachodniej znajduje się chór muzyczny[1]. Strop nawy oraz sufit w prezbiterium zdobią malowidła. Sceny w prezbiterium oraz nad tęczą wykonała Regina Kondracka w 1952, natomiast obrazy na stropie nawy ks. Stanisław Borysiak i Stefan Just w 1967[1].

Na wyposażeniu kościoła pozostają ponadto zabytkowe naczynia liturgiczne: XVIII-wieczny barokowy kielich z ośmiolistną stopą i ażurowym koszyczkiem zdobionym motywem floralnym oraz kielich z przełomu XIX i XX wieku, wykonany w stylu neogotyckim. Pierwsza z przechowywanych w kościele monstrancji powstała w II poł. XIX w., a druga w końcu tego stulecia lub na początku następnego[1].

Otoczenie[edytuj | edytuj kod]

Nagrobek Darii Gankiewicz

W sąsiedztwie świątyni znajdował się pierwotnie prawosławny cmentarz, z którego przetrwał pojedynczy nagrobek Darii Gankiewicz, żony miejscowego duchownego prawosławnego. W Horbowie istnieje jeszcze jeden cmentarz, pierwotnie unicki, następnie prawosławny, obecnie rzymskokatolicki[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 63-65. ISBN 83-89101-47-5.
  2. a b c d e f g h i j red. A. Bobryk, I. Kochan: Ślady przeszłości. Historia i teraźniejszość prawosławia na południowo-zachodnim Podlasiu w świadomości społecznej. Siedlce: Siedleckie Towarzystwo Naukowe, 2010, s. 190-191.
  3. Elżbieta Krzeska: Męczeństwo Unitów. horbow.siedlce.opoka.org.pl, 2004-12. [dostęp 2014-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-18)]. (pol.).
  4. Grzesiak K.: Diecezja lubelska wobec prawosławia w latach 1918-1939. Wydawnictwo Archidiecezjalne GAUDIUM, 2010, s. 61. ISBN 978-83-7548-003-0.
  5. Bogdan Huk: Horbów. [w:] Otwarte Ukraińskie Zasoby Naukowe [on-line]. apokryfruski.org. [dostęp 2014-10-04]. (pol.).