Kocanki piaskowe

Kocanki piaskowe
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	kocanki
Gatunek	kocanki piaskowe
	Nazwa systematyczna
	Helichrysum arenarium (L.) Moench; Methodus 575. 1794
Synonimy
	Gnaphalium arenarium L.;
	Gnaphalium arenarium L.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium (L.) Moench) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Rośnie dziko w większości krajów Europy oraz na Syberii (obszary: Ałtaj, Krasnojarsk, Nowosybirsk, Omsk)^[3]. W Polsce jest dość pospolity.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Roślina wyrastająca do 10–30 centymetrów, nie tyle zielona co popielatoszara, wełnistofilcowata – cała roślina jest pokryta srebrzystymi włoskami. Część podziemna – kłącze.
Łodyga: Rozgałęziona, do 30 cm wysokości, ulistniona.
Kwiaty: Zebrane w kuliste, pomarańczowo-żółto-złociste, rzadziej bladożółte czy purpurowe koszyczki, te zaś z kolei tworzą baldachokształtną wiechę. Okrywa koszyczków jest suchobłoniasta. Brzeżne kwiaty to kwiaty żeńskie, wewnętrzne, wyrastające w jednym szeregu kwiaty rurkowe są obupłciowe.
Owoc: 5-kanciaste niełupki o długości 1 mm z puchem kielichowym.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Bylina. Kwitnie od lipca do października, zapylana jest przez owady. Siedlisko: występuje pospolicie na glebach piaszczystych i suchych, na ugorach, nieużytkach, wydmach, brzegach lasów, skarpach, przydrożach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Koelerio-Corynephoretea^[4]. Liczba chromosomów 2n = 28^[5].

Jest rośliną żywicielską larw motyla rusałki osetnik^[6].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta jest w Polsce od 1983 częściową ochroną gatunkową na podstawie rozporządzeń wydawanych kolejno w latach: 1983^[7], 1995^[8], 2001^[9], 2004^[10], 2012^[11] i 2014^[12]. Uzasadnieniem dla ochrony jest zagrożenie wynikające ze zbierania roślin z siedlisk naturalnych w celach leczniczych^[13].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina ozdobna

Jest uprawiana na rabatach, szczególnie zaś nadaje się na suche bukiety, gdyż po wysuszeniu kwiaty długo zachowują naturalne kolory.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Kwiatostan Inflorescentia Helichrysi jest surowcem bogatym w chalkony, flawonoidy, żółty chalkon – izosalipurpozyd, naryngeninę, kemferol, apigeninę, luteolinę i kwercetynę; kwasy fenolowe (kawowy, syryngowy, protokatechowy, kumarowy), garbniki, fitosterole (kampesterol, beta-sitosterol), hydroksykumaryny (umbeliferon, eskuletyna, skopoletyna), olejek eteryczny (0,05%), barwniki (arenol, homoarenol), ftalidy (5,7-dwuhydroksyftalid), trójterpeny (kwas ursolowy).

Olejek H. angustifolium złożony jest z nerolu (30–50%), octanu nerylu, alfa- i beta-pinenu, geraniolu, aldehydu izowalerianowego, miocenu, limonenu, 1,8-cineolu, borneolu, linalolu, furfurolu i eugenolu^[14].

Działanie

Kwiat kocanki piaskowej działa rozkurczająco na mięśnie pęcherzyka żółciowego, pobudza czynność wątroby. Surowiec stosowany jest w chorobach wątroby spowodowanych uszkodzeniem miąższu tego narządu i niedostatecznym wytwarzaniem żółci, a także w stanach skurczowych i zapalnych dróg żółciowych, kamicy żółciowej, atonii pęcherzyka żółciowego i skurczu zwieracza Oddiego^[15].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Wymaga żwirowatego, przepuszczalnego i niezbyt żyznego podłoża oraz słonecznego stanowiska. Rozmnaża się z nasion, sadzonek pędowych lub przez podział kłączy. Roślinę na suche bukiety zbiera się od lipca do sierpnia, przed całkowitym rozwinięciem się koszyczków (koszyczki rozwierają się podczas suszenia, natomiast w pełni rozwinięte stają się po ususzeniu nieładne). Suszenie powinno odbywać się na powietrzu, w przewiewie, w temperaturze 35 °C; po wysuszeniu należy usunąć nadmiar szypułek.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 232.
↑ Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
↑ Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214 – Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin
↑ Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów
↑ Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Henryk Różański, Kocanki jeszcze kwitną. Helichrysum (Flos Helichrysi = Flores Stoechados) w fitoterapii[1].
↑ BogdanB. Kędzia BogdanB., ElżbietaE. Hołderna-Kędzia ElżbietaE., Miód i surowce roślinne w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, „Postępy Fitoterapii” (1/2017), Wydawnictwo Medyczne Borgis, 2017, s. 46, ISSN 1731-2477 .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
Irena Gumowska, Deptane po drodze, Warszawa 1989

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].

[4] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.

[5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[6] Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 232.

[rozp1983-7] Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin

[rozp1995-8] Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214 – Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin

[rozp2001-9] Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów

[rozp2004-10] Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)

[rozp2014-12] Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin

[13] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[14] Henryk Różański, Kocanki jeszcze kwitną. Helichrysum (Flos Helichrysi = Flores Stoechados) w fitoterapii[1].

[15] BogdanB. Kędzia BogdanB., ElżbietaE. Hołderna-Kędzia ElżbietaE., Miód i surowce roślinne w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, „Postępy Fitoterapii” (1/2017), Wydawnictwo Medyczne Borgis, 2017, s. 46, ISSN 1731-2477 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]