Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark
50°20′34″N 18°55′45″E/50,342778 18,929167 Zabudowania kopalni Heinitz, widok z lotu ptaka (przed 1927) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Chorzowska 12 |
| Data założenia |
1870 |
| Data likwidacji |
2004 |
| Forma prawna | |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
| 50°20′34″N 18°55′45″E/50,342778 18,929167
| |
Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark (niem. Heinitzgrube, Zakład Górniczy Bytom II[1]) − kopalnia węgla kamiennego w Bytomiu, położona w dzielnicy Rozbark, powstała w 1870 roku, wydobycie prowadzono do lipca 2004 roku.
Obszar kopalni przed połączeniem z Kopalnią Węgla Kamiennego Łagiewniki wynosił 7,69 km², pola eksploatacyjne miały powierzchnię 5,1 km²[2]. W 2014 roku w budynku cechowni dawnej kopalni otwarto Teatr Tańca i Ruchu Rozbark.
Budowa geologiczna obszaru górniczego[edytuj | edytuj kod]
Historia kopalni[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza nieprecyzyjna wzmianka o eksploatacji górniczej na terenie późniejszej kopalni Rozbark z 1839 roku wskazuje na rok 1828 jako czas pierwszych prób drążenia szybu, być może przez okolicznych mieszkańców[3].
23 czerwca 1855 roku Hugo I Henckel von Donnersmarck zgłosił do Urzędu Górniczego we Wrocławiu zakup pola górniczego Rossberg (wcześniej Elise), które zostało powiększone 29 czerwca 1867 roku. 4 lutego 1856 roku zostało zgłoszone pole Heinitz, powiększone 29 marca 1867 roku[3]. Przyszłe tereny kopalni to również pola Moritz, Emil i Hugo, kupione w 1864 roku przez braci Friedlaenderów, właścicieli huty „Moritz” w Bobrku. Na tych polach rozpoczęto drążenie szybów „Prittwitz” (późniejszy „Stalmach”) i „Mauve” (późniejszy „Bończyk”)[3]. Przy drążeniu szybu „Mauve” natknięto się na kurzawkę, przez co nastąpiło zalanie wykonanego odcinka wraz ze sprzętem[3]. Po usunięciu przeszkód „Mauve” został pogłębiony do 190 m, a „Prittwitz” do 182 m[4]. Eksploatacja w tym czasie sięgała ponad 10 tys. ton węgla koksującego rocznie. Friedlaenderowie zadecydowali o zakupie pól Rossberg i Heinitz od H. Donnersmarcka w 1870 roku. Następny zakup w 1871 roku obejmował 2 parcele rozbarczanina Józefa Lampki o łącznej powierzchni przeszło 46 mórg[4].
W 1874 roku zainstalowano pompę odwadniającą typu Wolff na głębokości 300 m[5]. U schyłku lat 70. XIX wieku zbudowano sortownię, początkowo o sitach nieruchomych, później w oparciu o ruchome przesuwacze Briarta[4].
W 1878 roku zastosowano w kopalni oświetlenie elektryczne[5]. Kolejne unowocześnienie to montaż taśm Corneta na szybie „Dechen” w 1879 roku. Były to przenośne przebieracze do grubego asortymentu węgla, z których ręcznie wybierano skałę płonną[5]. Poniesione nakłady finansowe na modernizację okazały się niewspółmierne do osiąganych zysków, na co wpływ miał zarówno spadek ceny węgla jak i przede wszystkim mylnie oszacowane zasoby tego surowca. Doprowadziło to w konsekwencji do sprzedaży kopalni bankierowi Friedmannowi[6]. Nowy właściciel postanowił rozpocząć eksploatację na poziomie 350 m, czyli 100 m głębiej, niż dotychczas, z uwagi na przewidywane grube pokłady węgla. W 1883 roku kopalni nadano nazwę „Heinitz” na cześć ministra górnictwa Friedricha Antona von Heynitza[6].
Wydobycie węgla w tonach[7]:
- 1883 – 125 192
- 1884 – 129 813
- 1885 – 134 057
- 1886 – 162 806
- 1887 – 190 481
- 1888 – 275 713
- 1889 – 338 439
Ustabilizowanie cen węgla umożliwiło Towarzystwu udostępnienie pokładów na poziomach 450 i 540 m, a także powrót do eksploatacji pokładów pola wschodniego, zarzuconego z powodu trudności związanych z natknięciem się na duży uskok. Inwestycje obejmowały wybicie nowego szybu wentylacyjnego, przystosowanie maszyn do obsługi dużych głębokości, a także zastosowanie w 1892 roku ręcznych kołowrotów i wiertarek.
Pomimo dotarcia do bogatych pokładów kopalnia znalazła się w trudnej sytuacji, z uwagi na pożar, który spowodował duże straty, jak również przez niedoinwestowanie, uniemożliwiające eksploatację przynoszącą duże zyski. W konsekwencji, w 1890 roku Friedmann sprzedał kopalnię Towarzystwu Górniczemu Georg von Giesches Erben za 4,5 mln marek[7].
Na tej kopalni w 1923 zdarzył się największy wypadek w Bytomiu spowodowany pożarem.
Przy szybie Barbara od 1945 roku istniał obóz pracy przymusowej dla więźniów, internowanych i jeńców. Pod koniec listopada 1945 roku przebywało w nim przeszło 1200 osób. Obóz został zlikwidowany wiosną 1949 roku[8].
4 grudnia 1981 roku, podczas uroczystości barbórkowych z udziałem ks. prymasa Józefa Glempa poświęcono sztandar NSZZ „Solidarność” kopalni „Rozbark”. Ks. prymas w tymże dniu zwiedzał również podziemia kopalni[9]. Przed 1991 rokiem stary budynek maszyny wyciągowej szybu "Bończyk" został zaadaptowany na potrzeby warsztatów szkolnych[10].
Wydobycie zakończono w lipcu 2004 roku[1][11], pozostałe po kopalni „Rozbark” złoże „Rozbark” przygotowano do eksploatacji, którą prowadziła Kopalnia Węgla Kamiennego Piekary[12] z wykorzystaniem wydrążonych w tym celu przekopów[1].
Zespół zabudowy rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark został wpisany 8 października 2007 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego (nr rej.: A/213/07). Zespół tworzą następujące obiekty oraz ich najbliższe otoczenie: budynek dawnej cechowni, budynek kotłowni, budynek maszynowni szybu Bończyk (później warsztaty szkolne), mur oporowy. Wpis do rejestru zabytków obejmuje zespół, w skład którego wchodzą wymienione budynki, obiekty oraz ich najbliższe otoczenie[13].
7 marca 2014 roku w budynku cechowni dawnej kopalni otwarto Teatr Tańca i Ruchu Rozbark[14]. 4 lipca 2019 roku runął kopalniany komin[15], który początkowo zamierzano częściowo rozebrać (obniżyć wysokość)[16], a w środku komina miała znaleźć się ścianka wspinaczkowa[17][18] (ostatecznie, przed zawaleniem komina, wydano nakaz rozbiórki tegoż z uwagi na zły stan techniczny[19]).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c ot: 27.07.2004. Koniec kopalni Rozbark. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. Agora SA. [dostęp 2018-12-03].
- ↑ Witecka 1985 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d Witecka 1985 ↓, s. 41.
- ↑ a b c Witecka 1985 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Witecka 1985 ↓, s. 43.
- ↑ a b Witecka 1985 ↓, s. 44.
- ↑ a b Witecka 1985 ↓, s. 45.
- ↑ Miroszewski Kazimierz: Obozy pracy przymusowej w Bytomskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego w latach 1945-1949. W: Bytomskie martyrologium powojennych lat 1945-1956. Ofiary komunistycznego terroru i ich pomnik. Jan Drabina (red.). Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2009, s. 84, 88, 90. ISBN 978-83-922322-9-2.
- ↑ Bytom powojenny 1945–2002 we wspomnieniach i na fotografii. Jan Drabina (oprac., red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2002, s. 139. ISBN 83-908018-5-X.
- ↑ Ewa Szady: Uwarunkowania przekształceń przestrzennych powierzchni wyeksploatowanych kopalń. Gliwice: Dział Wydawnictw Politechniki Śląskiej, 1990, s. 90, seria: Zeszyty Naukowe nr 1068. 08600074 (ISSN serii).
- ↑ Piotr: Bytomianie pamiętają o tragedii rozbarskiej 1923 roku. [w:] naszemiasto.pl [on-line]. Polska Press, 2013-02-07. [dostęp 2018-12-03].
- ↑ Spotkanie strony społecznej z Zarządem Kompanii Węglowej. Związek Zawodowy Kadra KWK „Chwałowice”, 2013-06-13. [dostęp 2018-12-03].
- ↑ Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków: Rejestr zabytków w Bytomiu. [dostęp 2010-08-10]. (pol.).
- ↑ Magdalena Nowacka-Goik: Teatr Tańca i Ruchu Rozbark otwarty. dziennikzachodni.pl, 2014-03-07. [dostęp 2016-12-09]. (pol.).
- ↑ Patryk Osadnik: W Bytomiu zawalił się komin dawnej KWK Rozbark. Jeden z robotników został ranny. [w:] Dziennik Zachodni [on-line]. Polska Press, 2019-07-04. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ Iwona Wronka: Był komin, będzie ścianka wspinaczkowa. Urząd Miasta Bytom, 2018-10-26. [dostęp 2019-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-04)].
- ↑ Ścianka wspinaczkowa w środku komina. Życie Bytomskie, 2018-11-05. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ Michalina Bednarek: Była kopalnia, a będzie ścianka wspinaczkowa w kominie. Historia tego miejsca trwa nadal. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. Agora SA, 2018-11-08. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ Robert Czykiel: Runął komin dawnej kopalni Rozbark. [w:] Bytomski.pl [on-line]. 2019-07-04. [dostęp 2019-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-04)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Helena Witecka: Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark: Zarys dziejów 1824-1984. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1985. ISBN 83-7008-004-9.
