Kowary

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez MalarzBOT (dyskusja | edycje) o 23:24, 18 gru 2013. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Szablon:POL miasto infobox Kowary (niem. Schmiedeberg) – miasto i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim, na pograniczu Karkonoszy, Rudaw Janowickich i Kotliny Jeleniogórskiej w Sudetach Zachodnich.

Historycznie leżące na Dolnym Śląsku. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.

Według danych GUS z 31 marca 2011 miasto liczyło 11 784 mieszkańców.

Położenie

Miasto Kowary leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie jeleniogórskim, nad Jedlicą. Miasto o powierzchni 37,4 km² zamieszkuje ponad 11,5 tys. mieszkańców. Kowary położone są w południowo-wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej. Obszar miasta w granicach administracyjnych (3739 ha powierzchni - 120. lokata w kraju) charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu (420–1280 m n.p.m.)[1], a przez to zróżnicowaniem warunków klimatycznych. Od południowego zachodu Kowary graniczą z Czechami. Granica biegnie od Przełęczy Okraj poprzez Kowarski Grzbiet do Skalnego Stołu.

Kowary położone są nad rzeką Jedlicą, wzdłuż której na przestrzeni ok. 5 km ciągnie się zwarta zabudowa. W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta, które jest jego najstarszą częścią. Znajdują się tu liczne placówki usługowo-handlowe, urząd miasta, kościół, ośrodek zdrowia i dwie szkoły podstawowe.

Miasto do niedawna posiadało charakter przemysłowo-turystyczny, obecnie znajduje się w fazie przemian funkcjonalno-strukturalnych. Ich celem ma być nadanie miastu charakteru ośrodka specjalistycznego lecznictwa uzdrowiskowego i turystyki.[potrzebny przypis]

Według danych z roku 2002[2] Kowary mają powierzchnię 37,39 km², w tym:

  • użytki rolne: 22%
  • użytki leśne: 63%

Miasto stanowi 5,95% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Kamienna Góra, Karpacz, Lubawka, Mysłakowice, Podgórzyn, Svoboda nad Úpou (Czechy)

Transport

Drogi

Kowary leżą przy następujących szlakach:

Komunikację publiczną zapewnia PKS i prywatne firmy transportowe.

Kolej

Kowary miały pięć przystanków kolejowych: Kowary - ładownia, Kowary Ścięgny, Kowary Zdrój, Kowary Średnie i Kowary Górne. Na początku marca 1986[potrzebny przypis]zamknięto dla ruchu pasażerskiego, przebiegającą przez Kowary, linię kolejową Kamienna Góra-Mysłakowice. 14 lat później zlikwidowano także ruch towarowy. Odcinek przez Mysłakowice-Kostrzyca-Kowary-Ogorzelec-Kamienna Góra został zamknięty. Zostało odnóże przez Mysłakowice-Miłków-Karpacz.

Historia

 Osobny artykuł: Kalendarium Kowar.
 Osobny artykuł: Herb Kowar.
Jedlica zimą

Założenie i rozwój miasta Kowary związany jest głównie z wydobyciem rud żelaza oraz z kowalstwem. W 1148 waloński gwarek, Laurentius Angelus dokonał odkrycia - na zboczu góry Rudnik stwierdził obecność rud żelaza. Niespełna 10 lat później, w 1158 książę Bolesław Kędzierzawy wydał rozporządzenie, które zapoczątkowało wydobycie rudy z owej góry. Wkrótce powstały kuźnie i hamernie, w wielu zakładach metalowych wytwarzano wyroby metalowe. 4 września 1513 król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk nadał prawa miejskie Kowarom. Miasto było znaczącym ośrodkiem produkcji broni palnej, zwłaszcza pod koniec XVI wieku. Król Zygmunt August zamówił u kowarskich rusznikarzy 200 luf do muszkietów dla swojego wojska.

Wiek XVII to dalszy intensywny rozwój Kowar, który jednak przerwała wojna trzydziestoletnia. Skutecznie zahamowała ona rozbudowę miasta, wyniszczyła ludność i samo miasto. Polecono zatopić kopalnie. Był to koniec okresu świetności kowarskiego górnictwa. W wyniku upadku przemysłu górniczego i metalurgicznego rozwinął się przemysł tkacki oraz hodowla zwierząt i roślin.

Na skutek wojen prusko-austriackich (wojny śląskie) Kowary wraz z całym Dolnym Śląskiem zostały przyłączone do Prus. Król Fryderyk II wykupił dobra kowarskie z rąk czeskiego rodu Czerninów. Wcześniej przez ponad 200 lat Kowarami władali Schaffgotschowie. Próby rozwoju kowarskiego górnictwa próbowano jeszcze podjąć w XVIII i XIX w., jednak bezskutecznie. Przez ponad 200 lat miasto utrzymywało się dzięki włókiennictwu, i to dzięki niemu większość mieszkańców miała pracę.

Lata po pierwszej wojnie światowej przyniosły niewielkie ożywienie gospodarcze. Ponownie otwarto kopalnie i rozpoczęto wydobywanie rud żelaza. W 1927 rozpoczęto wydobycie rudy uranu w trakcie eksploatacji rud żelaza. Po przerwie w eksploatacji w latach 1929-1935, spowodowanej światowym kryzysem, wznowiono pracę kopalni, a uran sprzedawano do 1939 zakładom badawczym w Oranienburgu oraz zakładom Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu. Rozwój miasta przerwała II wojna światowa.

W 1945 miasto zostało włączone do Polski. Jego dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec.

Po 1945 wznowiono wydobycie rud uranu, jednak proces wydobywania owiany był tajemnicą i był on pilnie strzeżony. Bito również nowe sztolnie poszukiwawcze i wydobywcze oraz szyby. Uran wydobywano dla radzieckiej atomistyki głównie w latach 40. i 50. XX wieku. W latach 60. w Kowarach przerabiano rudy uranu z innych złóż oraz z ubogiej rudy z hałd. Robotnicy pracujący przy wydobyciu tegoż surowca nie posiadali odpowiednich zabezpieczeń do pracy w takich warunkach. Skutkowało to w późniejszym okresie licznymi zgonami pracowników owych zakładów.

W okresie powojennym w mieście rozwijał się przemysł wydobywczy (głównie Zakłady Przemysłowe R-1), maszynowy (Fabryka Maszyn Kowary) oraz włókienniczy (zakłady lniarskie, fabryka dywanów).

Gospodarka

Dawna Fabryka Dywanów Kowary SA

Przemysł w mieście został zdominowany przez branże: włókienniczą, budowlaną i drzewną. Najważniejsze[potrzebny przypis] z tych zakładów to:

  • Fabryka Dywanów "Kowary" S.A. − zamknięta, postępowanie upadłościowe.
  • Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Orzeł” Oddział Bielnik w Kowarach − hale wyburzone, zakład zamknięty.
  • Zakłady Produkcji Drewnianej Architektury Ogrodowej - "Stelmet" S.A. (Grupa Stelmet).- zakład zamknięty

Oprócz tego w mieście działa kilkanaście mniejszych firm i instytucji w branżach usługowej, handlowej i produkcyjnej. Istnieją hurtownie, liczne sklepy, serwisy samochodowe, punkty usługowe, towarzystwa kredytowe, ubezpieczeniowe i leasingowe, oddział banku. Jest również posterunek policji, poczta, ośrodek zdrowia i szpital.

Niegdyś w Kowarach największym zakładem były Zakłady Przemysłowe R-1, oprócz nich Fabryka Maszyn "Kowary" S.A. (do lat 90. XX w.).

Obecnie rozwój miasta ukierunkowuje się na oferowanie usług turystycznych. Tworzona jest infrastruktura sportowo-turystyczna. W planach jest powstanie "Stacji Sportów Zimowych i Paralotniarstwa Kowary" czyli kompleks wyciągów, stoków jak również infrastruktura paralotniarska na światowym poziomie[potrzebny przypis].

Zabytki

 Osobny artykuł: Zabytki Kowar.
Kowarska starówka-deptak ul. 1 Maja
Miniatura bazyliki w Krzeszowie - Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska
Ratusz w Kowarach
Kaplica św. Anny w Kowarach

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty[3]:

  • miasto
  • kościół parafialny pw. NMP z XV w., poł. XVI w., XVIII w.
  • plebania, ul. 1 Maja 58, z 1799 r.
  • kaplica wotywna pw. św. Anny z 1727 r.
  • kościół parafialny
  • ratusz, ul. 1 Maja 1a, klasycystyczny z 1789 r., przebudowany w XIX w./XX w.
  • altana – dawny „Pawilon Oficerski”, znajduje się przy ul. Borusiaka, k. XVIII w. w., zwany przez mieszkańców "Grzybkiem", obecnie w rękach prywatnych, skrajnie zaniedbany przez właściciela
  • budynek mieszkalno-usługowy, ul. Jeleniogórska 10, z XIX w./XX w.
  • dworek, ul. Jeleniogórska 12, z XIX w.
  • zespół szpitalny, ul. Jeleniogórska 14, z 1907 r.
    • budynek administracyjny
    • budynek mieszkalny
    • budynek mieszkalny „Szarotka”
    • budynek szpitalny
    • budynek warsztatowy i kotłownia
    • budynek magazynowy
    • budynek spacerowy, drewn.
    • park
  • dom, ul. Jeleniogórska 30, z 4 ćw. XIX w.
  • budynek mieszkalno-usługowy, ul. Kowalska 2/2, z poł. XVIII w.-XX w.
  • dom, ul. Łomnicka 19, z 1788 r., XIX w.-XX w.
  • dom, ul. 1 Maja 7, z 1900 r.
  • młyn z piekarnią, ob. dom mieszkalny, ul. 1 Maja 11, z 1 poł. XVIII w., XIX w.
  • domy, ul. 1 Maja 6, 8, 9, 10, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 25 34, 35, 38, 44, 48, 54, 70, 77, 82, 96 z XVIII w. i XIX w.
  • domy, ul. 1 Maja 28, 40a, XVII, XIX w.
  • dom mieszkalno-usługowy, ul. 1 Maja 12/14, 50, 53 z XVIII w., XIX w.
  • oficyna, ul. 1 Maja 70a
  • willa, ob. szkoła, ul. 1 Maja 72, z poł. XIX w.
  • pałac, ul. Ogrodowa 21, z XVIII w.-XIX w.
  • dom, ul. Ogrodowa 30, z 1748 r.
  • dom, ul. Ogrodowa 49, z k. XVIII w.
  • dom, ul. Pocztowa 1, z XVIII w., XX w.
  • gospoda i hotel, ob. dom mieszkalny, ul. Pocztowa 5, z 4 ćw. XVIII w.
  • dom, ul. Pocztowa 12, z k. XIX w.
  • willa, ul. Sanatoryjna 1, z l. 1870 -90
  • park
  • dwa domy (połączone łącznikiem), ul. Sanatoryjna 9, 9a, z l. 1900-1904
  • dom, ul. Sanatoryjna 13, z l. 1910-1917,
  • zespół sanatorium „Bukowiec”, ul. Sanatoryjna 15, 27, z l. 1902-04, 1920 r.
    • sanatorium „Wysoka Łąka”
    • sanatorium „Bukowiec”
    • park
  • willa, ul. Sanatoryjna 17, z 1902 r.
  • willa, ul. Sanatoryjna 19, z 1902 r.
  • szkoła podstawowa nr 1:
    • budynek, ul. Staszica, z 1778 r., z XIX w./XX w.
    • budynek, ul. Jagiellońska (d. ul. Waryńskiego), z 1794 r.
  • plebania ewangelicka, ob. dom mieszkalny, ul. Waryńskiego 2, z 1753 r.
  • pałac, ob. dom mieszkalny, ul. Waryńskiego 40, z drugiej poł. XVIII w., XIX w./XX w.
  • karczma, ob. dom mieszkalny, ul. Wiejska 1, mur.-drewn., z k. XIX w.
  • dom, ul. Wojska Polskiego 2, z k. XIX w.
  • wodociągowa wieża ciśnień (kolejowa), ul. Borusiaka, z 1905 r.

Kowary - Ciszyca

  • zespół pałacowy, ul. Jeleniogórska 38, z pocz. XIX w.:

Kowary - Radociny

  • zespół pałacowy Radociny, zw. "Nowy Dwór", ob. dom wypoczynkowy , ul. Zamkowa 1:
    • pałac, z XVI w., przebudowany w 1861 r.[4] - XIX w., 1913 r
    • park, z drugiej poł. XIX w.

inne zabytki:

Atrakcje turystyczne

Szlaki turystyczne

Edukacja

Dawniej w Kowarach było 5 szkół podstawowych (nie istnieją już SP nr 2 w Kowarach Górnych, SP nr 4 przy obecnym ZSO oraz SP nr 5 na Wojkowie). Obecnie istnieją dwie szkoły podstawowe (Szkoła Podstawowa nr 1 w Kowarach oraz Szkoła Podstawowa nr 3 im. Józefa Gielniaka), gimnazjum, liceum ogólnokształcące i liceum dla dorosłych (Zespół Szkół Ogólnokształcących. Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Lema).

Kultura

W Kowarach do 2002 r. istniało Kino "Orzeł", które obecnie jest zamknięte. Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego miasta jest Miejski Ośrodek Kultury.

Sport

W Kowarach działa Miejski Klub Sportowy Olimpia. Zrzesza on prawie 400 zawodników którzy uprawiają sport w różnych sekcjach (juniorzy, seniorzy i dzieci). Istnieją sekcje piłki nożnej, karate, piłki siatkowej, koszykówki. Ponadto istnieje sekcja paralotniarska i wędkarstwa, sekcja tenisa stołowego. Klub prowadzi dwie grupy: wyczynową oraz rekreacyjną.[potrzebny przypis] MKS Olimpia organizuje także wiele imprez sportowych jak np. 'Turniej piłki nożnej juniorów im. S.Żurowskiego', Seminaria szkoleniowe 'Funakoshi Shotokan Karate' czy 'Polsko-Czeskie mistrzostwa o puchar Karkonoszy w paralotniach'. Ponadto Klub jest współorganizatorem "Dni Kowar" pod nazwą "Dni Sportu", jak również organizuje "Majówkę", "Jesień Kowarską" czy też inne imprezy sportowo-rozrywkowe na terenie miasta.

Współpraca zagraniczna

Miasta partnerskie[5]

Widok drogi z Wałbrzycha i przejść granicznych na przełęczy Okraj (teren Kowar) oraz w Lubawce

.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007[6]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 11 705 100 6 267 53,54 5 438 46,46
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
313,1 167,6 145,5

Znani mieszkańcy i ludzie związani z Kowarami

Wspólnoty religijne

Chrześcijaństwo

Zobacz też

  1. Opis miasta
  2. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  3. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 47-50. [dostęp 8.9.2012].
  4. Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 272
  5. www.kowary.pl. [dostęp 2011-09-17].
  6. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
Błąd w przypisach: Znacznik <ref> zdefiniowany w <references> o nazwie „przypis” nie ma treści.
BŁĄD PRZYPISÓW

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Szablon:Powiat jeleniogórski