Na czele Synodu Kościoła (gremium ustawodawcze) stoi prezes dr Ewa Jóźwiak, na czele Konsystorza Kościoła (gremium wykonawcze) stoi prezes dr Witold Brodziński (od 2013)[2]. Superintendentem generalnym Kościoła z tytułem Biskupa Kościoła jest ks. Marek Izdebski. Relacje Państwo – Kościół określa ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej[3].
Historia
Jan Kalwin
XVI wiek
Jan Łaski, organizator Polskiego Kościoła Ewangelicko- Reformowanego
XVI wiek był okresem największego rozkwitu Reformacji w Polsce. Po 1540 roku zaczęły do Polski przenikać nauki szwajcarskich reformatorów – Huldrycha Zwingliego i Jana Kalwina. Pierwsze nabożeństwo reformowane w 1550 roku odprawił Jakub Sylwiusz w Pińczowie. Na obszarze Rzeczypospolitej ukształtowały się 3 odrębne Jednoty: Wielkopolska (głównie zbory braci czeskich), Małopolska i Litewska (na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego), tworzące luźną federacją poszczególnych zborów. W Krakowie działał prężny ośrodek humanistów kalwińskich. Szybko powstały zbory ewangelickie w dobrach magnackich, m.in.: Stadnickich, Szafrańców, Ossolińskich, Tarnowskich. Pierwszy synod protestancki odbył się w 1554 w Słomnikach pod Krakowem.
Początkowa współpraca z braćmi czeskimi stopniowo wygasła w wyniku oporu szlachty, niechętnej tej egalitarnej wspólnocie. W Wielkim Księstwie Litewskim rozwój kalwinizmu zapoczątkował w 1552 Szymon Zacjusz na dworze księcia Mikołaja Radziwiłła Czarnego. W następnym roku odbywały się nabożeństwa reformowane w pałacu książęcym w Wilnie. Książę fundował pierwsze zbory. Inni magnaci litewscy poszli za tym przykładem. Po śmierci Mikołaja Radziwiłła Czarnego (1565), Jednota Litewska rozwijała się dalej pod protektoratem Mikołaja Radziwiłła Rudego (brata królowej Barbary Radziwiłłówny). Ten książę widział w kalwinizmie środek do usamodzielnienia Litwy od Polski i poszerzenia swej władzy.
Pisarz i działacz ReformacjiJan Łaski stworzył zręby jednolitego ustroju kościelnego – synodalno-prezbiterialnego, który odpowiadał celom szlachty (synod w Książu, 1560). Od tego czasu nasiliła się walka z antytrynitaryzmem i jednocześnie współpraca z luteranami. W kwietniu 1570 na synodzie w Sandomierzu, przyjęto II Konfesję helwecką jako płaszczyznę porozumienia z innymi protestantami. W obliczu rosnącego zagrożenia ze strony kontrreformacji (tumulty w miastach, burzenie zborów, działalność jezuitów) przyjęto zasady konfederacji warszawskiej zawiązanej na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, w styczniu 1573, w celu zagwarantowania pokoju wyznaniowego i tolerancji. Konfederacja zapewniała wolność religijną wszystkim obywatelom. W 1591 w Wilnie doszło do pogromu na wyznawcach kalwinizmu – tłum katolików spalił wtedy ich kościół, dom, przytułek i szkołę[4]. W 1595 skończyło się porozumienie z luteranami, które zastąpiła otwarta rywalizacja. Od tego czasu liczba wyznawców kalwinizmu o systematycznie spada.
XVII wiek
Pozbawiony poparcia szlachty i oparcia w silnym mieszczaństwie, kalwinizm stopniowo zanikał. Poświadczają to liczne przykłady przechodzenia rodów magnackich na katolicyzm (np. jedna z linii Radziwiłłów). Brak centralnej organizacji kościelnej także osłabił kalwinizm, który już tylko bronił swojej pozycji. Zygmunt III Waza przestał respektować postanowienia konfederacji warszawskiej i tolerował rosnące prześladowania reformowanych. Rugowano protestantów z miast królewskich. Władysław IV prowadził politykę większej tolerancji, pozwolił osiąść w Polsce protestantom wygnanym ze Śląska. W Małopolsce Kościół reformowany powoli odżywał, w Sandomierskiem powstawały nowe zbory. Do Leszna masowo przybywali z Czechbracia czescy z Janem Amosem Komenskim. W 1678 zawarto w Lesznie „Amica complanatio” (Porozumienie przyjacielskie) z luteranami, dotyczące współpracy Kościołów, wspólnego użytkowania świątyń i wspólnych synodów. Równocześnie jednak wciąż dochodziło do zatargów na tle religijnym jak na przykład w 1639 roku w Wilnie. Kalwini zostali zmuszeni do opuszczenia miasta, a ich zbór na ulicy Świętomichalskiej został zburzony[5].
Czasy Jana Kazimierza przyniosły upadek kalwinizmu: zanikł na południowym wschodzie kraju w wyniku wojen i bezprawia. Po zakończeniu potopu szwedzkiego reformowanych dosięgły represje spowodowane ich współpracą z protestanckim najeźdźcą (pogromy, zabójstwa, spalenie Leszna). Pomijano jednak fakt podobnej kolaboracji ze strony części katolików. Protestanci masowo opuszczali Rzeczpospolitą. Co charakterystyczne, jedynym spełnionym punktem ślubów lwowskich Jana Kazimierza było wygnanie z Polski arian w 1658 roku.[potrzebny przypis]
W tym okresie doszło do utożsamienia katolicyzmu z patriotyzmem i z polskością. Taki schemat został przyjęty przez królów: Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego, którzy, choć potwierdzili prawa innowierców, nie potrafili spowodować ich respektowania. W 1682 po raz czwarty został zburzony zbór w Wilnie. Czasy saskie przyniosły kolejne sankcje, w tym zamknięcie protestantom dostępu do Senatu (1712). Protestantyzm w Polsce został utożsamiony z pojęciem obcości i zagrożenia i przestał być liczącym się nurtem życia kraju.
Główne ośrodki kalwinizmu w Koronie i na Litwie, XVI–XVII w.[6]
Pierwsza połowa tego stulecia przyniosła dalsze represje: częściowy zakaz odprawiania nabożeństw publicznych, (co skutkowało zamykaniem kościołów), a w 1734 innowierców wykluczono z Sejmu, trybunałów i urzędów z wyjątkiem starostw, tak że praktycznie zostali pozbawieni wszelkich praw obywatelskich. W tej sytuacji reformowani i luteranie na tajnym synodzie w Gdańsku (1718) zwrócili się z prośbą o protekcję do Prus i Anglii. Te działania przyniosły stopniowe rezultaty: zawarty pod naciskiem państw ościennych w 1768 Traktat warszawski przyniósł przywrócenie dysydentom swobody kultu publicznego i praw obywatelskich. Skutkowało to dalszym utrwaleniem w Polsce negatywnego nastawienia do protestantów. Reformowani znowu organizowali swoje życie religijne z ośrodkiem w na nowo otwartym zborze w Warszawie, który miał dominującą pozycję. Tu także powstała szkoła wyznaniowa. Odżył też zbór w Wilnie i rozszerzyła się współpraca z luteranami. Reaktywowała się także parafia ewangelicko-reformowana w Poznaniu, a także parafia ewangelicko–reformowana w Krakowie.
XIX wiek
Na tereny zaboru pruskiego i rosyjskiego licznie napływali kalwińscy osadnicy z Francji, Niemiec, Szkocji i Szwajcarii. W części asymilowali się i zasilili szeregi polskich reformowanych. Ponownie napływali bracia czescy osiedlający się w 2 ośrodkach: Zelowie i Kucowie. Nowi przybysze czynnie włączyli się w rozwijający się przemysł i handel, stając się współtwórcami kapitalizmu na ziemiach polskich (z wyjątkiem zacofanej Galicji). Odrębność zachowała Jednota Wileńska, ale język polski pozostał w niej językiem pastorów i synodu.
Ks. Karol Diehl utrzymywał jedność narodową reformowanych ponad granicami. W 1810 został wybrany seniorem generalnym Księstwa Warszawskiego, a następnie także Jednoty Małopolskiej w Galicji. Dziełem ks. Karol Diehla było zjednoczenie protestantów na ziemiach polskich: 2 lipca 1828 wspólna organizacja Kościołów reformowanego i augsburskiego stała się faktem: utworzono wspólny Konsystorz Generalny dla obu wyznań. Jednak wobec wrogiego nastawienia zaborcy unia przetrwała tylko do lutego 1849 roku. Rozwijało się szkolnictwo wyznaniowe, w Warszawie otwarte zostały: sierociniec i dom opieki. Powstały nowe kościoły w Warszawie i Łodzi.
XX wiek
Na początku wieku Jednota Warszawska była w rozkwicie. W zaborze pruskim i austriackim przetrwało tylko 5 zborów. Na Litwie Jednotę dotknęły represje władz carskich za kultywowanie polskości. Działało tam 12 zborów.
Odrodzenie Polski wiązało się też ze wzrostem nacjonalizmu, co spowodowało waśnie wyznaniowe i narodowościowe oraz skutkowało emigracją reformowanych za granicę (m.in. wielu mieszkańców Zelowa wyjechało do Czechosłowacji). Istniały nadal 2 odrębne Jednoty: Warszawska (z 20 tys. wyznawców) i Wileńska (obejmująca także teren Litwy, z 11 tys.). Lata 20. XX wieku przyniosły nasilenie publikacji (miesięcznik „Jednota” i „Żagiew Chrystusowa”, powstało Towarzystwo Wydawnicze im. Mikołaja Reja). Liczba reformowanych powiększyła się, powstał nowy kościół w Łodzi, lecz nastawienie władz państwowych było niechętne i Kościół ewangelicko-reformowany nie doczekał się całościowego uregulowania swej sytuacji prawnej.
W czasie II wojny ewangelicy-reformowani ponieśli ogromne straty: zniszczone zostały budynki i wydawnictwa. Wielu wyznawców bądź zginęło, bądź wyemigrowało po wojnie. Duża ich część pozostała w granicach ZSRR, kolejna grupa mieszkańców Zelowa wyjechała do Czechosłowacji. W Polsce Ludowej władze państwowe ograniczały działalność Kościoła, utrudniały przejmowanie kościołów na Ziemiach Zachodnich. W rezultacie liczba ewangelików-reformowanych w powojennej Polsce spadła do najniższego poziomu od XVI wieku.
Zasady wiary przyjęte są w Katechizmie Heidelberskim z 1563 oraz Konfesji Sandomierskiej z 1570 natomiast formy kultu reguluje Agenda Gdańska z 1637 roku. Podstawą wiary i normą życia jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – Biblia, natomiast tradycja podlega stałej rewizji według zasady Ecclesia reformata et semper reformanda verbi divini (Kościół reformowany nieustannie się reformujący według Słowa Bożego); odrzucona jest doktryna o nieomylności widzialnego Kościoła. Kalwinizm przyjmuje naukę o podwójnej predestynacji. Wystrój kościołów jest bardzo surowy, a wynika to z przykazania 2. Dekalogu, (które ewangelicy reformowani przytaczają w biblijnej, nieskróconej wersji), które mówi: „Nie czyń sobie żadnych rzeźb ani obrazów tego, co jest na niebie w górze, i na ziemie w dole i tego, co jest w wodzie pod ziemią. Nie będziesz się im kłaniał i nie będziesz im służył [...]” (Wj 20,4-6). Zbytek i przepych w kościołach są „obrazą Boga”; myśli wiernych powinny dążyć ku Bogu, a nie „rozpraszać się” na kontemplowaniu ozdób, figur i obrazów. Z tego powodu reformowani oddają cześć wyłącznie Bogu bez pośrednictwa obrazów i rzeźb.
Sakramenty
Kościół Ewangelicko-Reformowany uznaje za sakramenty tylko chrzest i Wieczerzę Pańską (komunię). Naucza, że to widzialny, święty znak ustanowiony przez Jezusa Chrystusa na potwierdzenie obietnicy Ewangelii. Jednak tylko ten, kto ma prawdziwą, żywą wiarę, uczestniczy w niewidzialnej łasce, którą ukazuje widzialny znak. Zatem sakrament jest widzialnym znakiem niewidzialnej łaski. Prawo do usługiwania sakramentami mają osoby upoważnione przez wspólnotę. Zwykle są to ordynowani duchowni.
Chrzest praktykowany jest w wieku niemowlęcym (nie praktykuje się chrztu nagłego) i oznacza obietnicę zbawienia. Sam akt chrztu nie oczyszcza od grzechu ani nie zbawia, daje tylko rękojmię skuteczności ofiary Jezusa poniesionej dla naszego zbawienia. Jak woda obmywa i oczyszcza nasze ciało i posila, tak łaska Boża obmywa i posila duszę w sposób duchowy, niewidzialny. Zostajemy też przez ten akt przyjęci do Kościoła Powszechnego, i dlatego dobywa się on z zasady w obecności zgromadzonej wspólnoty podczas nabożeństwa. Praktyka chrzczenia poza nabożeństwem lub w domu jest niezgodna z porządkiem kościelnym. Powszechnie obowiązuje (z pewnymi wyjątkami) praktyka chrzczenia niemowląt, ale nie uważa się, żeby niemowlę – jeśli umrze nieochrzczone – miało być potępione i dlatego nie praktykuje się chrztu nagłego. Reformowana dogmatyka twierdzi, że to nie chrzest, tylko wiara jest niezbędnym warunkiem uzyskania zbawienia, i powołuje się na autorytet Jezusa, który powiedział: Kto uwierzy i ochrzczony zostanie, będzie zbawiony, ale kto nie uwierzy, będzie potępiony (Mk 16,16)[7]. Ponieważ duże znaczenie przywiązuje się do podjęcia osobistej decyzji i do wyznania wiary, ważną rolę uzupełniającą spełnia konfirmacja[8].
Liturgia Wieczerzy Pańskiej w kościele parafialnym w Warszawie
Wieczerza Pańska sprawowana jest pod dwiema postaciami chleba i wina ( przeważnie w pierwsze niedziele miesiąca i w święta). To, co dzieje się przy stole komunijnym, jest taką samą rzeczywistością, jak to, co się stało na krzyżu. Chleb i wino, które otrzymuję się z rąk usługującego, świadczą o tym, że sam Jezus Chrystus karmi i poi wierzącego. To On daje wierzącemu życie (por. Katechizm heidelberski, pyt. 75). Ciało i krew Chrystusa są obecne w sposób rzeczywisty dla wierzącego, jednak jest to rzeczywistość duchowa – niematerialna poprzez działanie Ducha Świętego. Jak podczas Chrztu woda nie zmienia się w krew Jezusa Chrystusa i sama nie oczyszcza z grzechów, lecz pozostaje jedynie znakiem i zapewnieniem danym od Boga, tak i chleb poświęcony podczas Wieczerzy nie staje się ciałem Chrystusa, chociaż zgodnie z naturą sakramentów i ich sprawowaniem nazywany jest ciałem Chrystusowym (por. Katechizm Heidelberski)[9]. Dlatego nie istnieje żaden kult związany ze znakami (elementami do dystrybucji) sakramentu. W związku z nauką o Komunii św. Kościół Ewangelicko-Reformowany podkreśla, że pomimo doskonałego wcielenia Chrystusa, istnieje On nie tylko w ciele, lecz i poza nim. Uczłowieczenie Boga nie oznacza zamknięcia Go w ograniczonej naturze ludzkiej. Elementy – chleb i wino – są złączone z uwielbionym Chrystusem i uczestnicy Komunii św. mają społeczność z Nim. Kościół reformowany podkreśla, że ofiara Chrystusa dokonana została skutecznie raz na zawsze i nie może być powtarzana. Dlatego eucharystia w rozumieniu reformowanym nie jest ofiarą, ponieważ człowiek nie może Bogu nic ofiarować – to Bóg ofiarował swojego Syna dla zbawienia. Jedyną ofiarą miłą Bogu jest serce skruszone. W związku z tym w wyposażeniu kościołów i kaplic nie stosuje się ołtarzy (bo nie ma ofiary), a jedynie tzw. stoły pańskie (komunijne).
Pokuta nie jest uznawana za sakrament jednak zajmuje miejsce szczególne w praktyce i życiu Kościoła. Prawdziwa spowiedź dokonuje się indywidualnie pomiędzy grzesznikiem, a Bogiem lub publicznie podczas nabożeństwa w trakcie tzw. spowiedzi powszechnej. Ewangelicy reformowani nie uważają, aby warunkiem odpuszczenia grzechów była spowiedź tzw. uszna wobec kapłana wyposażonego we władzę udzielania absolucji, natomiast uważają za rzecz pożyteczną szukanie rady, kierownictwa i pociechy u duchownego albo innego z braci wierzących i znających Prawo Boże. Duchowny nie ma władzy odpuszczania grzechów, jedynie ogłasza łaskę Bożą oraz zwiastuje odpuszczenie grzechów wszystkim pokutującym i nawracającym się, niepokutującym zaś ogłasza zatrzymanie grzechów[10].
Kościół Ewangelicko- Reformowany w RP jest we wspólnocie stołu pańskiego i ambony z Kościołem Ewangelicko- Augsburskim w RP i Kościołem Ewangelicko- Metodystycznym w RP[11].
Ustrój Kościoła
Siedziba konsystorza w WarszawieKościół parafialny w Warszawie
Kościół w Polsce ma ustrój synodalno-prezbiterialny.
Najwyższym organem stanowiącym jest Synod (zbiera się raz w roku) – delegaci wybierani w głosowaniu, jest to zgromadzenie świeckich i duchownych przedstawicieli wszystkich zborów i diaspory. Pracami Synodu kieruje Prezydium Synodu. Od kwietnia 2016, w skład Prezydium Synodu wchodzą: prezeska – dr Ewa Jóźwiak (wybrana w 2015), wiceprezes – ks. bp Marek Izdebski, notariusz – ks. Tomasz Pieczko, z-ca notariusza – ks. Roman Lipiński, sekretarz – Jolanta Pospiszyl, z-ca sekretarza – dr Hanna Tranda. Ewa Jóźwiak jest pierwszą kobietą powołaną na funkcję prezeski Synodu w historii Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Polsce. Objęła urzędowanie na posiedzeniu Synodu w maju 2013 roku.
Konsystorz, czyli 5-osobowa rada prezbiterów czyli starszych jest organem wykonawczym i administracyjnym, kierującym działalnością Kościoła, wybieranym przez Synod na 3-letnią kadencję. W pracach Konsystorza uczestniczy także każdorazowy biskup Kościoła jako wiceprezes oraz 2 zastępców radcy. W kwietniu 2016 wybrany został Konsystorz w składzie: prezes – dr Witold Brodziński, wiceprezes – ks. Marek Izdebski – biskup Kościoła, radca duchowny – ks. Krzysztof Góral, zastępca radcy duchownego – ks. Semko Koroza, radcy świeccy – Katarzyna Karpińska, Henryk Kimmer, zastępca radcy świeckiego – Zdenek Matys[12][13].
W poszczególnych zborach role tych organów pełnią: Walne Zgromadzenie Zboru i Kolegium Kościelne. Najważniejsze funkcje: prezesów Synodu, Konsystorza, Kolegium Kościelnego i przewodniczącego Ogólnego Zgromadzenia Członków Zboru mogą pełnić wyłącznie osoby świeckie.
Ten ustrój, przez bezpośrednie i powszechne wybory umożliwia faktyczny udział wszystkich wyznawców w działalności Kościoła oraz gwarantuje autonomię każdego zboru[14].
Duchowni
Wszyscy wyznawcy są sobie równi i w takim samym stopniu odpowiedzialni za Kościół. Duchowni mają takie same prawa i obowiązki jak świeccy. Nie stanowią odrębnego stanu, są tylko specjalnie powołani i upoważnieni do głoszenia Ewangelii, usługiwania sakramentami oraz do duszpasterstwa. Są oni sobie równi, a jeden z nich, wybierany przez Synod na 10-letnią kadencję, pełni funkcję biskupa (dawniej superintendenta). Biskup nie ma faktycznej władzy, reprezentuje autorytet moralny; do jego obowiązków należy m.in.: ordynowanie duchownych, wizytowanie parafii, czy nadzór nad nauczaniem religii[15]. Duchowny ewangelicki nie jest uważany za kapłana, ponieważ nie składa on żadnej ofiary.
Obecnie w Kościele Ewangelicko-Reformowanym pracuje 9 księży:
Duchownym Kościoła może być osoba, która ukończyła studia teologiczne na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie lub na innej wyższej uczelni teologicznej i uzyskała akceptację władz kościelnych, odbyła przepisany staż, a poprzez ordynację została powołana na urząd. Księży nie obowiązuje celibat. W Polsce jako strój liturgiczny obowiązuje czarna toga z białymi pruskimi befkami. Pastorzy używają wywodzącego się z języka słowiańskiego tytułu ksiądz.
Diakonia Kościoła Ewangelicko- Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej
Diakonia jest jednostką organizacyjną Kościoła i posiada osobowość prawną. Celem działalności Diakonii Kościoła jest inicjowanie, wspieranie i koordynowanie pomocy charytatywnej oraz niesienie opieki duchowej osobom jej potrzebującym w Kościele. Diakonia Kościoła, w ramach swoich możliwości, służy także swą pomocą i opieką osobom ich potrzebującym spoza Kościoła. Siedzibą Diakonii Kościoła jest miasto stołeczne Warszawa. Znakiem Diakonii Kościoła jest Krzyż z Koroną. Prawo Diakonii Kościoła do używania tego znaku wynika z decyzji Eurodiakonii, według której znak ten może być używany jako logo Diakonii Kościołów ewangelickich w Europie. Dochody Diakonii Kościoła przeznaczone są w całości na finansowanie działalności statutowej. Organami Diakonii Kościoła są: prezes Diakonii i Rada Diakonii Kościoła.
Kościół i sprawy społeczne
Kościół należy do zaangażowanych w sprawy świata i kraju.
Kościół i prawa kobiet w Kościele
Kościół parafialny w ŁodziW 1918 Kościół przyznał kobietom prawo do głosu w sprawach kościelnych i prawo do zasiadania w jego gremiach (Synod, Konsystorz, kolegia kościelne).
W 1967 jako pierwszy w Polsce Kościół ewangelicki wybrał na funkcję prezesa Konsystorza, prof. Zofię Lejmbach, która ten urząd sprawowała przez dwie kadencje.
W 1990 zmieniono prawo wewnętrzne, dopuszczając kobiety do urzędu duchownego.
W 2003 Wiera Jelinek została ordynowana na pastora jako pierwsza kobieta w historii Kościoła.
W 2012 jako pierwszy w Polsce Kościół ewangelicki wybrał na funkcję Prezesa Synodu kobietę (Ewa Jóźwiak).
Kościół i kwestie sprawiedliwości społecznej w kraju i na świecie
Podczas Synodu w 2007 przyjęto apel do władz polskich, by uczyniły wszystko, co w ich mocy, by zakończyć ludobójstwo w Darfurze[19].
Podczas synodu w 2008 zaapelowano do polskich władz, by uczyniły wszystko, by zachęcić Chiny do dialogu w sprawie Tybetu i do wyjaśnienia oskarżeń łamania praw człowieka, przez niezależnych obserwatorów i wolne od nacisków media[20].
↑ abcdDominik Rozkrut i in.: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017. T. LXXVII. Warszawa: GUS, 2016, s. 194, 195.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: "isnn".
↑(red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, ISBN 9986-892-34-1, s. 39.
↑Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Wileńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wilno 1937, s. 140
.JPG)
.jpg)
.jpg)