Krescencjusze
 Herb Krescencjuszy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Region | |
| Gniazdo rodzinne | |
| Protoplasta |
Krescencjusz I Starszy |
| Pierwsza wzmianka |
koniec X wieku |
| Status rodziny |
wymarła |
| Ostatni przedstawiciel |
Jan III Krescencjusz |
| Data wymarcia |
XI wiek |
| Gałęzie | |
Krescencjusze[a] (wł. Crescenzi, łac. Crescentii) – arystokratyczny ród, sprawujący władzę w średniowiecznym Rzymie[1]. Byli oni także spokrewnieni w linii żeńskiej z rodem hrabiów z Tusculum[2]. W przeciwieństwie jednak do hrabiów, byli oni stronnictwem antycesarskim[3].
Krescencjusze, podobnie jak Tuskulańczycy, byli potomkami konsula Teofilakta i jego żony Teodory[2]. Na przełomie X i XI wieku zdobyli oni władzę w Rzymie, dzięki czemu mogli bezpośrednio wpływać na wybór papieża[1]. Kilku papieży i antypapieży zostało mianowanych z rekomendacji Krescencjuszy[2].
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Imiona Krescens lub Krescencjusz było popularne już w okresie późnego Cesarstwa Rzymskiego (od mniej więcej III wieku)[4]. W dokumentach z 901 roku pojawił się pewien Krescencjusz, będący sędzią miejskim i sygnatariuszem sentencji w portyku pałacu Karola Wielkiego[1]. Wśród jego krewnych byli prawdopodobnie Teofilakt i jego żona Teodora, od których wywodzą się arystokratyczne rody Krescencjuszy oraz hrabiów Tusculum[5]. Miastem, w którym rodzina ta miała największe wpływy, była Sabina[5]. Krescencjusz Starszy w 967 roku został odnotowany jako hrabia terytorium Sabiny[6].
Krescencjusz I Starszy[edytuj | edytuj kod]
Młodsza córka Teofilakta, Teodora Młodsza była matką Krescencjusza, który pełnił w Rzymie funkcję konsula; wbrew pojawiającym się informacjom nie był on jednak bratem papieża Jana XIII[7]. Ojcem Krescencjusza był Jan, mąż Teodory Młodszej[8]. Krescencjusz I nosił także przydomek Caballo Marmoreo[5]. Gdy w 973 roku zmarł cesarz rzymski, Otton I, rodzina Krescencjuszy, planująca przejęcie władzy w Rzymie, postanowiła przejąć kontrolę nad papiestwem[9]. Aby tego dokonać, przyczyniła się do powstania buntu przeciwko urzędującemu papieżowi Benedyktowi VI, który został desygnowany jeszcze przez cesarza Ottona[10]. Papież Benedykt został uwięziony w zamku św. Anioła, a następnie zamordowany, natomiast na jego miejscu zasiadł Bonifacy VII[11]. Na prośbę nowego cesarza, Ottona II, hrabia Sicco zażądał uwolnienia prawowitego papieża (gdy był więziony), lecz i ta prośba nie została spełniona, a hrabiego wkrótce potem także zabito[10]. Ta zbrodnia wzmogła protesty społeczne, które zmusiły Bonifacego do ucieczki do Konstantynopola, a na nowego papieża wybrano Benedykta VII[11]. Był to kandydat mający powiązania z kilkoma rodami arystokratycznymi, dlatego żaden z tychże nie zgłaszał większych sprzeciwów wobec tej kandydatury, jednak napięta sytuacja w Rzymie zmusiła Krescencjusza do zniknięcia na jakiś czas ze sceny politycznej[10]. Po śmierci Ottona II w 983 roku, Krescencjusz powrócił do Rzymu, uwięził Jana XIV w Zamku św. Anioła (gdzie zmarł) i przywrócił na Tron Piotrowy antypapieża Bonifacego (w 984)[11]. Po tych wydarzeniach, Krescencjusz przywdział habit i osiadł w klasztorze na Awentynie, gdzie zmarł 7 lipca 984 roku[10]. Jego żoną była Sergia, z którą miał dwóch synów: Jana i Krescencjusza[12].
Krescencjusz II Młodszy[edytuj | edytuj kod]
Naprawdę miał na imię Jan, lecz zwany był Krescencjuszem Młodszym; był starszym synem Krescencjusza Starszego i jego żony[13]. Po śmierci ojca, to on przejął władzę w Rzymie, piastował funkcję patrycjusza i stanął na czele rodu[14]. Gdy w 983 roku zmarł cesarz Otton II, następca tronu, Otton III był jeszcze dzieckiem, zatem władzę nad cesarstwem przejęła wdowa po nim, Teofano[14]. Krescencjusz Młodszy, aby ponownie kontrolować papiestwo po tym, jak jego ojciec uwięził Jana XIV (zmarłego w 984), chciał przywrócić na jego miejsce antypapieża Bonifacego. Ten jednak zmarł rok później (w 985) i Krescencjusz mianował na Stolicę Piotrową Jana XV[14]. Regentka Teofano była wówczas zajęta sprawami w Niemczech i nie mogła interweniować w sprawie tej kandydatury[10]. W 988 roku Krescencjusz II zmarł, a władzę po nim przejął jego brat, Krescencjusz Nomentanus[14].
Krescencjusz II Nomentanus[edytuj | edytuj kod]
Krescencjusz Nomentanus, po śmierci starszego brata, przejął tytuł patrycjusza rzymskiego i szybko popadł w konflikt z Janem XV[15]. Jego celem było przywrócenie w Rzymie republiki arystokratycznej i ograniczenie władzy papieskiej[3]. W międzyczasie, zmarła regentka Teofano (w 991) i władzę nad cesarstwem przejął Otton III[16]. Papież Jan XV, skonfliktowany ze wszystkimi stronnictwami w Rzymie, poprosił cesarza o interwencję i przyjazd do Wiecznego Miasta[10]. Otton chciał spełnić tę prośbę, jednak przybył na Lateran zbyt późno, gdy Jan już nie żył[15]. W 996 roku Otton III dopilnował, by na Tron Piotrowy intronizowano pierwszego niemieckiego papieża, Grzegorza V[11], który potem odwdzięczył się, koronując Ottona na cesarza rzymskiego[15]. Wkrótce potem, Otton nakazał wygnać Krescencjusza z miasta, lecz papież postanowił go ułaskawić[15]. Krescencjusz wykorzystał sytuację i, gdy Otton wyjechał z miasta, intronizował antypapieża Jana XVI[11]. W lutym 998 cesarz powrócił do Rzymu, zdławił bunt i przywrócił Grzegorza na urząd papieski[10]. Trzy miesiące później odbył się synod, na którym papież-uzurpator, Jan, został dotkliwie okaleczony, natomiast Krescencjusza skazano na śmierć, przez ścięcie na murach zamku św. Anioła[17] (najprawdopodobniej 24 kwietnia 998)[18]. Był żonaty ze Stefanią[19] i miał z nią córkę, Rogatę[20].
Jan III Krescencjusz[edytuj | edytuj kod]
Po dekapitacji Nomentanusa, władzę w Rzymie przejął Jan III Krescencjusz[21], syn albo Krescencjusza Młodszego[22][23] (pogląd ostatnio dominujący), albo Krescencjusza Nomentanusa[20][21] (pogląd dawniejszy). Aby zapewnić sobie pełnię władzy, (objętej w 1001 roku) dopilnował by nowym papieżem (po śmierci Sylwestra II) został Jan XVII[10]. Ponieważ cesarz Otton III zmarł w 1002 roku, Jan Krescencjusz bez problemów został także patrycjuszem rzymskim[10]. Tymczasem papież Jan sprawował urząd papieski zaledwie około pół roku, a gdy zmarł, Krescencjusz wprowadził na Tron Piotrowy swojego krewnego, Jana XVIII[24]. Papież ten zabiegał o wpływy w Niemczech, prosząc króla Henryka II, by przyjechał do Rzymu, zwłaszcza po koronacji w 1004 w Pawii, jednak Krescencjusz stanowczo się temu sprzeciwiał[24]. Było to najprawdopodobniej spowodowane probizantyńskimi sympatiami patrycjusza[24]. Po abdykacji Jana XVIII, dzięki rekomendacji Jana Krescencjusza, nowym papieżem został Sergiusz IV, który, podobnie jak jego poprzednicy, pozostawał pod silnym wpływem swojego protektora[25]. Zarówno Sergiusz, jak i Krescencjusz, zmarli w maju 1012 roku (odpowiednio: 12 i 18), co dało podstawę do twierdzeń, że śmierć nie nastąpiła z powodów naturalnych[25].
Schyłek[edytuj | edytuj kod]
Po wydarzeniach z 1012 roku, ród Krescencjuszy nie zdołał utrzymać pozycji w Rzymie[10] i został wyparty przez ród hrabiów Tusculum[11]. Tuskulańczycy wytypowali Benedykta VIII na Stolicę Piotrową[26]. Kandydatem osłabionych Krescencjuszy był Grzegorz VI, który wkrótce potem został wygnany z Rzymu i ogłoszony antypapieżem[26]. Te wydarzenia spowodowały, że Krescencjusze całkowicie stracili swoje wpływy w Rzymie i przenieśli się do Sabiny[27], gdzie dali początek rodom Stefaniani i Ottaviani[28]. Z linii Ottaviani być może pochodził antypapież Wiktor IV, ale nie jest to pewne[b].
Mimo wygaśnięcia głównej linii rodu, samo imię Krescenjusz pozostało często spotykane[27]. Od XII wieku są poświadczone w Rzymie szlacheckie rodziny Crescenzi (de Crescentio) oraz Cenci, które jednak z dawnymi Krescencjuszami nie miały nic wspólnego[29]. Z rodu Crescenzi pochodziło wielu kardynałów: Gregorio Crescenzi (zm. 1208)[30], Gregorio Crescenzi (zm. 1227)[31], Marcello Crescenzi (zm. 1552)[32], Pier Paolo Crescenzi[33], Alessandro Crescenzi[34], Marcello Crescenzi (zm. 1768)[35].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W literaturze źródłowej można spotkać różną numerację Krescencjuszy. Obecna tu numeracja została zaczerpnięta z Foundation for Medieval Genealogy. [dostęp 2012-11-18]. (ang.).
- ↑ Za potomka Krescencjuszy uważa go Maleczek, (s. 90,) podczas gdy Kehr, (s. 80-83), choć rozważa taką możliwość, skłania się ku uznaniu go za potomka hrabiów tuskulańskich.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Vauchez, Dobson i Lapidge 2000 ↓, s. 383.
- ↑ a b c Conti di Tusculo. Foundation for Medieval Genealogy. [dostęp 2012-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ a b Gierowski 2003 ↓, s. 46.
- ↑ Gregorovius 1895a ↓, s. 378.
- ↑ a b c Crescentii Family, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2013-01-18] (ang.).
- ↑ Gregorovius 1895a ↓, s. 383.
- ↑ Kelly 1997 ↓, s. 182.
- ↑ Conti di Tusculo: Ioannes I. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ Fischer-Wollpert 1996 ↓, s. 255.
- ↑ a b c d e f g h i j Crescentius. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2012-11-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Fischer-Wollpert 1996 ↓, s. 256.
- ↑ Gregorovius 1895a ↓, s. 386.
- ↑ Conti di Tusculo: Ioannes II Crescentius. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ a b c d Kelly 1997 ↓, s. 187.
- ↑ a b c d Kelly 1997 ↓, s. 188.
- ↑ Kelly 1997 ↓, s. 187-188.
- ↑ Kelly 1997 ↓, s. 189.
- ↑ Conti di Tusculo: Crescentius II Nomentanus. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ Gregorovius 1895a ↓, s. 433.
- ↑ a b Gregorovius 1896b ↓, s. 6.
- ↑ a b Kelly 1997 ↓, s. 193.
- ↑ Conti di Tusculo: Ioannes III. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ Lindsay Brook: Popes and pornocrats in the early middle ages. Foundation for Medieval Genealogy, 2003. s. 16. [dostęp 2012-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ a b c Kelly 1997 ↓, s. 194.
- ↑ a b Kelly 1997 ↓, s. 195.
- ↑ a b Kelly 1997 ↓, s. 197.
- ↑ a b Gregorovius 1896b ↓, s. 13.
- ↑ Kehr 1926 ↓, s. 80.
- ↑ Maleczek 1984 ↓, s. 90.
- ↑ Maleczek 1984 ↓, s. 90-92.
- ↑ Maleczek 1984 ↓, s. 183-184.
- ↑ Crescenzi, Marcello. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).
- ↑ Crescenzi, Pier Paolo. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).
- ↑ Crescenzi, Alessandro. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).
- ↑ Crescenzi, Marcello. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rudolf Fischer-Wollpert: Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996. ISBN 83-7006-437-X.
- André Vauchez, Barrie Dobson, Michael Lapidge: Encyclopedia of the Middle Ages. T. I. James Clarke & Co Ltd, 2000. ISBN 1-57958-282-6. (ang.).
- John N. D. Kelly: Encyklopedia papieży. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997. ISBN 83-06-02633-0.
- Józef Andrzej Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Ossolineum, 2003. ISBN 83-04-04674-1.
- Ferdinand Gregorovius: History of the City of Rome in the Middle Ages. T. III. Londyn: George Bell & Sons, 1895. (ang.).
- Ferdinand Gregorovius: History of the City of Rome in the Middle Ages. T. IV. Londyn: George Bell & Sons, 1896. (ang.).
- Werner Maleczek: Papst und Kardinalskolleg von 1191 bis 1216. Die Kardinäle unter Coelestin III. und Innocenz III.. Wiedeń: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1984. ISBN 3-7001-0660-2. (niem.).
- Paul Fridolin Kehr: Zur Geschichte Victors IV. Neues Archiv der Gesellschaft für Ältere Deutsche Geschichtskunde. T. 46. 1926, s. 53-85. (niem.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Storia della famiglia Crescenzi. Serlupi. [dostęp 2013-01-18]. (wł.).