Kroczyce
50°33′41″N 19°34′12″E/50,561389 19,570000| wieś | |
 Kroczyce centrum | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1929[2] |
| Strefa numeracyjna |
34 |
| Kod pocztowy |
42-425[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SZA |
| SIMC |
0136509 |
Położenie na mapie gminy Kroczyce  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego  | |
| 50°33′41″N 19°34′12″E/50,561389 19,570000[1]
| |
Kroczyce – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, w gminie Kroczyce.
Wieś królewska położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lelowskim województwa krakowskiego[4]. Wchodziła w skład klucza wsi, stanowiącego uposażenie wojewodów krakowskich[5]. W latach 1954–1972 wieś była siedzibą władz gromady Kroczyce. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego. Obecnie kościół i parafia kroczycka administracyjnie należą do dekanatu lelowskiego, diecezji kieleckiej.
W roku 2021 we wsi mieszkało 1938 osób, z czego 51.1% stanowiły kobiety a 48.9%- mężczyźni[6].
Miejscowość jest siedzibą gminy Kroczyce.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Kroczyce zajmują rozległą równinę przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 78 z drogą wojewódzką 792 nad strugą o nazwie Wodząca. W pobliżu Kroczyc wznoszą się wzgórza Bleszczowa, Bilanów, Żmijów i Góra Zborów z rezerwatem przyrody Góra Zborów[7]. W jaskini w okolicach Kroczyc odkryto również ślady bytności człowieka z początku naszej ery – była to prawdopodobnie grota grzebalna[8]. Pod względem geograficznym Kroczyce znajdują się na Wyżynie Częstochowskiej będącej częścią Jury Krakowsko-Częstochowskiej[9].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0136515 | Jeziorki | część wsi |
| 0136521 | Kajetanówka | część wsi |
| 0136538 | Kroczyce Okupne | część wsi |
| 0136544 | Marianka | część wsi |
| 0136550 | Perek | część wsi |
| 0136567 | Podlaszcze | część wsi |
| 0136573 | Przybyszów | część wsi |
| 0136580 | Stare Kroczyce | część wsi |
| 0136596 | Zefirek | część wsi |
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istniała już w XIII wieku. Wymieniona w 1262 jako Crocice, Crociche, 1333 Criciche, 1373 Grocicze, 1374 Grodzicze, 1397 de Croczicz, 1420 Craczicze, 1423 Kroczycze, 1426 Crocicze, 1493 Skroczycze, 1498 Krotczycze[12].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1262 i zawarta została w dokumencie księcia polskiego Bolesława Wstydliwego, gdzie wymienione są Crocice – wieś należąca do wojewody krakowskiego jako punkt przy szlaku z Krakowa do Częstochowy. W 1333 miejscowość po raz kolejny odnotowuje dokument wystawiony przez króla polskiego Władysława Łokietka[12].
Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim i leżała w Królestwie Polskim. W 1827 we wsi znajdowały się 32 domy, w których mieszkało 223 mieszkańców. W 1885 w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest jako wieś i folwark leżące w powiecie olkuskim, gminie i parafii Kroczyce. Wieś należała wówczas prawie w całości do chłopów, a obszar dworski został pomiędzy nich całkowicie rozparcelowany. Według danych Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Królestwie Polskim dobra kroczyckie składały się z folwarków: Kroczyce, Siamoszyce oraz nomenklatury Zefirek. W jej skład wchodziły wsie Kroczyce, Siemszyce i Podlesie. Całkowita rozległość dominialna wynosiła 3365 mórg powierzchni w tym 750 ziemi ornej i ogrodów, 2315 mórg lasu, 76 zarośli, 59 pastwisk, 7 wody, 73 nieużytków oraz placów. W uprawie stosowano płodozmian 12-polowy. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia, młyn napędzany kołem wodnym. Eksploatowano także pokłady torfu, kamienia wapiennego używanego do kładzenia posadzek oraz rudy żelaza. Znajdowały się w niej murowany kościół oraz szkoła gminna. W całej parafii kroczyckiej mieszkało wówczas 1529 mieszkańców. Natomiast obszar całej gminy Kroczyce wynosił 14 275 mórg ziemi zamieszkanej przez 3500 mieszkańców[13].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości znajduje się zbudowany w latach 1893–1895 kościół św. Jacka i św. Marii Magdaleny. Wcześniej, bo w XV w. istniała tu drewniana świątynia, którą ufundował rycerz maltański Petrasius Firlej. Kościół zawiera pewne elementy pierwszej rozbudowy drewnianego kościoła w 1818 roku. W środku znajduje się ołtarz w formie groty zbudowany z kalcytu, na wzór groty z sanktuarium w Lourdes. Zabytkowe obrazy z XVII i XVIII wieku. Koło kościoła rosną pomniki przyrody – lipy (ma około 500 lat). Figurka św. Nepomucena z XVII wieku znajduje się w kapliczce niedaleko basenu.
We wsi znajduje się również obelisk ku czci żołnierzy Batalionów Chłopskich zamordowanych przez hitlerowców. Dowódcą 150-osobowego oddziału, który działał w tych okolicach, był Stanisław Śnitko (pseudonim „Sowa”). Obelisk postawiony został w 1990 roku. Na ulicy Żareckiej znajduje się Pomnik Piotra Wieczorka i Stanisława Surowca upamiętniający ich męczeńską śmierć z rąk hitlerowców, która miała miejsce 7 sierpnia 1944 roku.
Na wzgórzu Bleszczowa znajduje się cmentarz wojenny w Kroczycach, na którym pochowano 938 żołnierzy poległych podczas I wojny światowej. W 1972 Kroczyce zostały odznaczone Krzyżem Partyzanckim.
-
Basen kąpielowy -
Pomnik Batalionów Chłopskich -
Rynek -
Kapliczka -
Kościół św. Jacka i Marii Magdaleny -
Kroczyce widziane z rezerwatu Góra Zborów -
Budynek Urzędu Gminy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62020
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 620 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2008, k. 1.
- ↑ Władysław Pałucki, Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Warszawa 1962, s. 126.
- ↑ Wieś Kroczyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-08-07] (pol.).
- ↑ Mapa. Jura Krakowsko-Częstochowska. Część północna 1:52 000. Warszawa: ExpressMap, 2015. ISBN 978-83-88112-71-3.
- ↑ POLSKA – Nawigator turystyczny, Tomasz Kaliński, wyd. 4, Warszawa: Carta blanca, 2009, ISBN 978-83-61444-46-6, OCLC 460867887.
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b Bukowski 1994 ↓.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kroczyce”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885. s. 679. [dostęp 2018-07-11].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. III (Koskowice – Krzepice), zesz. 1, hasło: „Kroczyce”. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 1994, s. 142–144. ISBN 83-86077-76-X.
- Cyprian Skała, Miłosz Kędracki – „Jura Krakowsko – Częstochowska – Przewodnik”, Wyd. Pascal 2003 r.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kroczyce w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online)
- Kroczyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 679.
- Kroczyce – Urząd Gminy
- Galeria zdjęć z Kroczyc
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Integralne części wsi |
|
