Krytyka Top Gear

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Logo programu

Nadawany przez BBC brytyjski program motoryzacyjny Top Gear był w swojej historii wielokrotnie krytykowany. Zarzuty wobec programu dotyczyły takich aspektów jak homofobia, rasizm, szerzenie stereotypów czy podawanie nieprawdziwych informacji.

Podejście BBC[edytuj | edytuj kod]

Jeremy Clarkson

Jeden z prezenterów Top Gear, Jeremy Clarkson, krytykował BBC za podejście koncernu do jego programu[1]. W wydaniu magazynu „Top Gear” z lutego 2006 Clarkson stwierdził, iż jego zdaniem BBC nie traktuje Top Gear poważnie, ponieważ jedna seria programu trwa zbyt długo, a mimo wysokiej jego oglądalności nadawanie Top Gear często jest zastępowane relacjami z meczów snookera[2]. W lipcu 2006 roku BBC oświadczyło, że producenci oraz prezenterzy sami wybierają sposób, w jaki są nadawani, a koncern nie ma na to żadnego wpływu[3].

Studio[edytuj | edytuj kod]

Komentarze w studio[edytuj | edytuj kod]

W 2006 roku BBC odniosło się do krytyki dotyczącej złośliwych uwag, które czynili prezenterzy pod adresem publiczności w studio. Koncern zasugerował, że prowokacyjne komentarze prezenterów są częścią programu i nie należy ich traktować poważnie, dodając, iż większość publiczności jest zaznajomiona ze stylem programu. Mimo to zapewniono o gotowości działań, gdyby Top Gear naruszył prawo bądź wymogi bezpieczeństwa[3].

Stephen Harrington wskazywał, iż o ile dziennikarze mogą wyciągać wnioski ze sposobu prowadzenia programu, o tyle jego kontrowersyjność bywa nieodpowiedzialna, zwłaszcza w momencie, gdy prowadzący odchodzą od tematu samochodów. Jako przykład Harrington podał komentarze Clarksona w sprawie bezpieczeństwa na drogach i jego sceptycyzm wobec zmian klimatycznych. Autor upatrywał także sukcesu programu w tego typu kontrowersyjności[4]. Podobne zdanie wykazała Helen Powell[5].

Przeniesienie studia[edytuj | edytuj kod]

W 2006 roku BBC rozważało zmianę lokalizacji studia. Planowano stworzyć nowe studio w Enstone, bliższe domu Clarksona w Chipping Norton. Ta decyzja została anulowana po protestach mieszkańców, którzy obawiali się, iż przez Top Gear zwiększy się poziom hałasu i zanieczyszczenia[6].

Homofobia[edytuj | edytuj kod]

W grudniu 2006 roku BBC otrzymało skargi od czterech widzów po komentarzach Clarksona (seria 6, odc. 7). Clarkson miał dopuścić się homofobicznych komentarzy, kiedy to opisał Daihatsu Copen jako „nieco gejowski”. Określił on ponadto pojazd jako „piwo imbirowe” („ginger beer”), który to zwrot w cockney rhyming slang (slangu rymowanym) jest odpowiednikiem słowa queer. BBC w odpowiedzi na skargi stwierdziło, że zespołowi Top Gear przypomniano, aby unikać komentarzy na temat orientacji seksualnej[7].

W grudniu 2009 roku ukazała się wiadomość, iż parze gejów odmówiono wydania biletów do studia. Rzecznik BBC bronił programu twierdząc, iż w żaden sposób nie dyskryminuje on osób homoseksualnych, a insynuacje o homofobii Top Gear są błędne[8].

Rasizm[edytuj | edytuj kod]

W sezonie 19 Clarkson dokonywał wyboru między Toyotą GT86 a Subaru BRZ poprzez wyliczankę eeny, meeny, miny, moe, która w oryginalnej wersji zawierała obraźliwe współcześnie słowo „nigger”. W wersji odcinka, która ostatecznie nie została wyświetlona, w pewnym momencie wyliczanki Clarkson zaczął coś mamrotać – według „Daily Mirror” niewyraźnie wypowiedział wówczas „nigger” (w wersji opublikowanej powiedział „teacher”). Clarkson wydał oświadczenie w prasie, w którym zapewnił, że starał się za wszelką cenę uniknąć wypowiedzenia słowa „nigger”, stąd nagrano trzy wersje jego wyliczanki – w dwóch mamroczącego, w trzeciej mówiącego „teacher”. Brytyjczyk przyznał, że jeżeli znacznie podgłośnić, to w jednej wersji można usłyszeć niewyraźne słowo „nigger”. Clarkson zaznaczył jednak, że poczynił wszelkie starania, aby ta wersja nie pojawiła się w telewizji, a także przeprosił za incydent[9][10].

W sezonie 21 prezenterzy zbudowali most na rzece Kok. Po tym fakcie Clarkson użył słowa „slope”, które jest pejoratywnym określeniem Azjaty. Producent wykonawczy programu, Andy Wilman, powiedział, że w Wielkiej Brytanii słowo to nie ma aż tak negatywnego wydźwięku i ekipa Top Gear nie była świadoma, że może ono być obraźliwe. Wilman dodał jednakże, iż szanuje fakt, że „slope” jest obraźliwym słowem w Australii czy Stanach Zjednoczonych i wyraził żal z powodu tego, co się stało[11].

Stereotypy etniczne[edytuj | edytuj kod]

Niemcy[edytuj | edytuj kod]

Podczas odc. 1 sezonu 7 prowadzący omawiali koncept Mini pokazany podczas Tokyo Motor Show. Jeremy Clarkson stwierdził wówczas, iż samochód ten powinien być „typowo niemiecki”, co powinno uwzględniać kierunkowskazy w kształcie salutu nazistowskiego, nawigację, która prowadzi „wyłącznie do Polski” oraz pasek klinowy, który „będzie trwać tysiąc lat” (co było odniesieniem do „tysiącletniej Rzeszy”). Po tych komentarzach program otrzymał skargi od widzów, jak również od rządu niemieckiego[12].

Podczas ostatniego odcinka serii 13 Jeremy Clarkson i James May mieli wyprodukować reklamę nowego Volkswagena Scirocco. Kontrowersje wywołała reklama ukazująca przestraszonych ludzi, opuszczających Warszawę z powodu zbliżającej się niemieckiej inwazji na Polskę. Pod koniec reklamy Clarkson powiedział: „Volkswagen Scirocco TDI: z Berlina do Warszawy na jednym baku”, przy czym słowo „tank” oznacza po angielsku zarówno bak, zbiornik paliwa, jak i czołg. W związku z tym na YouTube pojawiły się komentarze rozzłoszczonych Polaków. Rzeczniczka Top Gear powiedziała „Daily Mail”, że BBC otrzymało jedynie niewielką liczbę skarg w związku z tą reklamą[13].

Rumunia[edytuj | edytuj kod]

W odc. 1 serii 14 prezenterzy testowali w Rumunii Astona Martina DBS Volante, Ferrari California i Lamborghini Gallardo LP560-4 Spyder. Podczas testu Clarkson określił Rumunię jako „kraj Borata, z Cyganami i rosyjskimi playboyami”. Było to nawiązanie do filmu Borat: Podpatrzone w Ameryce, aby Kazachstan rósł w siłę, a ludzie żyli dostatniej, który wywołał w Rumunii kontrowersje. Rumuńskie media określiły tego typu komentarze jako napastliwe i stawiające Rumunię w złym świetle[14].

„The Romanian Times” zauważył ponadto, że Clarkson nazwał Rumunię „krajem Cyganów”[15]. Skargi pod adresem programu dotyczyły również momentu, kiedy to Clarkson założył kapelusz pork pie (który nazwał „cygańskim”), komentując, że po założeniu kapelusza „Cyganie myślą, że jestem jednym z nich”. Rumuński ambasador wysłał później list do Top Gear, w którym pokazał swoje uznanie dla show, podkreślił wolność wypowiedzi, brak dyskryminacji oraz fakt, że 89,5% populacji Rumunii to Rumuni, 6,5% – Węgrzy, a 2,5% to Romowie. Ambasador poprosił także Top Gear o wykluczenie w przyszłości ofensywnego materiału[16].

Po emisji odcinka grupa Rumunów zhackowała stronę „The Daily Telegraph”, wyrażając przy tym rozczarowanie byciem znieważonym przez Top Gear oraz postrzeganym jako Cyganie[17].

Meksyk[edytuj | edytuj kod]

Mastretta z uwagi na meksykańskie pochodzenie została skrytykowana przez prezenterów

Podczas odc. 2 serii 16 prezenterzy wyśmiali meksykański samochód sportowy Mastretta. James May przedstawił samochód jako „tortillę”, zaznaczając, że nie zapamiętał jego właściwej nazwy. Richard Hammond poczynił uwagę, iż samochody odzwierciedlają charakterystykę narodów, stąd też przypisał samochodowi meksykańskiemu takie cechy jak lenistwo, nieudolność czy niedołęstwo. Następnie prezenterzy wykpili meksykańskie jedzenie i tożsamość narodową, a Clarkson dodał na koniec, że meksykański ambasador w Wielkiej Brytanii będzie zbyt leniwy, by złożyć jakąś skargę. Ambasador Meksyku w reakcji na te komentarze wystosował do BBC pismo, w którym określił wypowiedzi prezenterów jako „skandaliczne, wulgarne i niewybaczalne obelgi” oraz „obraźliwe, ksenofobiczne i upokarzające uwagi” wymierzone przeciwko „Meksykanom, ich kulturze i oficjalnemu przedstawicielowi w Wielkiej Brytanii”. Zdaniem ambasadora opinie prezenterów „wzmacniają negatywne stereotypy i utrwalają uprzedzenia wobec Meksyku i Meksykanów”[18].

BBC bronił żartów prezenterów, stwierdzając, że stereotypy etniczne są częścią brytyjskiego humoru. Koncern przeprosił jednak meksykańskiego ambasadora za uwagi bezpośrednio go dotyczące[19]. W reakcji na skargi koncern zdecydował się ponadto usunąć komentarze na temat Meksyku z odcinka emitowanego w Stanach Zjednoczonych[20]. Trzykrotny gość programu, komik Steve Coogan, skrytykował BBC za formę przeprosin, stwierdzając, że sprawy zaszły za daleko, aby bronić tego typu komentarze jako „nieszkodliwą zabawę”[21].

Nadzorca mediów w Wielkiej Brytanii, Ofcom, zaznaczył, że Top Gear jest znany ze swojego stylu i humoru, na który składają się m.in. stereotypy etniczne. Ofcom zauważył, że większość widzów zna tendencję prezenterów do kpin oraz utrzymywania stereotypów jako ich typowego stylu, a co za tym idzie, rozumie, że komentarze powstały w celu wywołania komicznego efektu[22].

Albania[edytuj | edytuj kod]

W odc. 3 sezonu 16 prezenterzy Top Gear testowali samochody w Albanii. Kontrowersje wywołało „zamordowanie” przez nich otyłego Albańczyka, aby sprawdzić pojemność bagażników testowanych samochodów. Ponadto program był krytykowany za powielanie stereotypów na temat Albanii, jakoby kraj ten był siedliskiem złodziei samochodów pracujących dla albańskiej mafii[23].

Argentyna[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 2014 roku rozpoczęto w Argentynie nagrywanie odcinka Patagonia Special, w którym prezenterzy używali Porsche 928 GT, Lotusa Esprita i Forda Mustanga Mach I[24][25].

Podczas nagrywania odcinka na Twitterze pojawiły się oskarżenia, że widoczny na Porsche numer rejestracyjny H982 FKL jest odniesieniem do wojny o Falklandy z 1982 roku[26]. Andy Wilman zaprzeczył, jakoby Porsche zostało zakupione ze względu na numer rejestracyjny bądź ekipa Top Gear wymieniła oryginalne tablice rejestracyjne[27]. Clarkson dodał, iż numer rejestracyjny samochodu był przypadkowy[26]. Numer rejestracyjny H982 FKL był przypisany do Porsche od maja 1991 roku[28][29].

W godzinach wieczornych argentyńscy kombatanci wtargnęli do hotelu, gdzie przebywała załoga Top Gear[30]. Ekipa programu postanowiła uciec z hotelu, rozdzielając się po drodze i porzucając samochody[31]. Załoga Top Gear była eskortowana do granicy wśród protestującego tłumu[27].

31 października 2014 roku argentyńska ambasador Alicia Castro zażądała od BBC formalnych przeprosin. Koncern odmówił, dając do zrozumienia, że zamierza nadać odcinek jako rzetelne przedstawienie wydarzeń, które miały miejsce[32].

Jennifer Wood wskazała kontrowersje związane z odcinkiem Patagonia Special jako przyczynek do pogłębienia konfliktu brytyjskiego-argentyńskiego w sprawie wojny o Falklandy. Autorka w artykule YYY zwróciła uwagę, iż Argentyńczycy i Brytyjczycy historycznie odbierają wojnę w skrajnie różny sposób[33].

Nierzetelność[edytuj | edytuj kod]

Tesla Roadster[edytuj | edytuj kod]

Tesla zarzuciła Top Gearowi kłamstwa na temat Tesli Roadster

Podczas odc. 7 sezonu 12 Clarkson testował Teslę Roadster. Clarkson stwierdził, że baterie samochodu wyczerpały się po przejechaniu 88,5 kilometra, a ich ponowne naładowanie zajmie szesnaście godzin. Następnie utrzymywał, że samochód po ładowaniu zepsuł się. Rzecznik Tesla Motors stwierdził, że w rzeczywistości podczas testu Roadster nie rozładował się poniżej 20%, nie był spychany z toru, pełne naładowanie zajęło 3,5 godziny, a pokazana w programie rzekoma awaria hamulców była nieprawdą (de facto przepalił się bezpiecznik)[34][35]. BBC wydało w odpowiedzi oświadczenie mówiące, iż scena spychania pojazdu z toru była odzwierciedleniem sytuacji, gdyby w samochodzie skończyła się energia, dodało także, że „Top Gear utrzymuje stwierdzenia zawarte w filmie i jest zadowolone ze sprawiedliwego przedstawienia osiągów Tesli w dniu, w którym była ona testowana”[36]. Rzeczniczka BBC dodała, że Top Gear to program rozrywkowy, który nie powinien być traktowany poważnie[37]. Po kilku tygodniach Jeremy Clarkson skrytykował na blogu „The Times” sam film, ale bronił stwierdzeń w tym filmie zawartych[38]. CEO Tesli, Elon Musk, ujawnił 13 lutego 2013 roku, że ekipa Tesli podczas dostarczania samochodu znalazła na stole scenariusz, co dowodziło, że nie miał być to sprawiedliwy test[39].

W marcu 2011 roku przedsiębiorstwo Tesla Motors pozwało BBC o zniesławienie[40]. 19 października 2011 roku sąd w części oddalił zarzuty o zniesławienie. Sędzia Michael Tugendhat orzekł, że żaden widz Top Gear nie porównywałby osiągów samochodu na torze Top Gear z osiągami na drogach publicznych[41]. 28 października roszczenie Tesli zostało całkowicie oddalone. Tesla mogła ponownie wnieść sprawę pod warunkiem wykazania strat finansowych poniesionych w wyniku emisji materiału Top Gear[42].

Nissan Leaf[edytuj | edytuj kod]

W sezonie 17 prezenterzy testowali samochody elektryczne. W pewnym momencie w Nissanie Leaf rozładowały się baterie i ludzie pchali samochód ulicą, podczas gdy Clarkson czynił żarty na temat braku energii. W późniejszym czasie Nissan odkrył, że przed testem celowo obniżono poziom baterii do 40%. Po tym fakcie Top Gear stał się obiektem krytyki za podejście do samochodów elektrycznych[43].

Usunięcie Clarksona z programu[edytuj | edytuj kod]

W marcu 2015 BBC zawiesiło Clarksona za wszczęcie bójki z producentem, postanowiono także nie emitować pozostałych odcinków[44]. W odpowiedzi na to ponad milion osób podpisało internetową petycję, w której domagano się przywrócenia Clarksona[45]. Odgrywający niegdyś rolę Stiga w programie Perry McCarthy skrytykował BBC za zawieszenie emisji[46].

25 marca BBC postanowiło nie przedłużać kontraktu z Clarksonem, wygasającego w marcu 2015 roku[47]. W reakcji na to program opuścili Richard Hammond, James May i Andy Wilman. W miejsce Clarksona, Hammonda i Maya głównymi prowadzącymi w 23 serii Top Gear zostali Chris Evans i Matt LeBlanc. Seria ta była powszechnie krytykowana za niską jakość[48][49][50]. W szczególności krytykowano sposób prowadzenia show przez Evansa. Pod jego adresem padały takie zarzuty, jak nieudolne naśladowanie Clarksona, zbyt głośne wypowiadanie się, „brak chemii” z LeBlankiem, narcyzm, błędy, chaotyczność, bycie stremowanym oraz niski poziom żartów. LeBlanc ujawnił ponadto, że Evans w niegrzeczny sposób traktował ekipę Top Gear, grożąc przy tym, że jeżeli Evans będzie kontynuował prowadzenie programu, to on odejdzie. W efekcie tego po jednym sezonie Chris Evans zrezygnował z prowadzenia show[51][52]. Zadowolenie z odejścia Evansa wyrazili między innymi Jeremy Clarkson, James May i Perry McCarthy[51][53]. Po odejściu Evansa postanowiono przywrócić pojawiający się w sezonach 1–22 stały element programu „Gwiazda w samochodzie za rozsądną cenę”, który Brytyjczyk usunął na rzecz „Gwiazdy w samochodzie rallycrossowym”[54].

Inne aspekty[edytuj | edytuj kod]

W odc. 5 sezonu 3 Jeremy Clarkson sprawdzał wytrzymałość Toyoty Hilux. W pewnym momencie Clarkson wjechał samochodem w drzewo w Churchill. Mieszkańcy wsi, widząc uszkodzone drzewo, początkowo podejrzewali przypadkowe uszkodzenie bądź wandalizm, aż do momentu emisji Top Gear. BBC przeprosiło za incydent i wypłaciło 250 funtów odszkodowania[55].

W odc. 1 sezonu 9 prezenterzy rozmawiali na temat wypadku Richarda Hammonda przy 370 km/h. Clarkson spytał Hammonda, czy ten po wypadku jest chory psychicznie, a James May zaoferował Hammondowi chusteczkę, gdyby ten się ślinił. Wywołało to krytykę widzów, w odpowiedzi na którą BBC utrzymywało, że komentarze były żartem, ale istotnie mogły urazić widzów upośledzonych umysłowo oraz mających uszkodzony mózg[56].

Po emisji odcinka US Special widzowie wysłali 91 skarg dotyczących martwej krowy, którą Clarkson wiózł na dachu samochodu. W odpowiedzi BBC ujawniło, iż krowa nie żyła już od kilku dni i Clarkson nie wyrządził jej żadnej krzywdy[57].

W odc. 5 serii 9 Clarkson przy współpracy z Network Rail przeprowadził w Hibaldstow rekonstrukcję wypadku kolejowego. Była to część kampanii Network Rail Don't Run The Risk. Rekonstrukcję skrytykowano za fakt emisji dwa dni po wypadku pociągu pod Grayrigg. Anthony Smith – szef wykonawczy nadzorcy transportu Passenger Focus – zwrócił uwagę, że należy zwiększyć świadomość społeczną w zakresie pokazanym przez program, ale „teraz nie jest na to właściwa pora”[58].

W odcinku Polar Special pokazano Clarksona, który podczas jazdy samochodem po lodowisku pije gin z tonikiem. BBC Trust skrytykował ten fakt, widząc w scenie możliwą zachętę do nadużywania alkoholu i nazywając ją „wysoce nieodpowiedzialną”[59].

W odc. 1 sezonu 12 Jeremy Clarkson powiedział, że kierowcy ciężarówek zabijają prostytutki. Mogło to być odwołanie do rozpruwacza z Yorkshire bądź morderstw z Ipswich z 2006 roku. W związku z tym Ofcom otrzymał ponad 500 skarg. Polityk Partii Pracy Chris Mole wystosował do BBC pismo, w którym zasugerował zwolnienie Clarksona[60][61].

W sezonie 15 prezenterzy rozmawiali o kobietach. Clarkson powiedział, że widział kiedyś, jak kobieta ubrana w burkę potknęła się na chodniku, co umożliwiło mu przekonanie się, iż miała ona założone rajstopy i czerwone stringi[62]. W reakcji na to rzecznik Mediawatch powiedział, że Clarkson „powinien nauczyć się siedzieć cicho”[63].

W sezonie 23 ekipa Top Gear filmowała blisko The Cenotaph na Whitehall w Londynie. W odpowiedzi na krytykę tego faktu BBC odpowiedziało, że materiał był realizowany za zgodą rady Westminsteru oraz w odpowiednim oddaleniu od pomnika[64].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Alexis Akwagyiram: 'Petrolheads' under attack. [w:] bbc.co.uk [on-line]. 2005-04-12. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  2. ↑ Jeremy Clarkson: Clarkson’s right on cue. [w:] topgear.com [on-line]. 2006-02-01. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-05)]. (ang.).
  3. ↑ a b Top Gear - General approach taken by the programme. [w:] bbc.co.uk [on-line]. 2006-07-26. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-21)]. (ang.).
  4. ↑ Stephen Harrington, Top Gear, top journalism: Three lessons for political journalists from the world’s most popular TV show, [w:] Alan McKee, Christy Collis, Ben Hamley (red.), Entertainment Industries: Entertainment as a Cultural System, Routledge, 2014, s. 410–413, ISBN 978-1-317-97919-7.
  5. ↑ Helen Powell, Promotional Culture and Convergence: Markets, Methods, Media, Routledge, 2013, s. 109, ISBN 978-1-136-47438-5.
  6. ↑ Stewart Payne: Villagers put the brake on Top Gear. [w:] telegraph.co.uk [on-line]. 2006-02-20. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  7. ↑ BBC condemns Clarkson 'gay' jibe. [w:] bbc.co.uk [on-line]. 2006-12-18. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  8. ↑ Jeremy Korzeniewski: REPORT: BBC says Top Gear doesn't ban gay couples from show audience. [w:] autoblog.com [on-line]. 2009-12-06. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-21)]. (ang.).
  9. ↑ Josh Halliday, Nicholas Watt, Kevin Rawlinson: Jeremy Clarkson 'begs forgiveness' over N-word footage. [w:] theguardian.com [on-line]. 2014-05-01. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  10. ↑ David Collins: Video: Watch Jeremy Clarkson use n-word in unseen Top Gear footage. [w:] mirror.co.uk [on-line]. 2014-05-01. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  11. ↑ Top Gear Producer Very Sorry About Jeremy Clarkson’s Offensive Remark In Burma Special. [w:] huffingtonpost.co.uk [on-line]. 2014-04-23. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  12. ↑ Germans up in arms over Clarkson’s mocking Nazi salute. [w:] scotsman.com [on-line]. 2005-12-15. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  13. ↑ Jeremy Clarkson adds Polish to outraged ranks. [w:] news.com.au [on-line]. 2009-08-05. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-06)]. (ang.).
  14. ↑ Top Gear despre România: „ţara lui Borat“, cu ţigani şi playboy ruşi - VIDEO. [w:] gandul.info [on-line]. 2009-11-16. [dostęp 2017-01-20]. (rum.).
  15. ↑ Top Gear praises road in gypsy country. [w:] romaniantimes.at [on-line]. 2009-11-16. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-06)]. (ang.).
  16. ↑ Romanian Ambassador In London Asks Top Gear To Reedit Episode Shot In Romania. [w:] mediafax.ro [on-line]. 2009-11-22. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  17. ↑ Daily Telegraph website hacked. [w:] theguardian.com [on-line]. 2010-04-15. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  18. ↑ Mimi Turner: Mexico wants apology after "Top Gear" tirade. [w:] reuters.com [on-line]. 2011-02-02. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  19. ↑ BBC offers apology for Top Gear comments on Mexico. [w:] bbc.com [on-line]. 2011-02-04. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  20. ↑ Top Gear to cut Mexico comments for US broadcast. [w:] bbc.com [on-line]. 2011-02-11. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  21. ↑ Steve Coogan: I'm a huge fan of Top Gear. But this time I've had enough. [w:] theguardian.com [on-line]. 2011-02-05. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  22. ↑ Broadcast Bulletin Issue number 179 04/04/11. [w:] ofcom.org.uk [on-line]. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-02)]. (ang.).
  23. ↑ Ben Quinn: Top Gear on the offensive again – now it's Albania's turn. [w:] theguardian.com [on-line]. 2011-02-07. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  24. ↑ Primicia: Top Gear grabará un episodio en la Patagonia argentina. [w:] autoblog.com.ar [on-line]. 2014-09-16. [dostęp 2017-01-20]. (hiszp.).
  25. ↑ Hugh Sinclair, Warren Houlbrooke, Chile: The Carretera Austral, Bradt Travel Guides, 2015, s. 58, ISBN 978-1-78477-003-7.
  26. ↑ a b Top Gear crew 'chased by thousands and ordered out of country'. [w:] bbc.com [on-line]. 2014-10-04. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  27. ↑ a b Protests cut short Top Gear shoot. [w:] bbc.com [on-line]. 2014-10-03. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  28. ↑ Victoria Ward: Top Gear did have details of Falklands Porsche number plate before buying it. [w:] telegraph.co.uk [on-line]. 2014-10-09. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  29. ↑ Gavin Drake: Argie-Bargie: FOI Act request discloses truth behind Top Gear’s H982 FKL car. [w:] gavindrake.co.uk [on-line]. 2014-11-11. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  30. ↑ Jeremy Clarkson: Make no mistake, lives were at risk. [w:] thesundaytimes.co.uk [on-line]. 2014-10-05. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-13)]. (ang.).
  31. ↑ John Plunkett: Top Gear driven from Argentina after Jeremy Clarkson number plate row. [w:] theguardian.com [on-line]. 2014-10-03. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  32. ↑ Protests cut short Top Gear shoot. [w:] bbc.com [on-line]. 2014-10-31. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  33. ↑ Jennifer Wood, Fuckland (dir. José Luis Marquès, Atomic Films, 2000): Sovereignty, Gender & the Falklands/Malvinas Conflict, [w:] Lorraine Kelly, Tina-Karen Pusse, Jennifer Wood (red.), Gender. Nation. Text.: Exploring Constructs of Identity, LIT Verlag Münster, 2017, s. 77, ISBN 978-3-643-90940-4.
  34. ↑ Tesla clears up some of Clarkson’s claims during Tesla Roadster test drive. [w:] egmcartech.com [on-line]. 2008-12-16. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  35. ↑ Chuck Squatriglia: Tesla Cries Foul On Top Gear’s Test. [w:] wired.com [on-line]. 2008-12-16. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  36. ↑ Alun Taylor: BBC: Top Gear Tesla didn't run out of juice. [w:] theregister.co.uk [on-line]. 2008-12-22. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  37. ↑ Richard S. Chang: Was ‘Top Gear’ Test of the Tesla Misleading?. [w:] nytimes.com [on-line]. 2008-12-30. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  38. ↑ Jeremy Clarkson: Tesla Roadster. [w:] timesonline.co.uk [on-line]. 2009-01-11. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-29)]. (ang.).
  39. ↑ Elon Musk: A Most Peculiar Test Drive. [w:] tesla.com [on-line]. 2013-02-13. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  40. ↑ Chuck Squatriglia: Tesla Sues Top Gear for Libel. [w:] wired.com [on-line]. 2011-03-30. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  41. ↑ Josh Halliday: Top Gear did not libel carmaker Tesla, high court rules. [w:] theguardian.com [on-line]. 2011-10-19. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  42. ↑ Josh Halliday: Top Gear case: Tesla to lose malicious falsehood claim if it can't show damage. [w:] theguardian.com [on-line]. 2011-10-28. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  43. ↑ Top Gear airs controversial Nissan Leaf segment, responds to critics. [w:] autoblog.com [on-line]. 2011-08-02. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  44. ↑ Jeremy Clarkson 'punch': Top Gear episodes to be dropped. [w:] bbc.com [on-line]. 2015-03-11. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  45. ↑ Petition backing Jeremy Clarkson hits one million signatures. [w:] telegraph.co.uk [on-line]. 2015-03-20. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-09)]. (ang.).
  46. ↑ Jeremy Clarkson: BBC reaction 'ridiculous', says former Stig. [w:] bbc.com [on-line]. 2015-03-11. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  47. ↑ Jeremy Clarkson 'could make Top Gear comeback in Australia'. [w:] telegraph.co.uk [on-line]. 2015-03-29. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  48. ↑ Tom Marshall: 'It actually hurts watching the new Top Gear': Show branded 'Flop Gear' after losing a million viewers and being slammed by fans. [w:] standard.co.uk [on-line]. 2016-05-30. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  49. ↑ Carl Greenwood: 'FlopGear!': New Top Gear slammed by viewers as they savage Chris Evans' 'poor impression' of Jeremy Clarkson. [w:] mirror.co.uk [on-line]. 2016-05-29. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  50. ↑ Top Gear verdict: 'A feeble Jeremy Clarkson impression'. [w:] bbc.com [on-line]. 2016-05-30. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  51. ↑ a b Andrzej Kulasek: Chris Evans poparzony "Top Gearem". Było sześcioro - zostało pięcioro (+ Stig). [w:] wyborcza.pl [on-line]. 2016-07-15. [dostęp 2017-01-20]. (pol.).
  52. ↑ Tristram Fane Saunders: Five things that so irritated viewers about Chris Evans on Top Gear. [w:] telegraph.co.uk [on-line]. 2016-07-05. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  53. ↑ Andrew Bullock: ‘Very chuffed’ James May and Jeremy Clarkson break silence on Chris Evans leaving Top Gear. [w:] express.co.uk [on-line]. 2016-07-07. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  54. ↑ Ryan Kisiel: BBC bosses ‘wipe all traces’ of presenter Chris Evans from the new series of Top Gear. [w:] thesun.co.uk [on-line]. 2016-11-11. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  55. ↑ BBC stumps up for tree stunt. [w:] bbc.co.uk [on-line]. 2004-02-21. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  56. ↑ BBC apologises after Clarkson calls Hammond 'mental'. [w:] examiner.ie [on-line]. 2007-03-06. [dostęp 2017-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-15)]. (ang.).
  57. ↑ Charlie McCathie: Top Gear dead cow stunt garners 91 public complaints. [w:] campaignlive.co.uk [on-line]. 2007-02-12. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  58. ↑ Top Gear screens train crash item. [w:] bbc.co.uk [on-line]. 2007-02-25. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  59. ↑ Top Gear rapped for alcohol use. [w:] bbc.co.uk [on-line]. 2008-07-02. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  60. ↑ Clarkson joke sparks complaints. [w:] bbc.co.uk [on-line]. 2008-11-04. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  61. ↑ Labour Mp Calls For Clarkson Sacking Over Lorry Joke. [w:] contactmusic.com [on-line]. 2008-11-06. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  62. ↑ BBC receives Top Gear complaints after Jeremy Clarkson’s G-string under burka joke. [w:] metro.co.uk [on-line]. 2010-07-27. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  63. ↑ Clarkson 'burka joke sparks complaints'. [w:] digitalspy.com [on-line]. 2010-07-27. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
  64. ↑ Top Gear bosses defend filming near Cenotaph memorial. [w:] theguardian.com [on-line]. 2016-03-14. [dostęp 2017-01-20]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krytyka_Top_Gear&oldid=71901802”