Królestwo Prus

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Jakas1 (dyskusja | edycje) o 10:38, 21 mar 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Królestwo Prus
Königreich Preußen
1701-1918
Flaga
 Herb Prus
Flaga Herb
Dewiza: łac. Suum cuique
(Każdemu swoje)
Hymn: Preußenlied
(Pieśń Prus)
Położenie Prus
Język urzędowy

niemiecki

Stolica

Berlin

Ustrój polityczny

monarchia absolutna(1701-1849) monarchia konstytucyjna od 1849[1]

Typ państwa

królestwo

Głowa państwa

król Wilhelm II Hohenzollern

Szef rządu

premier Maximilian von Baden

Powierzchnia
 • całkowita


348 779,87 km²

Liczba ludności (1910)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


34 472 509
98,8 osób/km²

Waluta

Reichsthaler (do 1750)
Prussian thaler (1750-1857)
Vereinsthaler (1857-1871)
Goldmark (1871-1914)
Papiermark (od 1914)

Data powstania

18 stycznia 1701

Data likwidacji

9 listopada 1918

Multimedia w Wikimedia Commons

Królestwo Prus (niem. Königreich Preußen) – państwo powstałe przez podniesienie Księstwa Pruskiego do rangi królestwa w 1701. Powstałe państwo objęło także pozostałe domeny dynastii Hohenzollernów (m.in. Elektorat Brandenburgii). W 1806 po rozwiązaniu Świętego Cesarstwa Rzymskiego jego władcy utracili uprawnienia księcia elektora Rzeszy. W latach 1815–1866 państwo członkowskie Związku Niemieckiego, w latach 1866–1871 Związku Północnoniemieckiego, w latach 1871–1918 Cesarstwa Niemieckiego. Król Prus był jednocześnie cesarzem niemieckim, a Prusy w Cesarstwie miały pozycję hegemoniczną. Terytorium Królestwa Prus obejmowało dwie trzecie całego obszaru Cesarstwa Niemieckiego.

Historia

Rozwój terytorialny Prus w XVII i XVIII wieku
Rozwój terytorialny Prus w XIX wieku

Od 1618 Elektorat Brandenburgii i Księstwo Pruskie były w unii personalnej, jako Brandenburgia-Prusy. Królestwo powstało w momencie koronacji elektora brandenburskiego Fryderyka III w 1701 z dotychczasowego państwa Brandenburgia-Prusy. Fryderyk przyjął tytuł króla w Prusach, niem. König in Preussen, a nie króla Prus. Koronacja miała miejsce w Królewcu, który był tradycyjną stolicą dotychczasowego Księstwa Pruskiego, ale centrum państwa Hohenzollernów jako całości pozostał Berlin. Jedną z pierwszych osób, które złożyły Fryderykowi gratulacje, był ówczesny król polski i książę elektor saski August II Mocny. Wtedy jednak owego tytułu nie uznał Sejm Rzeczypospolitej, co z punktu prawnego było równoznaczne z nieuznawaniem go przez państwo polskie, wobec czego August II mógł je składać wyłącznie jako elektor Saksonii. Tytuł ów uznała jednak większość innych liczących się na arenie politycznej państw Europy: Austria, Szwecja, Rosja, Wielka Brytania, Holandia, Dania. W 1713, po wojnie o sukcesję hiszpańską, godność królewską władców Prus i Brandenburgii uznały również Francja i Hiszpania (w wojnie tej Francja i Prusy walczyły po przeciwnych stronach). Osłabiona Rzeczpospolita uznała ten tytuł dopiero na sejmie konwokacyjnym w 1764, wskutek rosyjskich nacisków i pruskiego przekupstwa, zaś Stolica Apostolska w 1787. Cesarz Leopold I Habsburg, formalny zwierzchnik elektora Fryderyka na terenie Rzeszy Niemieckiej, wyraził zgodę na koronację w zamian za poparcie Brandenburgii-Prus dla sprawy sukcesji Habsburgów austriackich w Hiszpanii. Protesty ze strony zakonu krzyżackiego zostały zbite przez pruskiego prawnika P. Ludeviga, który wywiódł absolutny brak jakichkolwiek praw zakonu do tych ziem, m.in. poprzez traktaty welawsko-bydgoskie, uzasadniając pełną suwerenność domu Hohenzollernów na tym terytorium.

Koronacja Fryderyka I Pruskiego w Królewcu

Książę-elektor Fryderyk III ogłosił się 18 stycznia 1701 w Królewcu królem w Prusach (niem. König in Preussen, w domyśle Książęcych, w których suwerenami byli od 1657), gdyż tytuł króla Prus był należny od 1466 władcom Polski, oraz przyjął imię Fryderyk I. Wiązało się to także z chęcią uniknięcia konfliktu z Rzeczpospolitą, bowiem nazwa „Prusy” obejmowała również Pomorze Gdańskie. Władca pruski nie mógł koronować się w Brandenburgii, należącej formalnie do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a co za tym idzie będącej częścią Królestwa Niemieckiego i podlegającej zwierzchnictwu cesarskiemu.

W sierpniu 1757, w toku wojny siedmioletniej, Królestwo zostało zajęte przez wojska rosyjskie, a w grudniu tego roku caryca Elżbieta wydała ukaz o jego włączeniu do Imperium Rosyjskiego. Zamek w Królewcu stał się odtąd siedzibą rosyjskiego gubernatora. Cud domu brandenburskiego, czyli śmierć carycy w 1762, spowodował jednak przywrócenie władzy Hohenzollernów[2].

Fryderyk II Wielki w 1772, czyli po I rozbiorze Polski, w wyniku którego uzyskał Prusy Królewskie, przyjął już tytuł króla Prus (niem. König von Preussen), choć używał go już wcześniej, podobnie jak tytułu Rex Borussorum, czyli Król Prusaków.

Po wojnach śląskich Prusy powiększyły się o zdobyty na Habsburgach Śląsk, a w wyniku rozbiorów Polski zagarnęły najpierw Prusy Królewskie, a potem także Wielkopolskę, Kujawy i północne Mazowsze wraz z Warszawą. Po III rozbiorze Polski (1795) obszar zaboru pruskiego stanowił ponad połowę terytorium Królestwa Prus, zaś Polacy stanowili blisko połowę jego ludności[3].

Pruski sztandar

W XVIII i XIX wieku Prusy stawały się najsilniejszym państwem Rzeszy, rywalizując otwarcie z Habsburgami, zgodnie z doktryną polityczną ukutą przez Fryderyka Wielkiego. Uczestnicząc w wojnie o sukcesję austriacką Fryderyk odebrał Austrii bogaty Śląsk. Dzięki poparciu cesarza rosyjskiego Piotra III udaremnił plan rozbioru Prus podczas wojny siedmioletniej, a następnie aktywnie sprzeciwiał się próbom wzmocnienia władzy centralnej (cesarskiej) i pozycji Austrii w Rzeszy. Rozbiory Polski w II połowie XVIII wieku przyniosły Prusom znaczne nabytki terytorialne i wzrost siły politycznej i militarnej. Po krótkotrwałym kryzysie w czasie wojen napoleońskich Prusy odzyskały siłę i zajęły pozycję mocarstwową w Europie. Na kongresie wiedeńskim otrzymały bogate i uprzemysłowione regiony Nadrenii i Westfalii oraz część ziem Królestwa Saksonii (była to rekompensata za utratę części ziem polskich na rzecz Rosji). Po pokonaniu Austrii w 1866 i zwycięstwie nad Francją w 1871 kierowane przez Ottona von Bismarcka Prusy doprowadziły do zjednoczenia Niemiec (bez udziału Austrii) i powstania Cesarstwa Niemieckiego. Proklamowano je w sali lustrzanej pałacu w Wersalu 18 stycznia 1871, w rocznicę koronacji pierwszego pruskiego króla. Jednocześnie do Prus anektowano sprzyjające Austrii Królestwo Hanoweru, Księstwo Szlezwiku, Księstwo Holsztynu, Księstwo Nassau, Elektorat Hesji i Wolne Miasto Frankfurt, a zaniechano aneksji Królestwa Saksonii i Czech (które pozostały w Austrii). Utworzone w 1871 Cesarstwo Niemieckie było monarchią konstytucyjną – federacyjnym związkiem państw niemieckich pod hegemonią Prus, z instytucjami związkowymi (Reichstag, Bundesrat, Sąd Najwyższy Rzeszy). Król pruski sprawował jednocześnie władzę cesarza niemieckiego.

Klęska militarna Cesarstwa w I wojnie światowej na jesieni 1918 doprowadziła do upadku monarchii – w obliczu rewolucji Wilhelm II uciekł do Holandii i ogłoszono jego abdykację, a zebrane 6 lutego 1919 ogólnoniemieckie Zgromadzenie Narodowe ogłosiło powstanie republiki Weimarskiej. Prusy stały się krajem związkowym o ustroju republikańskim i demokratycznym, „Freistaat Preußen”.

Miasta

Król Fryderyk Wilhelm I wita w Prusach protestanckich uchodźców z Salzburga (grafika z 1742 roku). W sumie z Księstwa Salzburg przybyło do Prus 30 tysięcy osadników.
Mapa administracyjna w dniu 1 stycznia 1900 roku
Berlin, 1900
Wrocław, 1890-1900
Kolonia, 1910

Największe miasta Królestwa Prus w 1900 roku:

Lp. Miasto Populacja Prowincja 2018
1. Berlin 1 888 848[4] Berlin  Niemcy
2. Wrocław 422 709[5] Śląsk  Polska
3. Kolonia 372 529[6] Nadrenia  Niemcy
4. Frankfurt nad Menem 288 989[7] Hesja-Nassau  Niemcy
5. Hanower 235 649[8] Hanower  Niemcy
6. Magdeburg 229 667[9] Saksonia  Niemcy
7. Düsseldorf 213 711[10] Nadrenia  Niemcy
8. Szczecin 210 702[11] Pomorze  Polska
9. Królewiec 189 483[12] Prusy Wschodnie  Rosja
10. Charlottenburg 189 305[4] Brandenburgia  Niemcy
11. Altona 161 501[13] Szlezwik-Holsztyn  Niemcy
12. Elberfeld 156 966[14] Nadrenia  Niemcy
13. Halle (Saale) 156 609[15] Saksonia  Niemcy
14. Dortmund 142 733[16] Westfalia  Niemcy
15. Barmen 141 944[14] Nadrenia  Niemcy
16. Gdańsk 140 563[17] Prusy Zachodnie  Polska
17. Akwizgran 135 245[18] Nadrenia  Niemcy
18. Essen 118 862[19] Nadrenia  Niemcy
19. Poznań 117 033[20] Poznańska  Polska
20. Kilonia 107 977[21] Szlezwik-Holsztyn  Niemcy

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Lech Trzeciakowski, Posłowie polscy w Berlinie 1848-1928, Warszawa 2003, s. 60.
  2. ↑ Adam Hlebowicz: Kaliningrad bez wizy. Gdansk: Oskar, 2012, s. 144. ISBN 978-83-63709-17-4.
  3. ↑ Marian Kukiel: Dzieje Polski porozbiorowe (1795–1921). Londyn: Wydawnictwo „Puls”, 1993, s. 46. ISBN 1-85917-009-9.
  4. ↑ a b Stadt Berlin. Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2015-05-05].
  5. ↑ [1].
  6. ↑ [2].
  7. ↑ [3].
  8. ↑ [4].
  9. ↑ [5].
  10. ↑ [6].
  11. ↑ [7].
  12. ↑ [8].
  13. ↑ [9].
  14. ↑ a b Stadtkreis Wuppertal. Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2015-05-05].
  15. ↑ [10].
  16. ↑ [11].
  17. ↑ [12].
  18. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Rheinprovinz, Aachen [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2017-11-18].
  19. ↑ [13].
  20. ↑ [14].
  21. ↑ [15].

Bibliografia

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.

Linki zewnętrzne

Państwa związkowe Związku Północnoniemieckiego (1867–1871)
Królestwa
Wielkie księstwa
Księstwa (Herzogtum)
Księstwa (Fürstentum)
Miasta-państwa

Mapa Związku Północnoniemieckiego

Państwa członkowie Związku Niemieckiego (1815–1866)
Cesarstwa
Królestwa
Elektoraty
Wielkie księstwa
Księstwa (Herzogtum)
Księstwa (Fürstentum)
Landgrafostwa
Wolne miasta

Mapa Związku Niemieckiego

  1. ↑ a b W części terytorium poza związkiem.
  2. ↑ Od 1863.
  3. ↑ a b Połączone z Księstwem Anhalt od 1863.
  4. ↑ Do 1847.
  5. ↑ Od 1839.
  6. ↑ Od 1864 pod okupacją związku.
  7. ↑ a b Od 1826.
  8. ↑ a b c Do 1826.
  9. ↑ a b Do 1850.
  10. ↑ Od 1817.
Państwa związkowe Cesarstwa Niemieckiego (1871–1918)
Królestwa
Wielkie Księstwa
Księstwa
Wolne Miasta
inne

Godło Cesarstwa Niemieckiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Królestwo_Prus&oldid=52932129”