Lakownica żółtawa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lakownica żółtawa
Ilustracja
Forma z wyraźnym trzonem
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

żagwiowce

Rodzina

żagwiowate

Rodzaj

lakownica

Gatunek

lakownica żółtawa

Nazwa systematyczna
Ganoderma lucidum (Curtis) P. Karst.
Revue mycol., Toulouse 3(9): 17 (1881)
Formy o wybitnych trzonach
Forma beztrzonowa

Lakownica żółtawa (Ganoderma lucidum (Curtis) P. Karst.) – gatunek grzybów należący do rodziny żagwiowatych (Polyporaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Ganoderma, Polyporaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1781 r. William Curtis nadając mu nazwę Boletus lucidus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1881 r. Petter Adolf Karsten, przenosząc go do rodzaju Ganoderma[1].

Synonimów naukowych ma ponad 60[2].

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 1999 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba lakierowana, żagiew lśniąca, lakownica lśniąca, wrośniak lśniący, lśniak połyskliwy[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Kapelusz

8–25 cm średnicy, płaski, o kształcie półokrągłym lub nerkowatym. Początkowo jasny, cytrynowożółty, z wiekiem dość szybko zmienia kolor na żółtoczerwony, później ciemnieje do barwy purpurowej, purpurowobrązowej, w końcu czerwonoczarniawej. Powierzchnia nierówna, zwykle bruzdkowana. Brzeg owocnika wąski, falisty, białego lub słomkowożółtego koloru. Najbardziej charakterystyczną cechą tego gatunku jest lśniąca, jakby polakierowana powierzchnia[4].

Trzon

Ekscentryczny lub boczny o nieregularnym, walcowatym kształcie i pokryty guzkami[5]. Może mieć długość do 15 cm i grubość do 2 cm, ma barwę podobna, jak kapelusz i również jest lśniący[6]. Istnieją jednak formy bez trzonu, przyrośnięte bokiem, lub ze szczątkowym tylko trzonem[4].

Rurki

Tworzą zazwyczaj jedną warstwę, rzadziej dwie lub trzy. Mają długość 2–20 (30) mm. Pory drobne, okrągłe, początkowo białawe, potem kremowe, z wiekiem brązowe. Na 1 mm mieści się ich 4–5. Po dotknięciu brązowieją[7].

Miąższ

Gąbczasty, biały, tuż nad rurkami ochrowy, niewyraźnie pręgowany, bez specyficznego smaku czy zapachu[8].

Zarodniki

Szeroko elipsoidalne, jajowate ze ściętą podstawą i bezbarwną porą rostkową, żółtobrązowe, brodawkowane, o rozmiarach 7–11 × 6–7 μm[7].

Gatunki podobne

Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]

Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[9]. W Europie jest dość rzadki[4]. W Polsce do 2020 r. podano około 150 stanowisk[10]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[11]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Czechach, na Litwie, Łotwie[3]. W Polsce w latach 1995–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 – ochronie ścisłej, a od roku 2014 ponownie jest objęty ochroną częściową. Dopuszczone jest pozyskiwanie owocników w celach gospodarczych po uzyskaniu stosownych zezwoleń[10].

Nadrzewny grzyb poliporoidalny, saprotrof i pasożyt występujący na drewnie drzew martwych lub atakujący drzewa osłabione i uszkodzone. Powoduje białą zgniliznę drewna. Porażone przez niego drewno zmienia barwę na żółtawą[7]. Rośnie pojedynczo lub w grupach na różnych gatunkach drzew, głównie liściastych, na drzewach iglastych spotykany jest rzadko[4]. Można go spotkać w lasach, parkach i ogrodach na korzeniach, pniakach i dolnej części pni różnych gatunków drzew, głównie obumarłych, ale czasami także na żywych drzewach. Czasami pozornie wyrasta na ziemi, zwłaszcza przy dębach, faktycznie jednak jego trzon jest przyrośnięty do korzeni[4]. Świeże owocniki pojawiają się latem i jesienią, starsze można spotkać cały rok[8].

Dawniej pozyskiwany był tylko z naturalnego środowiska. Obecnie jest jednym z grzybów uprawnych[12].

Własności lecznicze[edytuj | edytuj kod]

Lakownica żółtawa jest grzybem leczniczym. Licznymi badaniami naukowymi potwierdzono jej własności przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, regulujące ciśnienie krwi, kardiotoniczne, immunomodulacyjne, nefrotoniczne, hepatoprotekcyjne, nerwotoniczne, antyastmatyczne i podnoszące potencję płciową[13][14].

Przez wielu mykologów i grzybiarzy uważana jest za najważniejszy grzyb leczniczy. W Japonii ma nazwę „Reishi” (czyli „grzyb długowieczności”), w Chinach „Ling Zhi”[15]. Uważany jest za „eliksir życia”, „grzyb nieśmiertelności”, „grzyb mocy duchowej”, a nawet „króla ziół”. W tradycyjnej medycynie chińskiej stosowana jest od co najmniej 2 tysięcy lat. W napisanej przez Shennonga księdze zawierającej opisy 365 gatunków roślin i grzybów leczniczych, Reishi znajduje się na pierwszym miejscu[16],

Owocniki lakownicy żółtawej zawierają sterole, mleczany, alkaloidy, ponad 150 rodzajów polisacharydów, triterpeny i 6 rodzajów kwasów ganoderowych. Wszystkie rodzaje triterpenów mają działanie przeciwutleniające, przy stężeniu 160 mg/ml są w stanie chronić mitochondria przed uszkodzeniem, a skuteczność tej ochrony może wynieść do 96%. Polisacharydy l. żółtawej mają silne działanie przeciwnowotworowe[15].

Lakownica żółtawa wykorzystywana jest profilaktycznie do utrzymywania dobrego stanu zdrowia i leczniczo do regulacji i leczenia przewlekłego, w tym także ostrych stanów chorobowych. Leczenie nią jest uznane za bezpieczne nawet przy długotrwałym stosowaniu[15]. Stosowana jest do leczenia wielu chorób, m.in.: chorób układu krążenia, alergii, infekcji, stanów zapalnych, astmy, zaburzenia snu, a także do regulacji ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu. Jednak do jego najcenniejszych właściwości należy zapobieganie chorobom nowotworowym, lecznicze działanie przeciwnowotworowe oraz opóźniające procesy starzenia[17].

Inne zastosowania[edytuj | edytuj kod]

  • W Azji Wschodniej z lakownic wyrabia się talizmany, które mają chronić właściciela i jego dom przed nieszczęściem[8].
  • W Chinach grzyb ten, znany pod nazwą lingzhi (chiń. upr. 灵芝; chiń. trad. 靈芝; pinyin língzhī) jest uważany za symbol nieśmiertelności i występuje często jako motyw zdobniczy[18].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Lakownica żółtawa jest grzybem uprawnym i można ją uprawiać w domu, piwnicy i innych pomieszczeniach. Na internecie sprzedawany jest podkład z zaszczepioną grzybnią. Przez pierwsze kilka dni należy go przetrzymywać w temperaturze około 6 °C, aby zainicjować rozwój grzybni, potem w temperaturze 18–30 °C. Można też uprawiać na podkładzie składającym się z trocin drzewa liściastego wzbogaconych 20% otrębami pszennymi i zwilżonym wodą do poziomu wilgoci 65%. Aby uzyskać pH 5,5 dodaje się kredę w proszku. Podłoże owija się folią (z odsłoniętą górną stroną) i utrzymuje stałą wilgotność. Rozwój grzybni trwa około 25 dni i w tym czasie powinna być w ciemności, później, aby wytworzyły się owocniki, powinna być oświetlona przez 12-18 godz. dziennie przy wilgotności 95%. W końcowym etapie rozwoju owocników zmniejsza się wilgotność do 60%, aby się utwardziły. Jeden cykl wytwarzania owocników trwa 10–15 dni, potem są następne. Uzyskuje się około 250 g grzybów z 1 kg podłoża. Zebrane grzyby suszy się[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-18].
  2. Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12].
  3. a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 260–261, ISBN 83-89648-09-1.
  4. a b c d e Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 192, ISBN 83-85444-65-3.
  5. Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 251, ISBN 978-83-245-9550-1.
  6. a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 224, ISBN 83-09-00714-0.
  7. a b c Piotr Łakomy, Atlas hub, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 83–87, ISBN 978-83-7073-650-7.
  8. a b c Czesław Narkiewicz, Grzyby chronione Dolnego Śląska, Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005, ISBN 83-89863-20-0.
  9. Mapa występowania lakownicy żółtawej na świecie [online] [dostęp 2016-01-10].
  10. a b Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, s. 308–310, ISBN 978-83-938379-8-4.
  11. Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 64, ISBN 83-89648-38-5.
  12. Encyclopedia of Agriculture and Food Systems, 2011, s. 421–439, ISBN 978-0-08-093139-5.
  13. Jadwiga Turlo, Grzyby wielkoowocnikowe – niedoceniane źródło substancji leczniczych, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R.17”, 44 (3), 2015, s. 138–151.
  14. S.P. Wasser, A.L. Weiss, Medicinal Properties of Substances Occurring in Higher Basidiomycetes Mushrooms: Current Perspectives (Reviev), „Int. J. Med. Mushroom”, 1 (1), 1999, s. 31–62, DOI10.1615/IntJMedMushrooms.v1.i1.30.
  15. a b c Anna Grys, Elżbieta Hołderna-Kędzia, Zdzisław Łowicki, Ganoderma lucidum – grzyb o cennych właściwościach farmakologicznych, „Postępy Fitoterapii” (1), CzytelniaMedyczna.pl, 2011, s. 28–33.
  16. Tero Isokauppila, Grzyby lecznicze. Przewodnik po azjatyckich grzybach które odmładzają ciało, dodają energii i przedłużają życie, wyd. 1, Białystok: Wydawnictwo Vivante, 2018, s. 1–321, ISBN 978-83-66074-23-1.
  17. Sylwia Zając i inni, PharmacologicalLproperties and use of Ganoderma lucidum in moderm medicine, „Journal of Elementology”, 28 (1), s. 161–172, DOI10.5601/jelem.2022.27.4.2350.
  18. Edward Kajdański, Chiny. Leksykon, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 135–136, ISBN 83-05-13407-5.
  19. R.D. Rai, Cultivation of Reishi Mushroom (Ganoderma lucidum) [online] [dostęp 2023-12-08].