Skamielinowiec laotański

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Laotański szczur skalny)
Skamielinowiec laotański
Laonastes aenigmamus[1]
Jenkins, Kilpatrick, Robinson & Timmins, 2005
Ilustracja
Pożywiający się młody samiec
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

jeżozwierzowce

Infrarząd

gundiokształtne

Rodzina

gundioszczurowate

Rodzaj

Laonastes
Jenkins, Kilpatrick, Robinson & Timmins, 2005

Gatunek

skamielinowiec laotański

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Skamielinowiec laotański[3], laotański szczur skalny, zwany czasem „szczuro-wiewiórką” (Laonastes aenigmamus) – gatunek gryzonia opisany w 2005 roku przez Paulinę Jenkins i współautorów z Muzeum Historii Naturalnej[4] na podstawie egzemplarzy zebranych w prowincji Khammouan w Laosie. Na podstawie badań morfologicznych i molekularnych zespół badawczy uznał, że odkryto gatunek tak odmienny od pozostałych gryzoni, iż utworzono nową dla świata nauki rodzinę Laonastidae. Jednakże w 2006 decyzja o potrzebie nowej rodziny w rzędzie gryzoni została zakwestionowana przez Mary Dawson. W artykule opublikowanym w czasopiśmie „Science” Dawson i współpracownicy argumentowali, że skamielinowiec laotański jest członkiem uważanej za wymarłą przed 11 milionami lat rodziny gundioszczurowatych (Diatomyidae). Według Dawson gatunek ten jest przykładem efektu Łazarza wśród współczesnych ssaków[5].

Historia odkrycia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze egzemplarze nowego gatunku zostały odkryte w 1996 przez zespół badaczy z Wildlife Conservation Society w Thakhek, w laotańskiej prowincji Khammouan. Prowadzili oni rutynowe kontrole wiejskich targowisk, na które mieszkańcy danego terenu często przynoszą zwierzęta upolowane w dżungli[6]. Według relacji szefa zespołu, Roberta Timminsa, upolowane gryzonie leżały wystawione na sprzedaż, obok stoiska z warzywami[7]. Zebrane egzemplarze zostały wysłane do londyńskiego Muzeum Historii Naturalnej. W 1998 roku udało się zdobyć od tubylców kolejne trzy okazy oraz szczątki znalezione w wypluwce sowy. Kolejne wyprawy do laotańskiej dżungli przynosiły dowody na liczniejsze występowanie tego gryzonia niż wcześniej przypuszczano[8]. 13 czerwca 2006 roku kolejna wyprawa do Laosu po raz pierwszy sfilmowała skamielinowca laotańskiego[9].

Badania[edytuj | edytuj kod]

Czaszka skamielinowca laotańskiego

Jenkins i jej współpracownicy z Muzeum Historii Naturalnej przed opublikowaniem artykułu o nowym gatunku i rodzinie wśród gryzoni[4] nie porównali osobników z Laosu ze znanymi skamieniałościami gryzoni. W 2006 roku Dawson uzupełniła materiał badawczy o takie właśnie porównanie i opublikowała artykuł[5], w którym argumentowała, że skamielinowiec laotański jest przedstawicielem wymarłej przed 11 milionami lat rodziny Diatomyidae. Mary Dawson porównała odkrycie tego gryzonia z odkryciem latimerii. Analiza mitochondrialnego DNA oraz cytochromu b przeprowadzona przez Jenkins et al. (2004) dała podstawy do włączenia Leonastes do podrzędu jeżozwierzokształtne (konkretniej – bliskiego spokrewnienia z kretoszczurami). Huchon wraz ze współpracownikami[10] przeprowadziła szeroko zakrojone badania molekularne nad filogenezą gryzoni, uwzględniając wszystkie główne grupy taksonomiczne. Wyniki tych badań skorygowały pozycję taksonomiczną Leonastes i umieściły go jako takson siostrzany rodziny gundiowatych. Wyniki poprzedniego badania były obarczone błędem spowodowanym tzw. long branch attraction, czyli „przyciągania się długich gałęzi”.

Badacze przedstawili w swojej pracy następujący kladogram[10]:



Tupaia





Cynocephalus



Lemuridae, Homo, Macaca





Ochotona, Lepus, Oryctolagus






Glis, Dryomys



Aplodonta, Marmota, Sciurus






Castor



Dipodomys, Thodomys, Geomys





Anomalurus Pedetes




Dipus, Jaculus




Spalax, Tachyoryctres



Mus, Rattus











Massoutiera



Ctenodactylus




Laonastes





Hystricidae





Petromus, Thryonomys



Bathyergus, Heterocephalus






Agouti, Cavia



Erethizontidae





Chinchilla, Dynomys



Octodon, Capromys, Echymyidae










Linia skamielinowca oddzieliła się od linii gundiowatych prawdopodobnie około 44 milionów lat temu[11].

Ostatnie analizy molekularne wyraźnie wskazują na kompleks podgatunków lub gatunków, które wymagają dodatkowej analizy morfometrycznej[12].

Opis gatunku[edytuj | edytuj kod]

Zwierzę porównuje się z wyglądu do dużego szczura, przerastając go istotnie. Długość ciała (bez ogona) 213–300 mm, długość ogona 123–161 mm; masa ciała 309–414 g[13].

Gryzoń ma paciorkowate oczy[11].

Skamielinowiec charakteryzuje się czaszką o cechach mieszanych, zarówno sciuromorficznych (jak u wiewiórkoksztatłnych), jak i hystrikomorficznych (jak u jeżozwierzokształtnych). Pysk ma wydłużony, zaopatrzone w długie wąsy czuciowe. Zarówno szczęka, jak i połowa żuchwy mieszczą pojedynczy siekacz, żadnego kła, jeden przedtrzonowiec i trzy trzonowce. Zwierzę spożywa głównie rośliny, zwłaszcza liście, najchętniej roślin z rodziny wilczomleczowatych, zawierających mleczko zasobne w terpeny. Niekiedy jednak spożywa także pokarm zwierzęcy. Żywi się prawdopodobnie nocą, na co wskazuje obecność jego kości w wypluwkach żerujących nocą sów. Pokarmu poszukuje na dnie lasu tropikalnego, pomiędzy skałami[11].

Ciało wieńczy długi, gruby i owłosiony ogon, nasuwający na myśli kitę wiewiórki[11].

Biologia skamielinowca laotańskiego nie została gruntownie poznana. Prawdopodobnie nie ma jakiegoś jednego okresu rozrodu, rozmnaża się w różnych porach. Samica zachodzi w ciążę, po której wydaje na świat pojedyncze dziecko. Noworodek jest dobrze rozwinięty[11].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Zasięg występowania skamielinowca laotańskiego obejmuje środkowy Laos, dokładniej prowincję Khammouan, a także przylegającą część Wietnamu[11].

Zwierzę zamieszkuje las tropikalny porastający formacje krasowe, zasobne w szczeliny skalne i groty, dostarczające mu kryjówek[11].

Wydaje się, że skamielinowiec laotański nie należy do zwierząt rzadkich. Spotykano go w różnych miejscach, a odłowione osobniki cechowały się istotną różnorodnością genetyczną. rozważa się możliwość, że nie chodzi w istocie o pojedynczy gatunek, a o więcej gatunków kryptycznych[11].

Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

W Wietnamie skamielinowca odławia się. Ceni się tam jego mięso. Celem odłowu stosuje się pułapki, a schwytane gryzonie lądują później na targach. Może to mu zagrażać, podobnie jak zmiany środowiskowe niszczące lasy tropikalne, związane z wycinką lasów i wydobycie surowców[11]. W 2008 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) przyznała gatunkowi status zagrożonego (EN), ale od 2016 roku klasyfikuje go jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern)[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Laonastes aenigmamus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b J.W. Duckworth, Laonastes aenigmamus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-2 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
  3. Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 286. ISBN 978-83-88147-15-9.
  4. a b Paulina D. Jenkins, C. William Kilpatrick, Mark F. Robinson, Robert J. Timmins. Morphological and molecular investigations of a new family, genus and species of rodent (Mammalia: Rodentia: Hystricognatha) from Lao PDR. „Systematics and Biodiversity”. 2 (4), s. 419–454, 2005. DOI: 10.1017/S1477200004001549. (ang.). 
  5. a b Mary R. Dawson, Laurent Marivaux, Chuan-kui Li, K. Christopher Beard, Grégoire Métais. Laonastes and the „Lazarus Effect” in Recent Mammals. „Science”. 311 (5766), s. 1456–1458, 2006. DOI: 10.1126/science.1124187. (ang.). 
  6. Science News Online Week of May 21, 2005; Vol. 167, No. 21, p. 324.
  7. Live Science, 11 maja 2005.
  8. BBC News Science/Nature, 6 kwietnia 2006.
  9. Florida State University, 2006-06-13. rinr.fsu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)]..
  10. a b Dorothée Huchon, Pascale Chevret, Ursula Jordan, C. William Kilpatrick, Vincent Ranwez, Paulina D. Jenkins, Jürgen Brosius, Jürgen Schmitz. Multiple molecular evidences for a living mammalian fossil. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 104 (18), s. 7495–7499, 2007. DOI: 10.1073/pnas.0701289104. (ang.). 
  11. a b c d e f g h i Błaszak 2020 ↓, s. 155–156.
  12. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 542. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  13. P. Jenkins: Family Diatomyidae (Kha-nyou). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 303. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Czesław Błaszak, Zoologia, t. 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).