Leniwiec trójpalczasty

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Leniwiec trójpalczasty
Bradypus tridactylus
Linnaeus, 1758[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

włochacze

Podrząd

liściożery

Rodzina

leniwcowate

Rodzaj

leniwiec

Gatunek

leniwiec trójpalczasty

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Leniwiec trójpalczasty[12][13] (Bradypus tridactylus) – gatunek ssaka z rodziny leniwcowatych. Wiedzie samotny, nadrzewny, powolny tryb życia w lasach tropikalnych północnej Ameryki Południowej. Żywi się liśćmi cekropki. Po półrocznej ciąży samica rodzi jedno młode. Nie zagraża mu wyginięcie.

Genetyka[edytuj | edytuj kod]

Diploidalna liczba chromosomów leniwca trójpalczastego wynosi 2n = 52[14], a więc mniej niż u leniwca pstrego[15], ale więcej niż u grzywiastego[16].

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Charakterystyczne ubarwienie twarzy leniwca: jaśniejsze, żółtawe futro z dwoma obejmującymi oczy ciemniejszymi pasami. Osobnik z Parque del Este, Caracas, Wenezuela

Długość ciała (bez ogona) 450–755 mm, długość ogona 22–110 mm, długość ucha 5–21 mm, długość tylnej stopy 40–120 mm; masa ciała 3,4–6,5 kg. Występuje dymorfizm płciowy: dorosłe samice przerastają samce[14][17]. W obrębie tego zakresu wielkości lokuje się leniwiec pstry[14], podczas gdy leniwiec karłowaty jest mniejszy[18].

Ciało leniwca trójpalczastego porasta długie futro. Włosy są szorstkie, rowkowane. Futro jest barwy ciemnoszarej z czarnymi plamkami ulokowanymi zwłaszcza na grzbiecie i na ramionach. Jaśniejsza barwa występuje głowie i gardle, które są żółtawe[14]. Jasne gardło odróżnia leniwca trójpalczastego od leniwca pstrego[19]. Na grzbiecie samców występuje speculum, wyróżniająca się jaskrawa plama, w której przez pomarańczowożółte pole biegnie pośrodkowy czarny pas[14], podobnie jak u leniwca karłowatego[18] czy pstrego[15]. Zielonkawość zawdzięcza futro rosnącym w leniwczym futrze glonom[14]. Zapewniają one żyjącemu wśród zielonych liści drzew leniwcowi lepszy kamuflaż. Ponadto stanowią dodatkowe źródło pokarmowe, pozwalając zwierzęciu uzupełnić lipidy[19].

Głowa ma szczątkowe małżowiny uszne. W pysku obecne są kołkowate, pozbawione szkliwa zęby[19].

Na klatce piersiowej samicy znajdują się dwa sutki[14].

Ciało wieńczy szczątkowy ogon[14].

Zarówno przednie, jak i tylne kończyny mają po 3 palce, wyposażone w długie pazury[19].

Fizjologia[edytuj | edytuj kod]

Leniwiec trójpalczasty cechuje się powolnym metabolizmem. Bardzo wolno trawi spożyty pokarm, fermentujący powoli w jego przewodzie pokarmowym[14]. Leniwce oddają stolec bardzo rzadko[19].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Bradypus tridactylus[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „drzewa w Ameryce Południowej” (łac. Habitat in Americæ meridionals arboribus)[1], ograniczone w 1911 roku przez Oldfielda Thomasa do Surinamu[20][21][22]. Holotyp to samica (sygnatura BMNH Mammals 1867.4.12.579) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[23].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[24], podobnie Pauli[14].

Leniwiec trójpalczasty zalicza się do rodziny leniwcowatych w podrzędzie liściożerów rzędu włochaczy z grupy szczerbaków. Rodzina ta zawiera pojedynczy rodzaj leniwiec. Obejmuje on 4 gatunki: prócz leniwca trójpalczastego zaliczają się tu także leniwiec pstry, leniwiec karłowaty i niekiedy wyodrębniany do odrębnego rodzaju leniwiec grzywiasty. Ten ostatni stanowi grupę siostrzaną kladu tworzonego przez 3 pozostałe gatunki, który oddzielił się odeń około 19–20 milionów lat temu. Leniwiec trójpalczasty wyodrębnił się w kolejnym podziale, około 5–6 milionów lat temu[19].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Bradypus: gr. βραδυπους bradypous „o powolnym kroku, powolny”, od βραδυς bradus „powolny, niemrawy”; πους pous, ποδος podos „stopa”[25].
  • tridactylus: gr. τριδακτυλος tridaktulos „trójpalczasty”, od τρι- tri- „trój-”, od τρεις treis, τρια tria „trzy”; δακτυλος daktulos „palec”[26].

Tryb życia i cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]

Leniwiec wiedzie spokojne życie w koronach drzew. Nie należy do zwierząt o dużej aktywności. W jednym z badań osobnik odpoczywał przez 18,5 godziny na dobę, zwisając z gałęzi grzbietem do dołu. Za dnia wygrzewa się w słońcu. Leniwiec sypia także w rozwidleniach gałęzi, z głową wtuloną w klatkę piersiową pod ramionami[14].

Na ziemi porusza się niezgrabnie[14], schodząc tam raz w tygodniu celem defekacji[19], natomiast leniwiec trójpalczasty sprawnie pływa. Potrafi nawet rozprzestrzeniać się rzekami[14].

Życie spędza samotnie. Niemniej obserwowano grupki do trzech osobników. Z drugiej strony leniwce nie tolerują innych osobników na tym samym drzewie i mogą wobec nich wykazywać agresję[14].

Rozród następuje sezonowo. Ciąża może trwać około sześciu miesięcy, między sierpniem a lutym, po której samica wydaje na świat jednego noworodka. Poród odbywa się od marca do czerwca, a więc porą deszczową. Noworodek jest niewielki. Młode przebywa pod matczyną opieką 5 miesięcy, nim osiągnie samodzielność. Czepia się wtedy brzucha matki. W wieku 3 tygodni zaczyna włączać do swej diety liście, jednak dopiero 2 miesiące później stanowią one istotny element jego pokarmu. Minie rok, nim samica urodzi kolejnego potomka[14]. Dojrzałość płciowa przychodzi w wieku 3–6 lat[11].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Leniwiec trójpalczasty występuje w północnych obszarach Ameryki Południowej, od wschodniej Wenezueli (na wschód i południe od rzeki Orinoko), na wschód przez region Gujana (Gujana, Surinam i Gujana Francuska) do północnej Brazylii (na zachód do Delty Amazonki ograniczony na południu przez Amazonkę)[24][11].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Leniwiec trójpalczasty jest roślinożercą. Parque del Este, Caracas, Wenezuela

Siedliskiem leniwca trójpalczastego jest las tropikalny, bogaty w gatunki roślin[14] i wilgotny. Zasiedla on lasy górskie i nizinne[11].

Pożywieniem tego zwierzęcia są liście drzew. Żyjąc w zróżnicowanym gatunkowo lesie, leniwiec trójpalczasty wykazuje daleko idącą specjalizację. Odżywia się mianowicie prawie wyłącznie liśćmi cekropki. Dodatkowo konsumować może liście Ceiba samamuma, Elizabetha paraensis i Hevea viridis[14]. Liście gryzie kołkowatymi zębami pozbawionymi szkliwa[19]. Spożyty pokarm trawi wolno, należąc do zwierząt o najwolniejszym trawieniu. W jego obszernym przewodzie pokarmowym liście ulegają powolnej fermentacji[14]. Po strawieniu leniwiec schodzi kilkadziesiąt metrów w dół, by oddać na ziemi stolec. Defekuje raz w tygodniu. Zachowanie takie wystawia go na niebezpieczeństwo polujących na dnie lasu drapieżników. Na ziemi porusza się on bowiem niezdarnie, raczej pełza na przedramionach, niż chodzi. Zejście z drzew kosztuje go też dużo energii. Zachowania takiego nie obserwuje się wśród innych nadrzewnych ssaków, które oddają stolec pod siebie, spadający następnie w dół z wysokości koron drzew. Leniwiec oddaje na dnie lasu niewielkie bobki, często w sumie o znacznej objętości, może zakopywać je w glebie. Symbiotyczne ćmy składają w stolcu jaja, podczas gdy leniwiec wraca do piętra koron drzew[19].

Występuje sympatrycznie z leniwcem pstrym[11].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

O ile leniwiec trójpalczasty widywany jest rzadko, zdaje się występować pospolicie, osiągając duże zagęszczenie i stanowiąc istotny odsetek biomasy ssaków[14]. Całkowitej liczebności nie poznano. Szacunki zagęszczenia wynoszą od 1,7 leniwca na km² w Gujanie Francuskiej do 221 zwierząt na km² w Manaus w Brazylii. W jednym przypadku w Surinamie na powierzchni 7 ha znaleziono 130 osobników[11]. W Surinamie jest to najpospolitszy nielatający ssak. Ponadto jego zasięg występowania jest szeroki, obejmując obszary chronione. Zagraża mu niszczenie środowiska naturalnego przez człowieka, natomiast rzadko bywa on zjadany[14]. IUCN uznaje go za gatunek najmniejszej troski, nie podając istotnych zagrożeń. Jest tak klasyfikowany od 1996[11].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Arctopithecus flaccidus J.E. Gray, 1850.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 34. (łac.).
  2. ↑ R.P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou Histoire naturelle des mammifères. Paris: Roret, 1827, s. 306. (fr.).
  3. ↑ J.G. Wagler. Mittheilungen über die Gattungen der Sippe Bradypus. „Isis von Oken”. 24, s. 605, 1831. (niem.). 
  4. ↑ R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 268. (fr.).
  5. ↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. Cz. 4. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. fig. 3, 4, 6. (fr.).
  6. ↑ W.P.E.S. Rüppell. Säugethiere aus der Ordnung der Nager, beobaclitet im nordöstlichen Africa. „Museum Senckenbergianum: Abhandlungen aus dem Gebiete der beschreibenden Naturgeschicht”. 3 (2), s. 138, 1845. (niem.). 
  7. ↑ Gray 1849 ↓, s. 71.
  8. ↑ Gray 1849 ↓, s. 72.
  9. ↑ a b J.E. Gray: Catalogue of carnivorous, pachydermatous, and edentate Mammalia in the British museum. London: The Trustees, 1869, s. 365. (ang.).
  10. ↑ I.T. Sanderson. A brief review of the mammals of Suriname (Dutch Guiann), based upon a collection made in 1938. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 119 (3), s. 783, 1949. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1949.tb00902.x. (ang.). 
  11. ↑ a b c d e f g A. Chiarello & N. Moraes-Barros 2014, Bradypus tridactylus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-11] (ang.).
  12. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  13. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 166, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Pauli, 2018, Pale-throated Three Toad Sloth, s. 131, w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118–132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
  15. ↑ a b Pauli, 2018, s. 130–131, Brown-throated Three-toed Sloth w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118–132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
  16. ↑ Pauli, 2018, s. 131–132, Maned Three-toed Sloth w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118–132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
  17. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 83. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  18. ↑ a b Pauli, 2018, s.131, Pygmy Three-toed Sloth w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118–132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
  19. ↑ a b c d e f g h i JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118–132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
  20. ↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911 (1), s. 132, 1911. (ang.). 
  21. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Bradypus tridactylus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-11].
  22. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Bradypus tridactylus Linnaeus, 1758. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).
  23. ↑ 1867.4.12.579. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).
  24. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 25. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  25. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 145, 1904. (ang.). 
  26. ↑ tridactylus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-23] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leniwiec_trójpalczasty&oldid=72988035”