Lepiężnik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lepiężnik
Ilustracja
Morfologia (lepiężnik różowy)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

lepiężnik

Nazwa systematyczna
Petasites Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
Typ nomenklatoryczny

Petasites officinalis (L.) Gaertn.[3]

Synonimy
  • Nardosmia Cass.
  • Petasitis Mill.[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Lepiężnik biały

Lepiężnik (Petasites Mill.) – rodzaj bylin z rodziny astrowatych. Obejmuje 18 gatunków[4]. Rosną one głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, przy czym cztery gatunki występują w Polsce.

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza Petasites pyrenaicus o wonnych kwiatach i długo utrzymujących się, okazałych liściach, czasem uprawiany jest także lepiężnik japoński P. japonicus. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze. Tak wykorzystany jest lepiężnik różowy P. hybridus stosowany od dawna jako lek przeciwkonwulsyjny oraz współcześnie przeciw alergiom. Leczniczo wykorzystywany jest we wschodniej Azji także lepiężnik japoński, którego ogonki liściowe spożywane są tam jako warzywo, a pąki kwiatostanowe wykorzystywane są jako przyprawa[5].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Kwiatostan lepiężnika różowego

Większość gatunków rośnie w Eurazji, cztery gatunki sięgają na południu po północno-zachodnią Afrykę[6], w Azji południowa granica zasięgu rodzaju sięga Himalajów, południowych Chin i Wietnamu[4]. Jeden gatunek (P. frigidus) rosnący w Ameryce Północnej sięga na południu po Kalifornię[4][7]. W Europie obecnych jest 9 gatunków[5], z czego cztery rosną w Polsce[8].

Gatunki flory Polski[8]

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Byliny z tęgimi, płożącymi i rozgałęziającymi się kłączami[9]. Prosto wzniesione łodygi kwiatostanowe rozwijają się przed liśćmi. Po przekwitnieniu łodygi te u okazów z kwiatami męskimi szybko więdną, zaś te z kwiatami żeńskimi zawiązują owoce i wydłużają się, u niektórych gatunków osiągając 1,2 m wysokości[7].
Liście
Skrętoległe. Asymilacyjne są okazałe, długoogonkowe, rozwijają się po kwitnieniu. Blaszki są w zarysie trójkątne, jajowate lub zaokrąglone, dłoniasto lub dłoniasto-pierzaście użyłkowane, są całobrzegie lub ząbkowane[7], czasem głębiej wcinane[10]. Osiągają znaczne rozmiary – u podgatunku wielkolistnego lepiężnika japońskiego (P. japonicus subsp. giganteus) blaszka osiąga 1,5 m średnicy i osadzona jest na ogonku o długości do 2 m[5]. Liście na łodygach kwiatonośnych są łuskowate[9], siedzące i obejmujące nasadą łodygę[10], niezielone lub słabo zieleniejące[9].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki, a te w groniaste lub wiechowate kwiatostany złożone[9]. Okrywy osiągają od 6 do kilkunastu mm średnicy, są stożkowate i wydłużają się w czasie owocowania. Listki okrywy wyrastają w dwóch, rzadziej jednym lub trzech rzędach, zwykle jest ich 12–15, są prosto wzniesione, wąskie, na brzegu wąsko obłonione. Dno kwiatostanowe jest płaskie lub wypukłe i gładkie, bez plewinek. Na różnych okazach w koszyczkach rozwijają się albo głównie kwiaty męskie (wewnętrzne), albo żeńskie (zewnętrzne), przy czym czasem zdarzają się obupłciowe, lub w koszyczkach okazów żeńskich rozwijają się w środkowej części pojedyncze kwiaty męskie[7], czasem pełniące tylko funkcję miodnikową (w kwiatach żeńskich miodników brak)[5]. Korony są wąskie, niemal nitkowate, 5-łatkowe, białe, żółtawe, różowe do fioletowych. Szyjki słupków są maczugowate lub nitkowate, niepodzielone lub rozwidlone na szczycie[7].
Owoce
Podługowate niełupki kształtu walcowatego, wrzecionowatego lub pryzmatyczne, z 5 lub 10 żebrami, między nimi gładkie, rzadko owłosione. Puch kielichowy w postaci 60 do ponad 100 białych, gładkich lub pierzastych włosków[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Tussilagininae, plemienia Senecioneae, podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych Asteraceae[11].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
  4. ↑ a b c d e Petasites Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-13].
  5. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 699, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ Petasites. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-12-13].
  7. ↑ a b c d e f Randall J. Bayer, A. Linn Bogle, Donna M. Cherniawsky: Petasites Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-13].
  8. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 128, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c d Jan Walas, Petasites Mill., Lepiężnik, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 307.
  10. ↑ a b Yilin Chen & Bertil Nordenstam: Petasites Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-13].
  11. ↑ Genus Petasites Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-13].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lepiężnik&oldid=70133517”