Licikaviki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mieszko I

Licikaviki – lud słowiański podlegający władzy księcia Mieszka I w okresie walk toczonych z saskim grafem Wichmanem w roku 963. Nazwa została podana przez Widukinda z Korbei w Dziejach saskich.

Zapis Widukinda[edytuj | edytuj kod]

Misacam regem, cuius potestatis erant Sclavi qui dicuntur Licicaviki, duabus vicibus superavit fratremque ipsius interfecit, predam magnam ab eo extorsit[1].

Króla Mieszka, którego władzy podlegali Słowianie, zwani Licikaviki, dwukrotnie pokonał, zabił jego brata, wielki łup od niego wycisnął[2].

Widukind z Korbei: Res gestae saxonicae (Dzieje Saskie), księga III, rozdział 66

Przyjmuje się, iż zapis dokonany przez Widukinda jest pierwszą chronologicznie wzmianką o państwie polskim[3].

Tło historyczne[edytuj | edytuj kod]

W latach 954–963 Wieleci i Łużyczanie toczyli walki z margrabią Marchii Wschodniej, Geronem. Przyjęli oni pomoc komesa Wichmana, który na przełomie 962/963 zbiegł do Redarów, po nieudanej próbie wciągnięcia króla duńskiego Haralda w spisek skierowany przeciwko stryjowi Wichmana, margrabiemu saskiemu Hermanowi Billungowi. Z tekstu Widukinda wynika, że Wichman wraz z Wieletami dwukrotnie zwyciężył Mieszka I, prowadzącego podbój ziemi lubuskiej i Pomorza Zachodniego, zabijając również jego brata. O walkach polsko-wieleckich przed rokiem 966 donosił też Ibrahim ibn Jakub dodając, że z Redarami współdziałali prawdopodobnie Wolinianie, nie podlegający wówczas władzy księcia polskiego[4].

Teorie[edytuj | edytuj kod]

Pograniczne niemiecko-polskie w X/XI w., z zaznaczoną nazwą Leubuzzi – Lubuszanie

Historycy wysunęli następujące hipotezy na temat nazwy „Licikaviki”:

Lubuszanie[edytuj | edytuj kod]

Licikaviki to zniekształcona nazwa plemienia Lubuszan – Liubusiki, wywiedziona z przekazu Adama Bremeńskiego z XI w. o ludzie Leubuzzi, wymienionym wśród innych ludów wieleckich między Łabą i Odrą, po Hobolanach i Doszanach, a przed Wilinen (prawdopodobnie Wolinianie) i Stodoranami; zamieszkiwali zatem według tej teorii obszar po obydwu brzegach dolnej Warty i Odry i zostali ok. 960-965 r. podbici przez Mieszka I. Propagatorem tej tezy był m.in. Gerard Labuda[5][6].

Argumenty za:

  • Podstawą tej hipotezy są dane prehistoryczne (wykopaliska ziemi lubuskiej świadczą, iż trzy tamtejsze grody uległy gwałtownemu zniszczeniu w połowie X w. wskutek ataku idącego prawdopodobnie ze wschodu) oraz analiza ówczesnej sytuacji politycznej na tym odcinku. Labuda przyjął koncepcję o terytorium trybutarnym obejmującym ziemię lubuską, która wraz z innymi ziemiami słowiańskimi po Odrę była obciążona finansowo na rzecz skarbu cesarskiego. Ów trybut płacony miał być przez Mieszka od wojny 963 – 964, trwającej do roku 967.

Argumenty przeciw:

  • Dokument Dagome iudex (991) określił granicę państwa Mieszka na Odrze – i to jedynie na stosunkowo niewielkim, ponadstukilometrowym odcinku – nie przekraczając nurtu rzeki. Również dokumenty niemieckie wskazują, że terytoria na zachód podlegały w całości władzy cesarstwa. Dopiero Bolesław I Chrobry przesunął granice swojego państwa za Odrę.
  • Istnienie plemienia Lubuszan jest podważane. Hipoteza o jego istnieniu opiera się na jednej, niejasnej i dość później wzmiance źródłowej.

Lestkowice[edytuj | edytuj kod]

Lestek, dziad Mieszka I, legendarny władca plemienia Polan

Licikaviki to nazwa ogółu poddanych Mieszka I, wywiedziona od imienia dziada Mieszka I, Lestka (Leszka). Nazwa Licikaviki oznaczałby zatem poddanych Lestka – Lestkowiców. Propagatorem tej tezy był m.in. Henryk Łowmiański[7].

Argumenty za:

  • Uprawdopodobniać tę tezę ma końcówka -aviki, wskazująca na nazwę rodową, w tym wypadku na imię Lestek.
  • Przed rokiem 1000 nie są znane nazwy podobne do „Polonia” na określenie państwa pierwszych Piastów[8].
  • Kolejnym dowodem ma być nazwa Ditzike-Litzike (wymawiana jako Licike), podana przez cesarza Konstantyna Porfirogenetę w dziele z X w. O zarządzaniu cesarstwem i interpretowana jako historyczna nazwa ludu nadwiślańskiego (a nie samej Wisły), skąd już fonetycznie blisko do Licikaviki: Ród księcia Zachlumian prokonsula i patrikosa Michała, syna Wyszewica, przybył od [ludów] nieochrzczonych, mieszkających nad rzeką Wisłą, które nazywane są Litzike i osiedlił się nad rzeką zwaną Zachluma[9].

Argumenty przeciw:

  • Mała ilość przykładów określania ludu imieniem dawnego władcy[10].
  • Poza dziełem Konstantyna Porfirogenety nikt więcej nie użył tej nazwy (Ditzike-Litzike) na określenie Wisły.
  • Historyczność Lestka (Leszka) jest podważana. Część historyków uważa, że Gall Anonim (lub jego informator) przedstawili przodków Mieszka schematycznie, a imię Lestek wywodzi się od niemieckiego słowa listig, "sprytny" i ma charakter opisowy.

Lędzianie[edytuj | edytuj kod]

Licikaviki to plemię Lędzian. Propagatorem tej tezy był m.in. Kazimierz Tymieniecki.

Argumenty za:

  • Teza opiera się na podobieństwie do Licicavici nazwy Ditzike u Konstantyna Porfirogenety, odczytywanej w tym wypadku jako Linzike i identyfikowanej z plemieniem Lędzian.
  • Nazwa plemienia Lędzian została przeniesiona przez wschodnich i południowych-wschodnich sąsiadów Polski na wszystkich jej mieszkańców.

Argumenty przeciw:

  • Identyfikacja zapisu Konstantyna Porfirogenety Ditzike z plemieniem Lędzian jest jedynie hipotezą. Porfirogeneta poświadcza jedynie, że Słowianie nadadriatyccy w IX-X w. utrzymywali kontakty z nadwiślańskimi[9].
  • Od lat 50. XX w. w nauce dominuje przekonanie, że ludy Lendizi i Lendzanoi wymieniane przez Geografa Bawarskiego i Konstantyna Porfirogenetę, a identyfikowane jako Lędzianie, zamieszkiwali pogranicze Polski i Rusi. W czasach Widukinda plemię to było podporządkowane państwu czeskiemu. Mieszko włączył je do swego państwa już po tym zapisie.

Plemię pomorskie[edytuj | edytuj kod]

Licikaviki to nazwa nieznanego drobnego plemienia pomorskiego osiadłego nad Odrą – dolną Wartą, w okolicach Cedyni. Propagatorem tej tezy był m.in. Józef Widajewicz[11].

Argumenty za:

  • Jako typ onomastyczny nomenklatura Licikaviki popada pod kategorię nazw patronimicznych, w tym przypadku wywodzi się od imienia Licik, pojawiającego się w pewnym promieniu wzdłuż Odry.
  • Hipotezę tę uznał za możliwą również Władysław Filipowiak[12], wskazując na dowody istnienia na tym obszarze w X w. skupiska osadniczego oraz kilku małych komórek osadniczych reprezentowanych przez grody i sieć osad. Ekspansję Mieszka I ma potwierdzać upadek wcześniejszych grodów przedpaństwowych i powstawanie ośrodków nowej organizacji polityczno-terytorialnej – na lata 60. X w. datowana jest rozbudowa grodu w Cedyni oraz powstanie sieci grodów w najbliższej okolicy.

Odłam Łużyczan[edytuj | edytuj kod]

Licikaviki to odłam plemienia Łużyczan z terytorium Dolnych Łużyc. Propagatorem tej tezy jest m.in. Kazimierz Myśliński[13] i Jerzy Nalepa.

Argumenty za:

  • Zbliżona nazwa[14].

Argumenty przeciw:

  • W czasach Widukinda Łużyczanie znajdowali się poza obrębem państwa Mieszka I.

Konkluzje[edytuj | edytuj kod]

W literaturze podawane są sprzeczne informacje co do powszechności wymienionych tez wśród historyków – mówi się zarówno o hipotezie zrównującej Licikaviki z Lubuszanami jako o najbardziej prawdopodobnej, jak i o upowszechnianiu się opinii, że Licikaviki odnoszą się do ogółu poddanych Mieszka I. Pozostałe przytoczone opinie nie zyskały szerszego poparcia.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Widukindi Corbeji res gestæ Saxonicæ.
  2. Gerard Labuda: Mieszko I. Wyd. I, dodruk 2009. Wrocław: Zakład narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, s. 73.
  3. Jerzy Strzelczyk: Od Prasłowian do Polaków. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 67. ISBN 83-03-02015-3.
  4. Historia Pomorza. Gerard Labuda (red.). T. 1. Cz. 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1969, s. 309.
  5. Gerard Labuda: Studia nad początkami państwa polskiego. Wyd. I. Poznań: 1946, s. 103–106.
  6. Gerard Labuda: Studia nad początkami państwa polskiego. T. II. Poznań: 1988, s. 62–82.
  7. H. Łowmiański: Początki Polski. T. V. s. 481–490.
  8. W „Żywocie św. Wojciecha” spisanym w Rzymie przez Jana Kanapariusza w latach 999–1001 pojawia się określenie Bolesława Chrobrego jako „Palaniorum dux”. Kolejne wzmianki to „Polania” w 1001 r., „Polonia” w 1002 r., „Poliani” w 1003 r. Bolesław Chrobry bił monetę z napisem „Princes Polonie”. Przemysław Urbańczyk: Trudne początki Polski. Warszawa: 2008, s. 317–360.
  9. a b Leszek Moczulski: Narodziny Międzymorza: ukształtowanie ojczyzn, powstanie państw oraz układy geopolityczne wschodniej części Europy w późnej starożytności i we wczesnym średniowieczu. Warszawa: Bellona, 2007, s. 399.
  10. Jerzy Strzelczyk: Od Prasłowian do Polaków. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 68. ISBN 83-03-02015-3.
  11. Józef Widajewicz. Licikaviki Widukinda. Studium onomastyczno-geograficzne. „Slavia Occidentalis”. 7, s. 85 i n, 1927. 
  12. Władysław Filipowiak: Cedynia w czasach Mieszka. Poznań: 1966, s. 9–11, 34.
  13. K. Myśliński: Polska wobec Słowian. Wodziaław Śląski: Wydawnictwo Templum, 2011, s. 22–23.
  14. Lusiki – Łużyczanie według tego samego Widukinda pod 963, Licendice – zapis Łużyc w wykazie królewskich dóbr stołowych z lat 1064–1065 lub 1180-1190. Pierwszą część zapisu, tj. Licica-, zestawia z takimi wariantami nazw Łużyc jak Lusizi, Lusici (948 i 961), Lusizi, Lucize (968), Lusica (971, 973) gdzie s, z, c mogą oznaczać s, z, c, dz oraz š, ž, č, , a także s', z’ – litera k oznaczała wtedy często č oraz c (zetacyzm w ówczesnym języku niemieckim, który miał wpływ na pisownię nazw słowiańskich). Przykładem transformacji Lu w Li są np. zapisy Lubuszy: Libuzua (pod 1123, Annalista Saxo), Libuze (1123, Vita Heinrici), mogło to doprowadzić do przekształcenia *Lucicavici/*Lucicanici (niektóre przekazy kroniki Widukinda mają zamiast av/au – w średniowieczu nie istniało rozróżnienie U i V (podobnie jak I i J) – istniały tylko dwa graficzne zapisy tej samej litery: półsamogłoski V. – an) → Licicaviki. Mielibyśmy tu do czynienia z kontaminacją wariantów Lusizani i Lusiki/Lusici (spotykaną już w zapisach np. Dadosesani, Diedesisi, Diedesi, Diedesa, Dedosize, DedoseseDziadoszanie). Jerzy Nalepa: Granice Polski Najdawniejszej. Prolegomena. Kraków: 1996, s. 156.