Lilia (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lilia
Ilustracja
Lilia tygrysia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

liliowate

Rodzaj

lilia

Nazwa systematyczna
Lilium L.
Sp. Pl. 302. 1 Mai 1753
Lilia królewska
Lilia wspaniała
Lilium amoenum
Mieszaniec 'African Queen'
Mieszaniec 'Sorbet'
Lilium candidum L., Bałkany
Lilium lankongense Franchet, Tybet

Lilia (Lilium L.) – rodzaj bylin cebulowych z rodziny liliowatych. Obejmuje około 115 gatunków[3]. Rośliny te są rozprzestrzenione w strefie umiarkowanej półkuli północnej – w Europie, Azji i Ameryce Północnej[3]. Najbardziej zróżnicowane są we wschodniej Azji, gdzie w samych tylko Chinach rośnie ich 55 gatunków, w tym 35 endemitów[4]. W Ameryce północnej rośnie 20 gatunków, a w Europie 10[5]. W Polsce dziko występują dwa gatunki rodzime – lilia złotogłów L. martagon i lilia bulwkowata L. bulbiferum[6].

Lilie są często uprawiane jako rośliny ozdobne, zwłaszcza mieszańce, kultywary i odmiany, których powstało ponad 8 tysięcy[7]. Gatunkiem typowym jest lilia biała Lilium candidum L.[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Część podziemna
Cebula o średnicy od 1 do 12 cm i zróżnicowanym kształcie[9]. Dachówkowato zachodzące na siebie łuski mogą być duże i przylegające lub drobne i odstające (tworzące cebulę rozpierzchłą)[10]; w zależności od gatunku mogą być białe, żółtawe, żółte, różowe do ciemnopurpurowych i brązowych[10][9]. Z nasady piętki cebuli wyrastają jednoroczne lub dwuletnie korzenie podstawy, na podziemnej części łodygi jednoroczne korzenie pędowe, często także cebulki przybyszowe[10]. Zwykle z jednej cebuli wyrasta jeden pęd, czasami jest ich kilka; niektóre lilie wytwarzają także podziemne łodygi pełzające lub rozłogi, na których powstają nowe cebulki[9].
Łodyga
Z cebuli najczęściej wyrasta jedna łodyga, gruba, wyprostowana i nierozgałęziona[9].
Liście
Zwykle siedzące, czasami na krótkich ogonkach; równowąskie, lancetowate, jajowate lub eliptyczne; mogą być ułożone skrętolegle lub okółkowo; czasami w ich kątach powstają cebulki przybyszowe[9].
Kwiaty
Mogą być pojedyncze, zebrane w grona lub baldachy. Okwiat, niezróżnicowany na kielich i koronę, składa się z sześciu listków w dwóch okółkach. Miodniki w dolnej części listków okwiatu[9]. Pręcików sześć, jeden górny słupek z trójdzielnym znamieniem na długiej szyjce[10].
Owoce
Trzykomorowa torebka, pękająca wzdłuż szwów, w niej liczne, brązowe, spłaszczone nasiona[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Synonimy[8]
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd liliowce (Liliales), rodzina liliowate (Liliaceae), podrodzina Lilioideae[2].

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.), podrodzina Lilioideae Eaton, plemię Lilieae Lam. & DC., rodzaj lilia (Lilium L.)[11].

Wykaz gatunków[3] (jeśli nie podano inaczej, nazwy polskie za[12])
Klasyfikacja ogrodnicza gatunków i mieszańców lilii[15]
  1. Mieszańce azjatyckie
  2. Mieszańce wywodzące się od Lilium martagon
  3. Mieszańce wywodzące się od Lilium candidum
  4. Mieszańce amerykańskie
  5. Mieszańce wywodzące się od Lilium longiflorum
  6. Mieszańce trąbkowe
  7. Mieszańce orientalne
  8. Mieszańce niezaszeregowane do powyższych grup
  9. Gatunki i odmiany botaniczne niezaszeregowane do innych grup

Obecność w kulturze i symbolice[edytuj | edytuj kod]

Od niepamiętnych czasów lilia symbolizuje królewskość, majestat i chwałę[16][17].

Według mitologii greckiej i rzymskiej była poświęcona Herze (Junonie; powstała z jej mleka) i nielubiana przez Afrodytę[17][18]. Starożytni Grecy nazywali ją λείριον (leirion, od przymiotnika leiros ‘delikatny’, ‘cienki’, ‘wrażliwy’). W starożytnym Rzymie oznaczała nadzieję[19]. W chrześcijaństwie uchodzi za symbol niewinności, czystości, dziewiczości i zmartwychwstania[17][19].

Występuje jako ludowy motyw dekoracyjny na Podhalu pod nazwą leluja[19]. Stanowi także wzór heraldyczny[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
  3. a b c Lilium Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-09].
  4. Liang Songyun, Minoru N. Tamura: Lilium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-09].
  5. David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 527, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 7. ISBN 978-83-7506-506-0.
  8. a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-16].
  9. a b c d e f g B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 19-27. ISBN 978-83-7506-506-0.
  10. a b c d K. Mynett: Lilie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1992, s. 11-15. ISBN 83-09-01528-3.
  11. Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Lilium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-16]. (ang.).
  12. B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 15-18. ISBN 978-83-7506-506-0.
  13. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t W. Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica Sp. z o.o., 2008, s. 114-116. ISBN 978-83-925110-5-2.
  14. a b c J. Anioł-Kwiatkowska: Wielojęzyczny słownik florystyczny. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, s. 120-121. ISBN 83-229-1965-4.
  15. B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 14. ISBN 978-83-7506-506-0.
  16. a b Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation, 1991. ISBN 83-85344-23-3.
  17. a b c Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
  18. Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 127. ISBN 83-04-04673-3.
  19. a b c Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003, s. 665-666. ISBN 83-7399-022-4.