Limes

Rekonstrukcja wieży obserwacyjnej w okolicach Castra Hainhaus

Limes (łac. droga, droga graniczna, w późniejszym okresie także granica) – systemy rzymskich umocnień granicznych wznoszonych na krańcach imperium szczególnie narażonych na najazdy.

Termin pochodzi od nazwy drogi rozdzielającej działki ziemi, winnice, pola wyznaczane przez miedzę lub inne oddzielające struktury; oznaczał także drogę w znaczeniu abstrakcyjnym (ang. way), Drogę Mleczną (łac. limes candidus)

System tych umocnień swoją rolę spełniał głównie w wiekach I-IV, miejscami także w V wieku. Oparty o naturalne przeszkody: wielkie rzeki jak Ren czy Dunaj – broniony był przez umocnione castra stacjonujących w pobliżu legionów w sile od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy mieczy.

Duże obozy castra uzupełniane były twierdzami castella oraz wznoszonymi w regularnych odległościach wieżami burgi. Na terenach pozbawionych naturalnych przeszkód wznoszono kamienne mury, wały ziemne, fosy i częstokoły, łącząc punkty strażnicze w ciąg umocnień.

Szczególne formy instalacji wojskowych na granicach cesarstwa rzymskiego to m.in. tak zwane fossatum w Afryce Północnej. W prowincji Mauretania Tingitana podstawowym elementem umocnień granicznych był głęboki rów (fossa).

Za wyjątkowe można również uznać przypadki budowy systemów służących obronie i wczesnemu ostrzeganiu daleko poza faktycznymi granicami Imperium Romanum. Z taką sytuacją mamy do czynienia w południowo-zachodniej części Krymu (starożytna Tauryda). Oddziały rzymskie pochodzące z prowincji Mezja Dolna (Moesia Inferior) wzniosły tam forty (castella) oraz wieże obserwacyjne otoczone murem i fosą (burgi). Taki system złożony z kilku wież i najprawdopodobniej jednego fortu rzymskie wojsko wybudowało na granicach Chersonezu Taurydzkiego. Było to wówczas niezależne miasto-państwo (polis) sprzymierzone z Rzymem. W latach 2000-2007 ekspedycja Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego odsłoniła na peryferiach współczesnego Sewastopola pozostałości dwóch wież datowanych na II-III w.n.e. Trwają poszukiwania kolejnych elementów tego systemu umocnień.

Najważniejsze limites antyczne

• limes Germaniae i limes Raetiae tworzące razem Limes Górnogermańsko-Retycki
• Wał Hadriana
• Wał Antonina

Poza powyższymi umocnione zostały także:

• granica wschodnia od Zatoki Akaba po rzekę Tygrys, dla obrony przed atakami Partów, a potem Persów,
• bagienne tereny zamykające od południa obszar senackiej prowincji Africa (na terenie dzisiejszej Tunezji), zwanej spichlerzem Rzymu, wobec zagrożenia najazdami koczowników pustynnych.

Zobacz też

• Agri Decumates
• Limitanei
• Comitatenses
• Limes Górnogermańsko-Retycki
• Limes Sarmatiae
• Limes Saxoniae
• Limes Sorabicus
• Gerulata

Linki zewnętrzne

• Zakład Archeologii Prowincji Rzymskich, Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski