Lipawa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lipawa
Liepāja
Ilustracja
Widok miasta
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Łotwa

Region

Lipawa

Burmistrz

Gunārs Ansiņš

Powierzchnia

60,4 km²

Wysokość

7 m n.p.m.

Populacja (2014)
• liczba ludności
• gęstość


78 144[1]
1294,4 os./km²

Kod pocztowy

LV-34(01-17)

Położenie na mapie Łotwy
Mapa konturowa Łotwy, blisko lewej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Lipawa”
Ziemia56°31′N 21°01′E/56,516667 21,016667
Strona internetowa

Lipawa (łot. Liepāja, niem. Libau, lit. Liepoja, ros. Либава (do 1920), teraz Лиепая, est. Liibavi, jid. ליבאַװע) – miasto w zachodniej części Łotwy, w Kurlandii, nad Morzem Bałtyckim i Jeziorem Lipawskim, miasto wydzielone, 78 144 mieszkańców (2014), trzecie co do wielkości łotewskie miasto, drugie pod względem wielkości miasto portowe Łotwy (za Rygą), największe miasto Kurlandii.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Hala targowa w Lipawie
Wędkarze nad kanałem
Protestancki kościół pw. św. Anny w Lipawie

Lipawa została założona przez plemiona Kurów zajmujące się rybołówstwem w 1253 r. jako Lyva. W 1263 r. zakon kawalerów mieczowych, po połączeniu się z zakonem krzyżackim założył tutaj osadę Libau. Nazwa Liepāja weszła do powszechnego użycia po 1560. W 1625 r. książę Kurlandii i Semigalii Fryderyk Kettler nadał osadzie prawa miejskie, potwierdzone przez króla Polski Zygmunta III Wazę w 1626 r. Od II rozbioru Polski w 1793 r. był to jedyny port I Rzeczypospolitej. Podczas powstania kościuszkowskiego wybuchło tu powstanie kurlandzkie.

W roku 1795, po upadku księstwa Kurlandii w wyniku III rozbioru Polski, Lipawa została przyłączona do Cesarstwa Rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego, tą drogą sprowadzano uzbrojenie dla powstańców (m.in. sztucery z Belgii). W XIX wieku miasto szybko rozwijało się jako główny bałtycki port Rosji, a na początku XX stało się miejscem, z którego wielu obywateli rosyjskich udawało się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. W 1876 r. doprowadzono tutaj kolej, dzięki czemu jeszcze bardziej rozwinął się port, zdolny przyjmować towary z całej Rosji. W 1900 r. 7% rosyjskiego eksportu przypadało na port w Lipawie.

W ostatniej dekadzie XIX w. na północ od Lipawy wzniesiono port Aleksandra III – wojenny port Floty Bałtyckiej, miasteczko wojskowe i fortyfikacje[2][3]. Jego budowniczym był pułkownik (potem generał) Iwan Alfred MacDonald[4] (absolwent kaliskiego Gimnazjum Filologicznego[5]).

W 1905 r., podczas rewolucji, która ogarnęła też ziemie łotewskie, w Lipawie doszło do protestów robotniczych, a rewolucjoniści na pewien czas przejęli faktyczną kontrolę nad miastem[6].

Podczas I wojny światowej Lipawa była okupowana przez Niemcy. Po zakończeniu wojny i ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę przez 6 miesięcy miasto pełniło funkcję tymczasowej stolicy. Tymczasowy rząd niepodległej Łotwy, kierowany przez Karlisa Ulmanisa, musiał bowiem w grudniu 1918 r. ewakuować się z Rygi w obliczu ofensywy Armii Czerwonej[7]. Lipawa była jedynym większym miastem Łotwy, które w toku tej ofensywy nie zostało opanowane przez bolszewików. Na początku r. 1919 łotewski rząd, ochraniany przez Bałtycką Landeswehrę i popierany przez Ententę, miał pod kontrolą jedynie Lipawę oraz sąsiednie powiaty Grobiņa i Aizpute[8]. Stąd w marcu 1919 r. rozpoczęta została kontrofensywa Bałtyckiej Landeswehry[9].

2 listopada 1920 podpisano w Lipawie umowę o rozejmie i preliminariach pokoju w Rydze[10].

W 1940 r. Lipawę włączono do ZSRR. Planując napaść na zachód Europy, w porcie zgromadzono 3/4 zapasów paliwa Floty Bałtyckiej. 22 czerwca 1941 miasto znalazło się w ogniu walk z Wehrmachtem, który zdobył Lipawę wraz ze znajdującymi się tutaj materiałami pędnymi[11].

Podczas II wojny światowej Lipawa uległa znacznym zniszczeniom, a terror okresu stalinowskiego sprawił, że została częściowo wyludniona, głównie przez deportacje na Syberię, ale również przez ucieczki mieszkańców miasta na zachód. Niemcy wymordowali miejscowych Żydów (ok. 6500) w 1942 r.

Podczas okupacji sowieckiej w latach 1945–1991 port w Lipawie przestał pełnić funkcje handlowe, gdyż dawny port marynarki rosyjskiej, a następnie łotewskiej został przekształcony w bazę Floty Bałtyckiej ZSRR i bazę okrętów podwodnych. Dzielnica Karosta, zamieszkiwana przez 20 tys. ludzi, stała się obszarem zamkniętym[12].

W 1991 r. port ponownie otwarto dla statków handlowych, zaś ostatni żołnierze sowieccy opuścili Lipawę w 1994 r. W 1997 r. na terenie Lipawy utworzono specjalną strefę ekonomiczną, która spowodowała szybki rozwój gospodarczy portu i miasta.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Port w Lipawie jest trzecim co do wielkości w kraju. Mieści się on w specjalnej strefie gospodarczej. Strefa zajmuje 37 km². Na jej terenie działa 19 spółek, w tym największa: zakłady metalurgiczne Liepājas metalurgs. W porcie przeładowuje się głównie drobnicę, drewno i ładunki metalowe. Lipawa posiada połączenia promowe z Karlshamn w Szwecji i Rostockiem. Znajduje się tutaj również międzynarodowy port lotniczy.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Tramwaje[edytuj | edytuj kod]

Sieć tramwajowa w Lipawie (wraz z odcinkami zlikwidowanymi)
 Osobny artykuł: Tramwaje w Lipawie.

Lipawa jest najmniejszym łotewskim miastem posiadającym komunikację tramwajową (sieci tramwajowe posiadają jeszcze Ryga i Dyneburg). Sieć została uruchomiona w 1898. Od początku tramwaje kursują po torach o prześwicie 1000 mm. Szczytowym okresem rozwoju było lato 1972 kiedy długość sieci wynosiła 16 km. Wówczas to w czerwcu otwarto przedłużenie linii na południe oraz w październiku zlikwidowano linię nr 2. Od tej pory w Lipawie istnieje tylko jedna linia łącząca pętle Brîvîbas iela (na północy) z Centrâlkapi (na południowym wschodzie). Sieć lipawska jest całkowicie dwutorowa. Tabor stanowią wyłącznie tramwaje Tatra KT4[15].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

W Lipawie znajduje się wiele zabytków architektury, sztuki i kultury. Kultywowane są tutaj dawne tradycje morskie i kulturalne. Lipawa to również ośrodek edukacyjny, działa tutaj najstarsza na Łotwie orkiestra symfoniczna, odbywają się festiwale muzyki rockowej Liepājas dzintars („Bursztyn Lipawy”). W mieście występuje klub hokejowy i piłkarski Liepājas Metalurgs (mistrz kraju w piłce nożnej).

Sport[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Urodzeni w Lipawie[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)]..
  2. Karosta [online], liepaja.travel [dostęp 2019-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-26].
  3. Новости [online], Karosta Prison [dostęp 2019-04-26] (ros.).
  4. Макдональд Иван-Альфред Георгиевич. libava.ru. [dostęp 2021-01-03]. (ros.).
  5. Edward Polanowski (red.): Szkoła kaliska. Dzieje I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu. Krzysztof Płociński (wydanie internetowe), 1993. [dostęp 2021-01-03]. (pol.).
  6. P. Łossowski, Rewolucja 1905 roku w guberniach nadbałtyckich, "Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej", t. 2 (1967), s. 66.
  7. T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 138-139.
  8. D. Bleiere, I. Butulis, I. Feldmanis, A. Stranga, A. Zunda, History of Latvia. The 20th Century, Jumava, Riga 2006, ISBN 9984-38-038-6, s. 130-131.
  9. T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 157.
  10. Protokół wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (Dz. U. 1921 nr. 28, poz. 162).
  11. Wiktor Suworow „Dzień M”, Rebis Poznań 2008, s. 87.
  12. From war port to artistic hub: The transformation of Latvia’s Karosta [online], euronews, 14 listopada 2018 [dostęp 2019-04-26] (ang.).
  13. Из истории Лиепаи: храмы для всех конфессий [online], rus.lsm.lv [dostęp 2020-05-03] (ros.).
  14. Официальный сайт Латвийской Православной Церкви [online], pareizticiba.lv [dostęp 2020-05-03].
  15. Piotr Tomasik. Tramwaje na Łotwie. „Świat Kolei”. 7/2012, s. 48–53. Łodź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]