Lipsko

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lipsko
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół Świętej Trójcy w Lipsku
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

lipski

Gmina

Lipsko

Data założenia

1589

Prawa miejskie

1613

Burmistrz

Jacek Lucjan Wielorański

Powierzchnia

15,7 km²

Populacja (31.12.2018)
• liczba ludności
• gęstość


5 593[1]
356,2 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 48

Kod pocztowy

27-300

Tablice rejestracyjne

WLI

Położenie na mapie gminy Lipsko
Mapa konturowa gminy Lipsko, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Lipsko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Lipsko”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko dolnej krawiędzi nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Lipsko”
Położenie na mapie powiatu lipskiego
Mapa konturowa powiatu lipskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Lipsko”
Ziemia51°09′30″N 21°38′57″E/51,158333 21,649167
TERC (TERYT)

1409034

SIMC

0973613

Urząd miejski
ul. 1 Maja 2
27-300 Lipsko
Strona internetowa
BIP

Lipskomiasto w Polsce w woj. mazowieckim, w powiecie lipskim. Położone nad rzeką Krępianką, na Wzniesieniach Południowomazowieckich, historycznie i kulturowo leży w Małopolsce, w ziemi radomskiej[2].

Miejscowość jest siedzibą powiatu, miejsko-wiejskiej gminy Lipsko i rzymskokatolickiej parafii Świętej Trójcy[3].

Według danych z 31 grudnia 2012, miasto miało 5895 mieszkańców, w tym 2853 mężczyzn i 3042 kobiety[4].

Herbem Lipska jest herb szlachecki Dębno, którym pieczętowali się jego dawni właściciele.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, w południowej części Równiny Radomskiej[5]. Nie jest jednak częścią kulturowego i historycznego Mazowsza.

Miasto jest położone na dwóch wzgórzach, rozdzielonych Krępianką.

Historycznie należy do Małopolski. Prywatne miasto szlacheckie, lokowane w 1589 roku, zdegradowane w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1958 roku[6], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego, zaś przed 1975 do woj. kieleckiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Synagoga w Lipsku, zniszczona przez Niemców 8 września 1939 r.
  • kwiecień 1589 – pierwsze wzmianki jako o własności rodziny Krępskich, a potem Wolskich i Gostomskich, potem własność kasztelana radomskiego Mikołaja Oleśnickiego.
  • 1613[potrzebny przypis] – nadano prawa miejskie i nastąpił rozwój w związku z położeniem na "szlaku wołowym" z Rusi do Wielkopolski i na Śląsk.
  • 1614 – potwierdzenie przywilejów miejskich przez polskiego króla Zygmunta III Wazę, powstał kościół św. Trójcy z fundacji Mikołaja Oleśnickiego.
  • XVIII w. – Lipsko od Oleśnickich zakupili Denhoffowie, potem Sanguszkowie i Kochanowscy.
  • 1775 – nadano prawa organizowania targów w soboty i dziesięciu jarmarków rocznie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
  • 1815 – zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego Lipsko znalazło się na terenie Kongresówki będącej częścią Imperium Rosyjskiego (zaboru rosyjskiego), a wojska rosyjskie stacjonowały w mieście już od 1813 r., od 1844 r. znajdowało się na obszarze guberni radomskiej[8][9].
  • 1860 – z pracy na roli żyło 96 mieszkańców, 34 z rzemiosła, nastąpił powolny upadek miasta.
  • 1868 – utrata praw miejskich za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko caratowi, czyli rosyjskiemu zaborcy. W 1880 r. Juliusz Chodorowicz pisał o Lipsku: dawniej miasteczko, dziś osada, zamieszkała przez plemię izraelskie przeważnie.[10]
  • 1918 – po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Lipsko znalazło się na terenie województwa kieleckiego, ale miejscowość nie doczekała się odzyskania praw miejskich za czasów II RP, dokonano tego dopiero w PRL-u.
  • 8 września 1939 – w synagodze hitlerowcy spalili 60 miejscowych Żydów.
  • 9 września 1939 - po bitwie 74. Górnośląskiego Pułku Piechoty i żołnierzy innych rozbitych zgrupowań Wojska Polskiego z 29. zmotoryzowaną Dywizją Piechoty Wehrmachtu stoczonej w lesie pod miejscowością Dąbrowa, Niemcy wyłapują tych, którzy przeżyli walkę jak i późniejszy mord. W lesie Dąbrowa-Struga Niemcy natrafiają na grupę kilkunastu polskich żołnierzy. Prowadząc ich w kierunku Lipska, w pobliżu wsi Cukrówka (obecnie ulica Lipska), najpewniej na skutek próby ucieczki schwytanych polskich żołnierzy, otwierają do nich ogień, mordując 14 jeńców.
  • 10 września 1939 – na szosie Lipsko-Ożarów szwadron tankietek TKS z Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej pod dowództwem kapitana Karola Czechowskiego stoczył walkę z oddziałami Wehrmachtu. W trakcie potyczki zostały zniszczone dwie tankietki, a kapitan Czechowski poniósł śmierć.
  • 17 października 1942 - Niemcy likwidują getto w Lipsku i wywożą do obozu przejściowego w Tarłowie zgromadzoną w miejscowości społeczność żydowską, liczącą około 3000 osób. Po krótkim pobycie w Tarłowie Żydzi z gett z terenu dzisiejszego powiatu lipskiego zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.[11]
  • 3 lipca 1946 - oddziały Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość dowodzone przez Tadeusza Bednarskiego "Orła", Tadeusza Życkiego "Belinę" i Konstantego Koniuszę "Zaporę", podzielone na trzy 15-osobowe grupy, zajęły Lipsko i zaatakowały posterunek Milicji Obywatelskiej. W walce poległo 3 milicjantów, a dwóch zostało rannych. Po zdobyciu posterunku przejęto broń, zostały zniszczone dokumenty i urządzenia. Członkowie podziemia niepodległościowego ruszyli następnie w kierunku pobliskiego Ciepielowa, również atakując miejscowy posterunek MO. Ponieśli tam pierwsze straty, a w międzyczasie pod miejscowość podeszły zaalarmowane grupy operacyjne PUBP i KPMO z Radomia i Starachowic. W wyniku obławy zginęło 13-15 WiN-owców (1/3 stanu osobowego oddziałów WiN). Straty po stronie sił bezpieczeństwa są nieznane, zapewne wyniosły kilku zabitych i rannych.
  • 1 stycznia 1956 – utworzenie powiatu lipskiego.
  • 1957 – powstała Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Lipsku.
  • 1 stycznia 1958 - odzyskanie praw miejskich.
  • 1963 – powstała Przetwórnia Owocowo-Warzywna Hortex w Lipsku.
  • 1975 – powstał Zakład Mleczarski w Lipsku i Zakład Produkcji Części Samochodowych FSC w Starachowicach.
  • 1 stycznia 1999 – Lipsko zostało ponownie stolicą powiatu.

Demografia[edytuj | edytuj kod]


Dane GUS dotyczące faktycznego miejsca zamieszkania.

  • Piramida wieku mieszkańców Lipska w 2014 roku[12].


Symbole[edytuj | edytuj kod]

Herb[edytuj | edytuj kod]

Religia[edytuj | edytuj kod]

Sport i rekreacja[edytuj | edytuj kod]

W mieście funkcjonuje klub sportowy Powiślanka Lipsko.


Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. [1] GUS, Rocznik Demograficzny 2019.
  2. Franciszek Siarczyński: Opis powiatu radomskiego, Warszawa 1847, s. 77.
  3. Opis parafii na stronie diecezji
  4. Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2014-07-31].
  5. Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
  6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 46-47.
  7. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  8. Skorowidz alfabetyczny miast, gmin i wsi Guberni Radomskiej [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  9. Historia miejscowości | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2022-12-19].
  10. Polona, polona.pl [dostęp 2022-01-04].
  11. 17 października 1942. Dystrykt Radom. Okupacyjny powiat Starachowice. Lipsko - Akcja Reinhardt - Teatr NN, teatrnn.pl [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  12. Lipsko w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. Lipsko n. Wisłą – Parafia pw. Świętej Trójcy, diecezja.radom.pl [dostęp 2023-08-15].
  14. Zbory i placówki, chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  15. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-04-06].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Robert Kąkol, Eryk Kacewicz i in., Polskie miasta i miasteczka, Warszawa: Reader's Digest, 2010, ISBN 978-83-60530-95-5

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]