Litwacy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mapa pokazująca procent ludności żydowskiej w strefie osiedlenia ok. 1905 roku

Litwacy – potoczne określenie Żydów przybywających do Królestwa Polskiego z rosyjskiej strefy osiedlenia, głównie z zachodnich guberni – obecnych terenów Litwy i północnej Białorusi. Główne fale emigracyjne odbyły się w latach 1891–1892 i 1905–1907.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsi litwacy, ok. 70 tysięcy rodzin[1], przybyli do Królestwa Polskiego na początku lat 90. XIX wieku, w ramach represji po zamachu na cara Aleksandra II Romanowa. Żydzi ze strefy osiedlenia byli lepiej zasymilowani niż Żydzi z Królestwa Polskiego, w większości przejęli kulturę rosyjską i na co dzień posługiwali się językiem rosyjskim. Zostali niechętnie przyjęci przez Polaków, którzy widzieli w nich narzędzie rusyfikacji, a także przez żydów ortodoksyjnych, którzy nazywali ich szajgecami (młodzieńcami)[2].

Wśród szerokich mas żydowskich propagowali separatyzm, a zwalczali asymilację narodową i kulturową, co spowodowało jej czasowe ustanie. Pod koniec XIX wieku byli już dominującą siłą wśród Żydów w Polsce. Drugi wielki napływ tej ludności przypadł na lata 1905–1907 i był związany z wydarzeniami rewolucji 1905 roku.

Osiedlali się najchętniej w okolicach dużych ośrodków przemysłowych, szczególnie Warszawy i Łodzi[3]. W Warszawie, ze względu na dobrą znajomość rynku rosyjskiego, Litwacy szybko zmonopolizowali niektóre rodzaje handlu, zakładając kantory, składy, domy komisowe i biura agentowe[4].

Większość litwaków zginęła podczas Holocaustu.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie „Litwak” oznaczało tyle co „człowiek pochodzący z Litwy, Litwin”, ale to słowo wyszło z użycia przed XIX stuleciem: już słownik Lindego odnotowuje je jako przestarzałe. W późniejszym okresie weszło ono ponownie do obiegu w węższym, powyżej opisanym znaczeniu. W obydwu wypadkach stosuje się też różną pisownię: „Litwak” (Litwin, oznaczenie narodowości) w znaczeniu starszym oraz „litwak” (Żyd z Litwy, oznaczenie miejsca pochodzenia, jak „kresowiak”) – w nowszym[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Paweł Śpiewak, Żydokomuna, s. 47.
  2. Paweł Śpiewak, Żydokomuna, s. 47–48.
  3. Józef Konczyński: Żydzi w Polsce w ostatniem dziesięcioleciu. Warszawa: 1936, s. 5.
  4. Witold Pruss: Tendencje rozwojowe dzielnic Warszawy, [w:] Irena Pietrza-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 224.
  5. Łucja Brzozowska: O Litwakach, litwakach i wilniukach. [w:] Magazyn Wileński”, 4/2005 [on-line]. Magwil.lt. [dostęp 2012-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-30)].