Lubczyk ogrodowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Lubczyk)
Lubczyk ogrodowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

lubczyk

Gatunek

lubczyk ogrodowy

Nazwa systematyczna
Levisticum officinale W.D.J. Koch
Acta Phys.-Med. Acad. Caes. Leop.-Carol. Nat. Cur. 12 (1):101, fig. 41. 1824

Lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale W.D.J. Koch) – gatunek byliny z rodziny selerowatych. Jedyny gatunek z rodzaju lubczyk Levisticum. Nazwy ludowe: lubiśnik lekarski, korzeń, łakotne ziele, mleczeń[3]. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju lubczyk. Pochodzi z Afganistanu i Iranu, rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania[4][5]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata (również w Polsce), czasami (rzadko) dziczejący.

Morfologia i biologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga
Wzniesiona, naga, prosta, delikatnie rowkowana, wewnątrz pusta o wysokości 0,5 – 1,5 metra, słabo i tylko w górnej części rozgałęziona. Pod ziemią roślina posiada grube kłącze.
Liście
Połyskujące, duże, ciemnozielone, podwójnie lub pojedynczo pierzaste, o listkach jajowatych lub wydłużonych, często ostro wcinanych.
Kwiaty
Pięciokrotne, bladożółte, drobne, zebrane w wieloszypułkowe baldachy szczytowe. Kwitnie w lipcu i sierpniu.
Owoc
Podwójna rozłupnia, spłaszczona i wyraźnie żeberkowana.
Kłącze[6]
Kłącze i duże korzenie są często podłużnie rozcięte. Kłącze jest krótkie, o średnicy do 5 cm, jasnoszarawobrunatne lub żółtawobrunatne, gładkie lub z kilkoma wypukłościami. Korzenie wykazujące mało rozgałęzień są tak samo zabarwione jak kłącze i zwykle są grubości do 1,5 cm i długości do około 25 cm. Przełam jest zazwyczaj gładki i wykazuje bardzo szeroką żółtawobiałą korę i wąskie brunatnawożółte drewno.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek reprezentuje monotypowy rodzaj lubczyk Levisticum Hill, Brit. Herb.: 423 (1756)[5]. Należy od do podrodziny Apioideae w obrębie rodziny selerowatych Apiaceae z rzędu selerowców Apiales[2][4].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina jadalna[edytuj | edytuj kod]

Od dawna był używany jako aromatyczna przyprawa, składnik potraw u ludów południowoeuropejskich i uprawiany w ogrodach starożytnej Grecji i Rzymie. Jego uprawę rozpowszechnili w średniowieczu benedyktyni, którzy uprawiali go w swoich ogrodach. W Polsce jest często uprawiany w ogrodach lub na większą skalę w celach przemysłowych. W celach kulinarnych jest używane przede wszystkim ziele rośliny.

Roślina wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, przyprawy „Maggi”, różnorodnych kostek bulionowych i zup błyskawicznych. Jest używana do przygotowania rosołów i zup na ich bazie. W Anglii rozdrobnione nasiona dodawano do wypieku chleba, w niektórych krajach bywa używany do parzenia słodkiej herbaty z miodem. Wytwarzana jest też przy jego użyciu nalewka zwana kordiałem[7].

Roślina lecznicza[edytuj | edytuj kod]

Surowiec zielarski
Korzeń lubczyka (Levistici radix)[8] – całe lub rozdrobnione, wysuszone kłącze i korzeń, o zawartości minimum 3,0% olejku eterycznego[6]. Zawiera przede wszystkim olejek lotny (terpeinol, estry, kwas octowy, kwas walerianowy), skrobię w dużych ilościach, cukry, żywice, kumarynę, kwasy organiczne, związki ftalidowe (pochodne kwasu ftalowego – butyloftalidy), kumaryny i furanokumaryny (m.in. bergapten i psolaren), kwasy polifenolowe (m.in. kwas kawowy i chlorogenowy), fitosterole. Odwar korzenia lubczyku wykorzystywany jest w przypadku nieżytów dróg moczowych i niewydolności nerek. Przetwory z lubczyku łagodzą też bóle menstruacyjne i działają moczopędnie.
Działanie
moczopędne, wiatropędne i wykrztuśne. Polecany w chorobach dróg moczowych oraz schorzeniach przebiegających ze zmniejszeniem wydalania moczu. W medycynie ludowej stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych jako środek wykrztuśny, jako lek pobudzający krwawienie miesiączkowe, a także zwiększający pobudliwość seksualną[potrzebny przypis].
Zbiór i suszenie
surowiec zbiera się jesienią w drugim i trzecim roku wegetacji. Po oczyszczeniu kroi się podłużnie i suszy w temperaturze do 35 stopni[potrzebny przypis].

Przypisywano mu wielką moc. Według dawnych wierzeń wykopany wraz z nacią 1 października o szóstej rano wielkie i znamienite skutki czyni w małżeństwie, roztyrki i niezgody w nim równa. Upięty we włosach lub przyczepiony do sukni ślubnej miał przynosić młodej parze szczęście. Dodany do pierwszej po urodzeniu dziecka kąpieli miał przynieść szczęście w miłości (ale tylko dziewczynkom!)[7].

Roślina kosmetyczna[edytuj | edytuj kod]

Olejek lubczykowy stosowany jest w niektórych kompozycjach perfum. Korzeń może być używany jako dodatek do kąpieli[9].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Wymagania
Roślina rośnie najlepiej na nasłonecznionych stanowiskach. Gleba – lekka, przepuszczalna, dobrze spulchniona i uprawiona. Niezbyt zwięzła i żyzna o dużej zawartości próchnicy i wapnia. Lubczyk nie rośnie na suchych, gliniastych, kwaśnych lub jałowych glebach. Na okres zimowy całkowicie zamiera część nadziemna. Strefa mrozoodporności 6. Roślina rozmnażana generatywnie przez nasiona sadzone bezpośrednio do gruntu tuż po zbiorze w sierpniu[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
  4. a b Genus Levisticum Hill. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-26].
  5. a b Levisticum Hill. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-26].
  6. a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  7. a b Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  8. Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 231-232.
  9. Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 138. ISBN 83-09-00765-5.
  10. Agnieszka Mike-Jeziorska: Lubczyk ogrodowy. 2013. [dostęp 2013-06-10]. (pol.).