Drwionkowate
| Lymexylidae[1] | |||||
| Fleming, 1821 | |||||
 Drwionek okrętowiec | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Nadrodzina |
Lymexyleoidea | ||||
| Rodzina |
drwionkowate | ||||
| |||||
.JPG)
Drwionkowate[2], drwalnikowate[3] (Lymexylidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i serii (infrarzędu) Cucujiformia. Jedyna rodzina monotypowej nadrodziny Lymexyleoidea. Obejmuje około 50 gatunków. Chrząszcze te cechują się wydłużonym i walcowatym ciałem, wyłupiastymi oczami i pokrywami co najmniej nieco rozchylonymi u wierzchołka. Przechodzą swój cykl rozwojowy w drewnie, a wiele gatunków uprawia grzyby. Niektóre notowane były jako szkodniki o dużym znaczeniu gospodarczym. Rodzina kosmopolityczna.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Polska nazwa drwionki nawiązuje najprawdopodobniej do drewna, w którym przechodzą one swój rozwój[4]. Wanat używa dla rodziny nazwy drwalnikowate, a dla nadrodziny drwalniki[3].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Owad dorosły[edytuj | edytuj kod]
Średniej wielkości chrząszcze o ciele wydłużonym, walcowatym[4], najwyżej słabo spłaszczonym grzbietobrzusznie[5]. Należą tu podobne do śniadkowatych formy o ciele silnie zesklerotyzowanym, podobne do przekraskowatych formy o ciele miękkim, jak i formy o skróconych pokrywach, które pozornie słabo przypominają chrząszcze[6]. Długość ciała waha się w tej rodzinie od 7 do 18 mm (u form tropikalnych do 60 mm[3]), przy stosunku długości do maksymalnej szerokości rzędu od 4,05 do 12,2, a stosunku długości pokryw do długości przedplecza od 1,5 do 5,25. Na wierzchu ciała brak włosków, szczecinek czy łusek[7].
Głowa o oczach silnie wyłupiastych i drobno fasetkowanych[7], a czułkach ustawionych po jej bokach[4]. Czułki krótkie, jedenastoczłonowe; nitkowate, wałkowate[7], piłkowane lub grzebykowate[4]. Prosteki żuwaczek dobrze rozwinięte lub brak ich wcale[7]. U samców występują nadzwyczaj silnie rozwinięte głaszczki szczękowe[5], które są zwykle opatrzone pierzastymi wyrostkami[4] (narząd ten określany jest jako palporgan, rzadko obecny jest u obu płci, rzadko też nie ma go wcale[6]).
Przedtułów dłuższy niż szerszy, pozbawiony szwów notopleuralnych[7]. Przedplecze nieco spłaszczone[4]. Zatułów o wentrycie bez poprzecznego rowka[7]. Wszystkie stopy długie i cienkie[5], złożone z pięciu członów, z których żaden nie jest dwupłatkowy czy ukryty. Na stopach środkowych odnóży obecne między pazurkami empodium, które może być wyposażone w trzy lub więcej szczecin[7]. Pokrywy zesklerotyzowane słabo, miękkie, wydłużone i wąskie[4], na końcach co najmniej nieco rozchylone; odsłaniają od tylko części końcowego tergitu odwłoka aż do co najmniej trzech jego wierzchołkowych tergitów[7]. Na pokrywach może występować kilka podłużnych żeberek[4]. Skrzydła drugiej pary dobrze rozwinięte. Widocznych od 5 do 7 segmentów odwłoka, z których wszystkie są ruchomo połączone[7].
Poczwarka[edytuj | edytuj kod]
Poczwarki zbliżone są kształtem do wyglądu osobników dorosłych[4], słabo zesklerotyzowane. Na głowie i przedpleczu znajdują się małe, gęsto ułożone kolce. Płeć poczwarek można rozróżnić po obecności u samców pierzastych wyrostków na głaszczkach szczękowych (palporgan)[6].
Larwa[edytuj | edytuj kod]
Ciało larw mięsiste, żółtobiałe[4], wydłużone i o bokach mniej lub bardziej równoległych, okrągłe w przekroju poprzecznym. Dojrzałe larwy są małe, przez średniej wielkości do stosunkowo dużych[7]. Ciało jest łukowato zagięte[4], mając charakterystycznie garbaty przedtułów[3]. Głowa pozbawiona stemmata (z wyjątkiem pierwszego stadium[6]), zaś występują trójczłonowe czułki[4], żuwaczki z pojedynczym ząbkiem lub płatkiem na wierzchołku, trójczłonowe głaszczki szczękowe i dwuczłonowe głaszczki wargowe[7]. Przedtułów jest silnie rozszerzony, ma zesklerotyzowane boki i nakrywa głowę kapturowato[4]. Występują 3 pary odnóży tułowiowych[3][4]. Odwłok złożony jest z 10 widocznych segmentów. Tergum dziewiątego segmentu przechodzi na spodnią stronę[7]. Ostatni segment wyposażony w pygopodia[3].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele drwionkowatych przechodzą swój cykl rozwojowy w drewnie. Larwy drążą w drewnie chodniki. Lymexylidae dzielone są na dwie grupy ze względu na sposób odżywiania[4]:
Do pierwszej należą gatunki mycetofagiczne[4]. Larwy tych gatunków odżywiają się, podobnie jak wiele korników, grzybami wyściełającymi chodniki[3]. Gatunki te rozwijają się wyłącznie w drewnie o odpowiedniej dla rozwoju grzyba wilgotności[4]. U rytla pospolitego grzybem tym jest Endomyces hylecoeti. Samica, składając jaja, pokrywa każde z nich zarodnikami grzyba z kieszonki w pobliżu jej pokładełka. Wyklute larwy zbierają część zarodników przez pozostawanie w pobliżu skorupki jaja przez pewien czas, zanim rozpoczną drążenie tuneli. Następnie zaszczepiają grzyby na ściankach tuneli[8]. Innym znanym grzybem uprawianym przez drwionki jest Ascoidea hylecoeti[6]. Drwionki reprezentujące tę grupę określane są jako chrząszcze ambrozjowe[3], jednak Wheeler i Wilson rezerwują ten termin dla kornikowatych i Platypodinae, a dla wszystkich chrząszczy uprawiających grzyby w drewnie jako pokarm dla larw proponują termin fungus growing beetles[6].
Drugą grupą są ksylofagi odżywiające się drewnem i nieuprawiające grzybów. W przeciwieństwie do poprzedniej grupy żerować mogą na drewnie przesuszonym i suchym, dawno ściętym[4].
Rozprzestrzenienie[edytuj | edytuj kod]
Rodzina kosmopolityczna, przy czym w Europie Środkowej, w tym w Polsce, występują tylko trzy gatunki: drwionek okrętowiec (Lymexylon navale), rytel pospolity (Hylecoetus dermestoides) i Hylecoetus flabellicornis[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele drwionkowatych znani byli jeszcze przed wydaniem przez Linneusza 10. edycji Systema Naturae, a sam Linneusz opisał dwa gatunki. Rodzaj Lymexylon wyróżnił w 1775 roku Fabricius, a rodzinę Lymexylonidae w 1821 roku Fleming. Od czasu pracy Lenga z 1920 roku drwionki są umieszczane zwyczajowo we własnej, izolowanej nadrodzinie Lymexylonoidea. Pokrewieństwo tej nadrodziny z pozostałymi Cucujiformia jest niejasne, jednak stwierdzić można, że nie da się stworzyć satysfakcjonującej systematyki wysokich rangą Cucujiformia po wyłączeniu Lymexylonoidea. Wheeler podzielił w 1986 roku tę rodzinę na trzy podrodziny oraz siedem rodzajów[6]. Dotychczas opisano około 50 gatunków drwionkowatych[3], które według systematyki Boucahrda i innych z 2011 roku grupuje się w 4 podrodzinach[9]:
- Hylecoetinae Germar, 1818
- Lymexylinae Fleming, 1821
- Atractocerinae Laporte, 1840
- Melittommatinae Wheeler, 1986
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Drwionkowate to ogólnie stosunkowo rzadkie chrząszcze, jednak kilka gatunków notowanych było lub jest jako szkodniki[6]. W Europie drwionek okrętowiec w XIX wieku i wcześniej był masowym szkodnikiem drewna w warsztatach budowy okrętów[4][6], jednak obecnie, choć nadal jest szeroko rozprzestrzeniony, utracił on znaczenie gospodarcze. Rytel pospolity był w XX wieku podawany jako szkodnik ściętego drewna w Europie, jednak praktycznie identyczny z nim i korzystający z tego samego gatunku grzyba północnoamerykański H. lugubris nie ma w zasadzie żadnego znaczenia gospodarczego. Notowany jako szkodnik kasztanów w Ameryce Północnej w XIX wieku był natomiast Melittomma sericeum. W XX wieku duże szkody wśród palm kokosowych na Seszelach poczynił Protomelittomma insulare infekując w latach 50. 77% drzew na Praslin Island, jednak już w 1961 udało się tę liczbę zredukować do 18%. W 1925 Clark odnotował Atractocerus kreuslerae jako szkodnika drewna eukaliptusów w Australii Zachodniej. Z kolei Roonwal podawał w 1972 Atractocerus reversus jako szkodnika drewna i drzew stojących z gatunków Boswellia serrata i Lannea corommandelica w Indiach[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lymexylidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000.
- ↑ a b c d e f g h i Marek Wanat: Rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Jan Dominik: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera z. 43-44 Miazgowce – Lyctidae, Drwionki – Lymexylonidae. Warszawa, Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1957.
- ↑ a b c Roy A. Crowson: Handbooks for the identification of British Insects. Vol. IV. part I. Coleoptera. Introduction and keys to families. Royal Entomological Society of London, 1956.
- ↑ a b c d e f g h i j Quentin Wheeler. Revision of the genera of Lymexylidae (Coleoptera, Cucujiformia). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 183, 1986.
- ↑ a b c d e f g h i j k l L. Watson, M. J. Dallwitz: Lymexylidae. [w:] British insects: the families of Coleoptera [on-line]. [dostęp 2015-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-28)].
- ↑ Piper, Ross: Extraordinary Animals: An Encyclopedia of Curious and Unusual Animals. Greenwood Press, 2007.
- ↑ Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1–972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.