Mărășești (1981)

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Mărășești (1986))
Mărășești (F 111)
Ilustracja
Historia
Stocznia

Santierul 2. Mai, Mangalia

Początek budowy

1 marca 1978

Położenie stępki

7 sierpnia 1979

Wodowanie

4 czerwca 1981

 Forțele Navale Române
Nazwa

Muntenia (1985)
Timișoara (1990)
Mărășești (1990)

Wejście do służby

3 czerwca 1985

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

4754 t (standardowa)
5790 t (pełna)

Długość

144,6 m (całkowita)

Szerokość

14,8 m

Zanurzenie

4,9 m

Napęd
4 silniki wysokoprężne o mocy 32 000 KM, 4 śruby
Prędkość

27 węzłów

Zasięg

2800 Mm/15 w.
1500 Mm/25 w.

Uzbrojenie
• 8 wyrzutni pocisków pokr. P-20M (4 × II, 8 pocisków P-21/P-22)
• 4 armaty uniwersalne kal. 76 mm AK-726 (2 × II)
• 4 działka plot. kal. 30 mm AK-630 (4 × I)
• 2 × XII wyrzutnie rbg RBU-6000
• 8 wyrzutni pocisków plot. Strieła-2M (2 × IV)
Wyrzutnie torpedowe

6 wt kal. 533 mm (2 × III)

Wyposażenie lotnicze
1 śmigłowiec IAR-330 Puma Naval
Załoga

233 (22 oficerów)

Multimedia w Wikimedia Commons

Mărășești (F 111) – rumuńska fregata rakietowa zbudowana w latach 80. XX wieku w Rumunii. Do 1990 roku okręt nosił nazwę „Muntenia” i był klasyfikowany jako krążownik śmigłowcowy, a do 2001 roku jako niszczyciel. Stanowi jedyny okręt swojego typu i największy okręt zbudowany w Rumunii. Pełnił rolę okrętu flagowego Rumuńskich Sił Morskich. Nosi numer burtowy F 111.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Rządzący Socjalistyczną Republiką Rumunii komunistyczny dyktator Nicolae Ceaușescu miał ambicje możliwie dużej samodzielności kraju i rozwijania jego przemysłu, co przejawiało się między innymi uruchomieniem w latach 70. programu budowy dużych okrętów bojowych własnych projektów zamiast kupowania ich od ZSRR, który dostarczał okręty państwom bloku wschodniego[1]. Okręty te powstały w stoczni marynarki wojennej 2 Maja (Santierul 2. Mai) w Mangalii na wybrzeżu Morza Czarnego[2][3]. Należy zaznaczyć, że pozostałe państwa Układu Warszawskiego nie budowały własnych okrętów bojowych większych od korwet (nie licząc specyficznych okrętów desantowych)[4]. W Rumunii natomiast, równolegle z projektowaniem lekkich fregat typu Amiral Petre Bărbuneanu, przystąpiono do ambitnego zadania projektowania okrętu wielkości niszczyciela[2].

Nicolae Ceaușescu ogląda model „Muntenii” w pierwotnej postaci

Projekt okrętu był dziełem tylko rumuńskich inżynierów, bez udziału zagranicznych specjalistów[1]. Z uwagi jednak na brak możliwości samodzielnego opracowania ani uzyskania z innych źródeł, wszystkie systemy uzbrojenia i wyposażenia elektronicznego były sprowadzane z ZSRR, a przy tym były na ogół mało nowoczesne z uwagi na radziecką politykę eksportu uzbrojenia[2]. Radzieckie były też napędzające okręt silniki wysokoprężne, których wybór jako napędu nie był optymalny dla okrętu takiej wielkości[5]. Według niektórych opracowań, początkowo zamierzano zbudować hybrydę niszczyciela rakietowego i śmigłowcowca, jednak brak doświadczenia w budowaniu tego typu jednostek spowodował zarzucenie tej koncepcji[1]. Mimo to, zbudowano oryginalny okręt, mogący przenosić dwa lekkie śmigłowce. Powstała w ten sposób jednostka stała się największym okrętem zbudowanym w Rumunii[3]. Według niektórych źródeł, zamierzano po prototypie zbudować drugą taką jednostkę, lecz zrezygnowano z tego z przyczyn problemów finansowych oraz upadku systemu komunistycznego[3].

Prace związane z budową okrętu rozpoczęto 1 marca 1978 roku[6]. Stępkę położono 7 sierpnia 1979 roku, aczkolwiek daty dotyczące budowy są rozbieżne w publikacjach[a]. Wodowanie surowego kadłuba okrętu odbyło się 4 czerwca 1981 roku[7][8]. Po długim okresie wyposażania, w 1985 roku okręt rozpoczął próby morskie, a 3 czerwca tego roku miał miejsce jego odbiór techniczny[b]. 2 sierpnia 1986 roku został uroczyście przyjęty do służby, w obecności samego Ceaușescu i nadano mu nazwę „Muntenia” (od krainy w Rumunii)[9][c]. Początkowo w Rumunii został on zaklasyfikowany jako „lekki krążownik śmigłowcowy” (crucișător usor port-elicopter)[6][d].

Po zbudowaniu okręt okazał się nieudany – miał wysokie nadbudówki i maszty z masywnymi zabudowanymi podstawami, co wraz z umieszczonymi na piętrze nadbudówek ciężkimi wyrzutniami rakiet wpłynęło negatywnie na stateczność okrętu[7]. Już przy niewielkich stanach morza dochodziło do dużych przechyłów ograniczających efektywność wykorzystywania uzbrojenia. W konsekwencji, w czerwcu 1988 roku powrócił do stoczni celem dokonania przebudowy, mającej na celu poprawienie charakterystyki statecznościowej[7]. W międzyczasie w grudniu 1989 roku obalony został Nicolae Ceaușescu i Sztab Generalny zmienił 2 maja 1990 nazwę i klasyfikację okrętu na niszczyciel (distrugător) „Timișoara” od miasta, w którym doszło do pierwszych wystąpień przeciw komunistycznej dyktaturze[6]. Ostatecznie 27 sierpnia 1990 roku nadano mu nazwę „Mărășești”, po przedwojennym niszczycielu, nazwanym od miejsca zwycięskiej bitwy I wojny światowej[6][3]. 15 sierpnia 1992 roku zakończono przebudowę okrętu, w trakcie której przede wszystkim skrócono oba maszty i obniżono ich masywne podstawy, nieco obniżono i zmieniono kształt komina oraz przeniesiono ciężkie wyrzutnie rakiet o poziom niżej na górny pokład[7]. Nadbudówkę dziobową dostosowano przy tym do nowych wyrzutni rakietowych bomb głębinowych oraz zmieniono usytuowanie radarów[7]. W latach 90. także zmodernizowano część systemów uzbrojenia i wyposażenia, których dostawy dotarły z ZSRR do 1998 roku[e]. Ostatecznie w 2001 roku okręt przeklasyfikowano na fregatę[10].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Sylwetka „Mărășești”, 2015 rok

Na skutek samodzielnego opracowania przez Rumunię, przy braku doświadczeń z konstrukcją jednostek takiej wielkości, okręt otrzymał swoiste cechy konstrukcji i architektury, wyróżniające go od niszczycieli lub fregat budowanych przez inne państwa. Sylwetka okrętu oceniana jest jako bardzo nietypowa jak na niszczyciel[11]. Kadłub jest gładkopokładowy, z wysokimi burtami i niewielkim wzniosem pokładu na dziobie[1]. Wysokość burt nad wodą wynosi na dziobie ok. 7 m, a na śródokręciu ok. 6 m[3]. Dziobnica o umiarkowanym nachyleniu jest tępa w rzucie z góry, a burty mają wzdłużne załamanie od dziobu prawie do połowy długości[12]. W podwodnej części dziobu zastosowano gruszkę dziobową Taylora w celu zmniejszenia oporów[13]. Kształt podwodnej części nie jest jednak oceniany jako udany, co przejawia się w generowaniu fal przy niewielkich prędkościach[13].

Okręt ma długą grupę nadbudówek, w tym dużą, nienowoczesną już w tym czasie kilkukondygnacyjną pudełkową nadbudówkę dziobową[13]. Na pokładzie dziobowym umieszczona jest wieża dział systemu AK-726, a za nią druga wieża w superpozycji na pierwszym piętrze nadbudówki[14]. Za nimi na kolejnym piętrze są wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych, a dalej podwyższona część nadbudówki z pomostem nawigacyjnym. Na dachu pomostu umieszczona jest jeszcze pudełkowa nadbudówka będąca podstawą radaru artyleryjskiego, a w jego tylnej części zabudowana podstawa masztu dziobowego. Po luce na śródokręciu, dalej znajduje się druga nadbudówka, zakończona integralnym hangarem dla śmigłowców[3]. Nad jej przednią częścią znajduje się masztonadbudówka, stanowiąca podstawę dla rufowego masztu kratownicowego, a dalej pojedynczy komin[13]. Charakterystycznym elementem architektury są duże podwójne kontenery wyrzutni pocisków przeciwokrętowych na burtach po obu stronach nadbudówki dziobowej i rufowej. Pierwotnie dziobowe wyrzutnie zamontowane były na pokładzie pierwszego piętra nadbudówki, za drugą wieżą artyleryjską, a po przebudowie – na pokładzie górnym, po bokach drugiej wieży[15]. Prostokątny pokład rufowy stanowi lądowisko dla śmigłowca, a pod nim na samej rufie jest wycięty w kadłubie półpokład roboczy z kabestanami cumowniczymi i kotwicznym[13]. Sama rufa jest pawężowa[3].

Wyporność standardowa wynosi (według danych na 2006 rok) 4754 ton, a pełna 5790 ton[5]. Długość okrętu wynosi 144,6 m, szerokość 14,8 m, a zanurzenie 4,9 m[5].

Załoga liczy 233 osoby, w tym 22 oficerów, 72 podoficerów i 139 marynarzy[5] a według innych starszych danych 270 osób, w tym 25 oficerów[16].

Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]

„Mărășești”, 2004 rok

Wszystkie systemy uzbrojenia są produkcji ZSRR lub Rosji. Główne uzbrojenie przeciwokrętowe stanowią pociski kierowane systemu P-20M, obejmującego pociski P-21 z aktywną głowicą radiolokacyjną i P-22 z pasywną głowicą naprowadzającą się termicznie[13]. Wystrzeliwane są z czterech nieruchomych kontenerowych podwójnych wyrzutni KT-138E, mieszczących osiem pocisków, z czego dwóch skierowanych w kierunku dziobu i dwóch w kierunku rufy[13]. Pociski mają zasięg do 83 km[16]. Strzelaniem rakietowym kieruje kompleks Koral-E[13]. Pociski i wyrzutnie były takie same, jak na kutrach rakietowych projektu 1241E, jedynie w podwojonej liczbie[13]. Początkowo nie zakupiono specjalnej stacji radiolokacyjnej wykrywania celów dla tych pocisków Garpun-E, którą zamontowano dopiero w latach 90[14]. Okręt nie otrzymał natomiast żadnej wyrzutni pocisków przeciwlotniczych, która mogła być przewidziana w początkowych założeniach projektowych w postaci radzieckiej wyrzutni pocisków bliskiego zasięgu Osa-M[13]. Dopiero w latach 90. zainstalowano dwie poczwórne wyrzutnie Fasta-4M/2 dla ręcznych pocisków przeciwlotniczych obrony bezpośredniej samonaprowadzających się na podczerwień Strieła-2M[14]. Pociski te jednak były przestarzałe, skuteczne praktycznie przeciw celom oddalającym się, o zasięgu 2800 m wobec samolotów nadlatujących i pułapie do 2300 m[17].

Główne uzbrojenie artyleryjskie tworzą cztery automatyczne armaty uniwersalne kalibru 76,2 mm AK-726 w dwóch wieżach ZIF-67 (po dwie lufy na wieżę), kierowane radarem MR-105 Turiel[14]. Zapas amunicji wynosi po 1600 nabojów na wieżę, donośność sięga 13 km w poziomie, a 9 km w pionie, a szybkostrzelność wynosi 90 strz./min na lufę[14]. Jednostka posiada również od lat 90. cztery sześciolufowe armaty automatyczne kalibru 30 mm AK-630M, w bezobsługowych wieżach umieszczonych w rufowej części po obu stronach hangaru i komina[14]. Pełnią one rolę zestawów obrony bezpośredniej, wraz z dwoma radarami kierowania ogniem MR-123 Wympieł, umieszczonymi pomiędzy parami wież na burtach, oraz rezerwowymi celownikami elektromechanicznymi Kołonka[14]. Początkowo okręt miał zamiast nich cztery dwulufowe wieże działek 30 mm AK-230, z radarami MR-104 Ryś umieszczonymi w osi podłużnej kadłuba[14]. Ogółem uzbrojenie przeciwlotnicze, bazujące tylko na armatach, uznawane było już na początku służby jako niewystarczające na ówczesnym polu walki[3].

„Mărășești” od rufy (po lewej) – widoczny hangar i wyrzutnie pocisków P-20M. Ćwiczenia Sea Breeze, 2015 rok – po prawej ukraińska fregata „Hetman Sahajdaczny”

Broń podwodną stanowią dwie trzyrurowe wyrzutnie torpedowe kalibru 533,4 mm, umieszczone obrotowo na każdej z burt na śródokręciu, wystrzeliwujące torpedy 53-65K lub torpedy przeciw okrętom podwodnym SET-53[14]. Uzbrojenie przeciwpodwodne uzupełniają dwie wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych RBU-6000 Smiercz-2 na nadbudówce dziobowej, przeładowywane automatycznie spod pokładu nadbudówki[14]. Ich zasięg wynosi do 6 km, a masa głowicy bomby 31 kg[16]. Zastąpiły one w latach 90. początkowo zastosowane 16-lufowe wyrzutnie RBU-2500 Smiercz-1, ładowane ręcznie[14].

Hangar okrętu może pomieścić dwa lekkie śmigłowce IAR-316B (licencyjny francuski Aérospatiale Alouette III)[13]. Zamiast nich wprowadzono następnie jeden średni śmigłowiec morski o większych możliwościach IAR-330 Puma Naval (zmodyfikowana licencyjna odmiana Aérospatiale Puma, oblatana w 2007 roku)[18].

Wyposażenie[edytuj | edytuj kod]

„Mărășești”, 2020 rok

Wyposażenie radioelektroniczne początkowo było w całości produkcji radzieckiej. Stanowił je przede wszystkim radar dozoru ogólnego i wykrywania celów MR-302 Rubka o zasięgu do 98 km w stosunku do celów powietrznych i 30 km w stosunku do okrętów[14]. Jego antena umieszczona była na maszcie dziobowym, a w latach 90. przeniesiona na maszt rufowy[14]. Okręt otrzymał też radar nawigacyjny Don-2[14]. W latach 90. dodano natomiast na maszcie dziobowym stację radiolokacyjną Garpun-E służąca do wykrywania celów morskich i wskazywania ich pociskom kompleksu P-20M[14]. Okręt wyposażony był od początku też w radary artyleryjskie: MR-105 Turiel do kierowania ogniem armat AK-726 i dwa MR-104 Ryś dla armat AK-230, zastąpione w latach 90. przez MR-123 Wympieł dla armat AK-630[14].

Do wykrywania okrętów podwodnych służyła stacja hydrolokacyjna MG-322 Argun′ z anteną w opływce pod dziobową częścią[14]. Wyposażenie stanowił ponadto system rozpoznania radiotechnicznego z dwoma zespołami anten Zaliw 13-14 i Zaliw 14-15 na maszcie rufowym oraz system identyfikacji swój-obcy Nikiel-KM[14].

W 2001 roku w ramach dostosowania okrętu do współdziałania w zespołach państw NATO zmodernizowano niektóre systemy, montując cyfrowy system łączności oraz identyfikacji swój-obcy standardu Mk XII niemieckiej firmy Aeromarine Systembau[10]. Dodano też odbiorniki GPS, system łączności satelitarnej oraz łącze wymiany danych standardu Link 14 z urządzeniem utajniającym KWR-46[10]. Dodano radar nawigacyjny firmy Racal Decca[10].

Układ napędowy[edytuj | edytuj kod]

Układ napędowy tworzą cztery czterosuwowe, sześciocylindrowe silniki wysokoprężne 61D, pracujące niezależnie od siebie, napędzające przez przekładnie jednostopniowe cztery wały, z osadzonymi na nich trójłopatowymi śrubami[5]. Silniki mają moc po 8000 KM (6200 kW), łącznie 32 000 KM[5]. Śruby na zewnętrznych wałach mają regulowany skok, a napędzane są przez silniki przedniej maszynowni, natomiast wewnętrzne śruby, napędzane silnikami z rufowej maszynowni, mają stały skok[5]. Z uwagi na zastosowanie wałów takiej samej długości, zewnętrzne śruby są bliżej dziobu, niż wewnętrzne[5]. Okręt ma dwa stery płytowe za śrubami[5]. Napęd taki, z samymi silnikami napędzającymi indywidualne śruby, jest nietypowy dla okrętów tej wielkości i nie jest on optymalny, a jego zastosowanie zostało wymuszone zapewne z uwagi na niedostępność turbin gazowych ani odpowiednich przekładni lub z przyczyn ekonomicznych[5]. Z uwagi na nietypowość napędu, w starych zachodnich publikacjach można było znaleźć błędne spekulacje, że w skład siłowni wchodzą turbiny gazowe[16].

Prędkość maksymalna wynosi 27 węzłów[5]. Zasięg okrętu podawany jest na 2800 mil morskich przy prędkości 12 węzłów lub 1500 Mm przy 25 węzłach[5]. W siłowni znajdują się również cztery generatory spalinowo-elektryczne o łącznej mocy 2800 kW[5].

Służba i dalsze modernizacje[edytuj | edytuj kod]

„Mărășești” (w głębi) ćwiczy z amerykańskim niszczycielem USS „Donald Cook” (DDG-75), 2015 rok

Okręt wszedł do służby jako „Muntenia” jeszcze w 1986 roku, lecz na skutek wad konstrukcyjnych nie był intensywnie używany i w latach 1988-1992 został poddany przebudowie[14]. Doszło wówczas również do zmiany nazwy na „Mărășești”. Rozważano celowość utrzymywania takiej jednostki po zakończeniu zimnej wojny i w lutym 1993 roku Rumunia zaoferowała nawet okręt do sprzedaży[3]. Nie doszło jednak do tego i ostatecznie „Mărășești” pozostał w składzie Rumuńskich Sił Morskich[14]. Nosił numer burtowy 111[16].

„Mărășești” podczas służby uczestniczył w manewrach i ćwiczeniach floty na Morzu Czarnym. We wrześniu 1993 roku przeprowadził pierwsze strzelanie rakietowe kompleksu P-20M[14]. W 1994 roku wziął udział pierwszy raz w ćwiczeniach Maritime Partner razem z okrętami państw NATO[10]. Pływał też w rejsy na Morze Śródziemne, m.in. w 1994 roku, dwukrotnie w 1995 roku i w marcu 1998 roku[16]. 1 kwietnia 2001 roku okręt przeklasyfikowano na fregatę[10]. W 2006 roku numer burtowy dostosowano do standardu NATO, zmieniając go na F 111[10]. Okręt na co dzień wchodzi w skład 56. Flotylli Fregat Rumuńskich Sił Morskich i stacjonuje w Konstancy[5][19].

W latach 2005–2011 uczestniczył w rejsach międzynarodowego zespołu państw czarnomorskich BLACKSEAFOR(inne języki), w tym z marynarką Rosji (w sierpniu 2005, kwietniu 2006, sierpniu 2010, kwietniu 2011 roku)[20].

W 2007 roku zawarto umowę z duńską firmą Terma na instalację nowego skomputeryzowanego systemu kierowania walką C-Flex z konsolami operatorskimi MFC 2000, mającego zintegrować dotychczasowe systemy okrętu[10].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Grotnik 2007 ↓, s. 77 podaje datę 7 sierpnia 1979 roku jako rozpoczęcie budowy, nie precyzując, czy chodzi o położenie stępki. Na stronie Rumuńskich Sił Morskich jest natomiast data początku budowy 1 marca 1978 roku, bez sprecyzowania czego dotyczy. Jane’s Fighting Ships 2002–2003 ↓, s. 560 podaje datę położenia stępki 7 sierpnia 1979 roku.
  2. ↑ Grotnik 2007 ↓, s. 80 podaje datę 3 czerwca 1985 roku jako odbiór techniczny okrętu, a Jane’s Fighting Ships 2002–2003 ↓, s. 560 i Pietlewannyj 2009 ↓, s. 160 jako datę wejścia do służby.
  3. ↑ Grotnik 2007 ↓, s. 77 podaje datę 2 sierpnia 1986 roku jako oficjalne wejście do służby, a według cytowanego artykułu adevarul.ro była to data chrztu okrętu z udziałem N. Ceaușescu. Strona Rumuńskich Sił Morskich podaje prawdopodobnie mylnie wcześniejszy rok 2 sierpnia 1985 roku i opisuje wydarzenie jako wodowanie z udziałem N. Ceaușescu.
  4. ↑ Klasyfikowanie go jako krążownika było niewątpliwie dokonane „na wyrost” i było wyrazem ambicji dyktatora Rumunii. Jego możliwości przenoszenia śmigłowców odpowiadały typowym fregatom, a nie wyspecjalizowanym okrętom śmigłowcowym, aczkolwiek posiadane rakiety przeciwokrętowe mogły usprawiedliwić traktowanie go jako krążownika rakietowego, o wielkości odpowiadającej najmniejszym okrętom tak klasyfikowanym, jak krążowniki rakietowe projektu 58, chociaż o znacznie mniejszych możliwościach uderzeniowych.
  5. ↑ Grotnik 2007 ↓, s. 80. Z tekstu nie wynika w sposób jasny, czy nowe uzbrojenie i wyposażenie zamontowano już podczas przebudowy zakończonej w 1992 roku, czy dopiero pod koniec lat 90. – i których systemów to dotyczy.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Grotnik 2007 ↓, s. 77.
  2. ↑ a b c Władymir Zabłockij. Rumuńskie fregaty typu Tetal-II. „Okręty Wojenne”. Nr 2/2004. XIV (64), s. 73, 2004. 
  3. ↑ a b c d e f g h i Breyer 1996 ↓, s. 44-45.
  4. ↑ Pietlewannyj 2009 ↓, s. całość.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Grotnik 2007 ↓, s. 82.
  6. ↑ a b c d ISTORIC Distrugătorul Mărăşeşti. Asul de treflă al Marinei Regale Române. Forțele Navale Române. [zarchiwizowane z tego adresu]. (rum.).
  7. ↑ a b c d e Grotnik 2007 ↓, s. 80.
  8. ↑ Jane’s Fighting Ships 2002–2003 ↓, s. 560.
  9. ↑ Nava-amiral a flotei romanesti a ajuns, din distrugator, fregata. adevarul.ro, 28 stycznia 2003. [dostęp 2022-11-03]. (rum.).
  10. ↑ a b c d e f g h Grotnik 2007 ↓, s. 80-81.
  11. ↑ Siegfried Breyer. Rumunii własna droga do budownictwa okrętów wojennych. „Okręty Wojenne”. Nr specjalny 4. X, s. 70-71, 2000. ISSN 1231-014X. 
  12. ↑ Grotnik 2007 ↓, s. 77-78.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k Grotnik 2007 ↓, s. 78-79.
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Grotnik 2007 ↓, s. 79-80.
  15. ↑ Breyer 1996 ↓, s. 46 (rysunki).
  16. ↑ a b c d e f Jane’s Fighting Ships 2002–2003 ↓, s. 560
  17. ↑ Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Warszawa: Lampart i Bellona, 1995, s. 225-228. ISBN 83-86776-08-0.
  18. ↑ Z życia flot. Rumunia. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 3/2007. XII (63), s. 5, marzec 2007. Warszawa: Magnum X. 
  19. ↑ FORŢELE NAVALE ROMÂNE. ORGANIZARE. Forțele Navale Române. [zarchiwizowane z tego adresu]. (rum.).
  20. ↑ BLACKSEAFOR 2005. blackseavisits.ru. [dostęp 2023-12-27]. (ang.). i dalsze lata

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Siegfried Breyer. Flagowiec Nicolae Ceausescu. „Okręty Wojenne”. Nr 16, s. 44-46, 1996. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Tomasz Grotnik. Mărăşeşti. Stara fregata w nowej roli. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 10/2007, s. 76-82, lipiec 2007. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
  • M. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Jane’s Fighting Ships 2002–2003. Stephen Saunders (red.). Jane’s Information Group Ltd, 2002. ISBN 0-7106-2432-8. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mărășești_(1981)&oldid=73495950”