Maczużnik bojowy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
maczużnik bojowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Cordyceps militaris (L.) Fr. Observ. mycol. (Havniae) 2: 317 (cancellans) (1818) | |
Maczużnik bojowy (Cordyceps militaris (L.) Fr.) – gatunek grzybów z rodziny maczużnikowatych (Cordycipitaceae)[1], pasożyt owadów.
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cordycipitaceae, Hypocreales, Hypocreomycetidae, Sordariomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Clavaria militaris. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1818 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Cordyceps[1].
Niektóre synonimy nazwy naukowej:
- Clavaria granulosa Bull.
- Clavaria militaris L.
- Corynesphaera militaris (L.) Dumort.
- Hypoxylon militare (L.) Mérat
- Sphaeria militaris (L.) Ehrh.
- Torrubia militaris (L.) Tul. & C. Tul.
- Xylaria militaris (L.) Gray[2].
W opracowaniu Barbary Gumińskiej i Władysława Wojewody z 1985 r. gatunek ten opisany został pod polską nazwą maczużnik bojowy[3]. W późniejszych opracowaniach mykologicznych nazwa maczużnik dla rodzaju Cordyceps jednak nie pojawia się, zaś Wiesław Fałtynowicz w 2003 r. podaje nazwę maczużnik dla innego rodzaju grzybów – Sphinctrina[4].
Morfologia i tryb życia[edytuj | edytuj kod]
- Tryb życia
Infekuje larwy i poczwarki owadów żyjących pod ziemią. Grzybnia pasożyta rozrasta się wewnątrz ich ciała, powodując ich śmierć i mumifikację[5]. Następnie grzyb korzystając ze składników pokarmowych pobranych z martwego ciała owada tworzy pseudopodkładkę, w której tworzą się perytecja wytwarzające zarodniki płciowe (askospory). Tworzy także bezpłciowo zarodniki konidialne[6].
- Podkładka
Maczugowata, zazwyczaj pojedyncza, rzadko rozwidlona, często z podłużną bruzdą, o długości 0,8–7 cm, szerokości 2–6 mm, pomarańczowa, powyżej wierzchołków perytecjów szorstka. Perytecja całkowicie pokrywają górną część podkładki. Są jajowate, o wymiarach 500–720 × 300–480 µm, o grubości ścianki 20 µm, wyrastają pod kątem prostym do powierzchni, z wyjątkiem wierzchołków. Osadzone są w miękkiej, luźnej, pseudoparenchymatycznej warstwie, która kurczy się podczas suszenia. Worki wąsko cylindryczne, 300–510 × 3,5–5 µm, z wierzchołkiem o grubości 3,5–5 µm. Askospory nitkowate, wieloprzegrodowe, rozpadające się na jednokomórkowe fragmenty o wymiarach 2–4,5 × 1–1,5 µm[6].
- Hodowla
Anamorfa dobrze rośnie na podłożach hodowlanych, tworząc białą, filcowatą grzybnię, z bladym lub cytrynowożółtym rewersem. Konidiofory wyprostowane lub proste z rozgałęzieniami wertykalnymi składającymi się z kilku węzłów, z których każdy ma 1 lub 2 fialidy. Fialidy o długości 13–25 µm, szerokości 1–1,5 µm u podstawy, zwężające się na wierzchołku do szerokości 0,5–1 µm. Konidia w łańcuchach lub główkach; pierwszorzędowe konidia są długie, maczugowate 5–9 × 2–2,5 µm, czasami 1-przegrodowe, drugorzędowe konidia są półkuliste z lekko spiczastą podstawą, 2,5–3 × 2–2,5 µm. Tworzy także blastospory[6].
W 1932 Yakusiji i Kumazawa na podłożu ryżowym wyhodowali podkładki, a w 1936 r. Shanor na laboratoryjnie zakażonych poczwarkach ćmy, wyhodowali kolonię tworzącą dojrzałe perytecja wytwarzające żywotne askospory. Odkryli, że potrzebna jest temperatura poniżej 22 °C i duże natężenie światła. Potrzeby żywieniowe dla wzrostu saprotroficznego bez tworzenia podkładek nie są wysokie i sugerują, że maczużnik bojowy może rosnąć saprotroficznie w naturze, potrzebując owady tylko do tworzenia zarodników płciowych[6].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek spotykany w Ameryce Północnej i Południowej, Europie i Azji[7]. W Polsce po raz pierwszy jego stanowiska podawano w 1902 r.[8], później notowano go wielokrotnie, m.in. nowe stanowiska podano w 2010 r.[5] Jego aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów[9]. Jest rzadki[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R– gatunek rzadki, który zapewne w najbliższej przyszłości przesunie się do kategorii zagrożonych wymarciem, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[10].
Występuje w świetlistych lasach i na ich obrzeżach, pasożytując na larwach i poczwarkach owadów, głównie ciem (Lepidoptera)[3], donoszono również o poczwarkach chrząszczy (Coleoptera) i niektórych błonkoskrzydłych (Hymenoptera). Uczonym Latge i Vey udało się doświadczalnie konidiami maczużnika bojowego zainfekować jedwabnika morwowego (Bombyx mori)[6].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Z owocników wyizolowano substancję polisacharydową nazwaną kordycepiną. Wykazano, że ekstrakt z grzyba hamował różnicowanie adipocytów poprzez aktywację receptorów AhR[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-12-21] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-03-30] (ang.).
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ a b Maciej Stanisław Wilga, Nowe stanowiska maczużnika bojowego Cordyceps militaris (l) Link w Gdańsku i jego okolicach, „Przegląd Przyrodniczy”, 21 (4), 2010, s. 11–15 [dostęp 2023-02-02] (ang.).
- ↑ a b c d e B.L.K. Brady, Cordyceps militaris. CMI Descriptions of Pathogenic Fungi and Bacteria, Mycobank, 1979, s. 605 [dostęp 2023-02-02] (ang.).
- ↑ Występowanie Cordyceps militaris na świecie (mapa) [online] [dostęp 2020-12-21] (ang.).
- ↑ Wiesław Mułenko, Tomasz Majewski, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski, Kraków: W. Szafer. Institute of Botany, PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-75-4.
- ↑ Aktualne stanowiska Cordyceps militaris w Polsce [online] [dostęp 2020-12-21] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ T. Shimada i inni, Suppression of adipocyte differentiation by Cordyceps militaris through activation of the aryl hydrocarbon receptor, „Am J Physiol Endocrinol Metab”, 2008, DOI: 10.1152/ajpendo.90373.2008, PMID: 18664595.