Małogoszcz
50°48′48″N 20°16′06″E/50,813333 20,268333
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz w Małogoszczu | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1408–1869, 1996 | ||||
| Burmistrz |
Mariusz Piotrowski | ||||
| Powierzchnia |
9,68 km² | ||||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
41 | ||||
| Kod pocztowy |
28-366 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
TJE | ||||
Położenie na mapie gminy Małogoszcz  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego  | |||||
| 50°48′48″N 20°16′06″E/50,813333 20,268333
| |||||
| TERC (TERYT) |
2602034 | ||||
| SIMC |
0249343 | ||||
Urząd miejski ul. Jaszowskiego 3a28-366 Małogoszcz | |||||
| Strona internetowa | |||||
Małogoszcz – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Małogoszcz.
Gród kasztelański w prowincji łęczyckiej przed rozbiciem dzielnicowym i w księstwie łęczyckim do I połowy XIII wieku[3]. Miasto królewskie w powiecie chęcińskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia męskiego Małogost[5].
Małogoszcz położony jest w historycznej Małopolsce, leżał w ziemi radomskiej, stanowiącej północno-zachodnią część ziemi sandomierskiej[6][7].
Według danych z 1 stycznia 2018 Małogoszcz liczył 3 809 mieszkańców[1].
W Małogoszczu znajduje się Szkoła Podstawowa im. 24 lutego 1863 roku oraz Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Powstania Styczniowego. Funkcjonują one w jednym budynku przy ul. 11 Listopada. W pobliżu miasta znajduje się cementownia, której właścicielem obecnie jest koncern Lafarge. Życie kulturalne miasta organizuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. W architekturze urbanistycznej zwraca uwagę osiedle wybudowane w latach 70. XX wieku podczas wznoszenia Cementowni Małogoszcz. Centrum architektonicznym miasta jest zabytkowy rynek. Na terenie miasta działa rozbudowana sieć internetowa zapewniająca mieszkańcom nielimitowany dostęp do internetu. Rozpoczęła ona działalność w 2003 roku.
W mieście swoją siedzibę ma klub piłkarski Wierna Małogoszcz, grający w latach 2004–2011 w III lidze[8].
Przez miasto przechodzi niebieski szlak turystyczny z Jedlnicy do Żarczyc a na placu Kościuszki (rynku) zaczyna się czarny szlak do rezerwatu Milechowy[9].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Małogoszcz został założony w czasach wczesnopiastowskich jako osada na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Przed rozbiciem dzielnicowym i w początkowej fazie rozbicia dzielnicowego, gród kasztelański Małogoszcz znajdował się w prowincji łęczyckiej, a od ok. 1231 r. w księstwie łęczyckim (księstwo to wtedy razem z Małogoszczem zostało odłączone przez Konrada Mazowieckiego od księstwa krakowskiego i przyłączone do Mazowsza)[3][10]. Za rządów Konrada Mazowieckiego księstwo łęczyckie utraciło w 1239 r. lub 1243 r. kasztelanię małogoską, ale również dwie inne kasztelanie zapiliczańskie (zlokalizowane po stronie wschodniej Pilicy): żarnowską i skrzyńską, które na stałe przeszły do dzielnicy sandomierskiej[3][10][11][12].
Najstarsze zapiski o grodzie kasztelańskim pochodzą z bulli arcybiskupa gnieźnieńskiego z 1136. Gród miał arcybiskupowi oddawać dziesięcinę ze zboża, miodu oraz skór. W XII w. Małogoszcz stanowił ważny lokalny ośrodek gospodarczy. Osada była znana jako gród kasztelański Malogost oraz często odwiedzana przez książąt i królów polskich. W 1140 roku przebywała w Małogoszczu wdowa po Bolesławie Krzywoustym księżna Salomea. W 1259 r. gród został zniszczony przez najazd tatarski. W XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł fortyfikacje obronne. W 1273 r. w Małogoszczu spędzała dzień Bożego Narodzenia Święta Kinga, księżna krakowska i sandomierska.
W 1408 r. Małogoszcz uzyskał od króla Władysława Jagiełły prawa miejskie. Miasto zachowało obowiązek udzielania stacji[13]. W 1572 r. przez Małogoszcz wieziono do Krakowa ciało Zygmunta Augusta. 1 czerwca 1582 r. w Małogoszczu nocował Stefan Batory udający się do Warszawy na swoją koronację. W latach 1591–1595 w Małogoszczu wybudowano kościół w stylu barokowym.
Pomyślny rozwój miasta był związany z rozwojem wyrobu płótna (XVI–XVII w.). W pierwszej połowie XVII w., zwłaszcza w czasie kiedy starostami małogoskimi byli Samuel i Stanisław Lanckorońscy, trwał nieprzerwanie do potopu szwedzkiego rozwój miasta, co znalazło potwierdzenie w liczbie ludności i stanie zabudowy. Szacuje się, iż przed „potopem” w mieście było 180 budynków mieszkalnych i 1200 osób. Po odejściu wojsk szwedzkich, w 1661 r. przybyli do miasta lustratorzy królewscy naliczyli ogółem 130 budynków, z czego 114 w części królewskiej i 16 w części kościelnej. Liczbę ludności oszacowano na ok. 700-800 osób. Wynika z tego, że straty w ludziach zamknęły się w granicach 380–400 osób[14]. Był to obraz pełnej pauperyzacji miasta i mieszczan, jednak nie tak katastrofalny, jak zniszczonych niemal doszczętnie Chęcin.
W 1795 r. w wyniku III rozbioru Polski miasto znalazło się w zaborze austriackim. Małogoszcz zapisał się następnie w polskich walkach narodowowyzwoleńczych. W czerwcu 1794 r. zatrzymał się w nim z armią naczelnik generał Tadeusz Kościuszko po bitwie pod Szczekocinami. Kwaterował na plebanii, która pełniła też funkcję lazaretu (wśród rannych był Bartosz Głowacki). Tu też zmarli od ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami generałowie Insurekcji kościuszkowskiej Jan Grochowski i Józef Wodzicki[15] (gen. Józef Wodzicki pochowany został w kościele OO. kapucynów w Krakowie). W nieistniejącym kościele św. Krzyża (Betanii) przy ulicy Warszawskiej, w 1794 r. mieścił się powstańczy lazaret (obecnie znajduje się tam szkoła).
24 lutego 1863 r. rozegrała się jedna z najkrwawszych bitew powstania styczniowego – I bitwa pod Małogoszczem. W małogoskiej plebanii mieścił się sztab generała Mariana Langiewicza. Za pomoc powstańcom, a także z powodu spadku liczby ludności, w 1869 r. rząd rosyjski odebrał Małogoszczowi prawa miejskie.
W 1904 r. wielki pożar zniszczył znaczną część osady. Podczas I wojny światowej, na przełomie 1914 i 1915 r., linia frontu przebiegała w pobliżu Małogoszcza, który został doszczętnie zniszczony przez ogień artyleryjski. W 1915 r. wieś została zajęta przez wojska niemieckie i austriackie.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w granicach woj. kieleckiego.
W styczniu 1945 r.do Małogoszcza wkroczyły wojska radzieckie.
W 1996 r. Małogoszcz odzyskał prawa miejskie.
Żydzi w Małogoszczu[edytuj | edytuj kod]
W 1775 r. miasto uzyskało przywilej zabraniający żydowskiego osadnictwa. Jednakże prawdopodobnie ok. 1789 r. żyli już tutaj Żydzi. W 1882 r. powstała samodzielna gmina żydowska. W okresie międzywojennym liczba małogoskich Żydów stale wzrastała z 415 osób w 1921 r. (19% ogółu mieszkańców) do 1050 w 1938 r. Bożnica znajdowała się przy ulicy Jędrzejowskiej 16, zaś cmentarz żydowski przy szosie prowadzącej do Jędrzejowa. Podczas II wojny światowej, 28 sierpnia 1942 r., Niemcy zebrali wszystkich tutejszych Żydów i wywieźli ich do Jędrzejowa. Stamtąd deportowano ich do obozu zagłady w Treblince.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Na koniec 2014 r. miasto zajmowało powierzchnię 9,68 km² i liczyło 3872 mieszkańców[16].
- Piramida wieku mieszkańców Małogoszcza w 2014 roku[1].
Urodzeni[edytuj | edytuj kod]
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kościół pw. Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1591–1595, dzięki staraniom dziekana małogoskiego Jakuba Biedy Chrostkowica. W roku 1642 dobudowano wieżę. Do niej w roku 1894 dostawiono jeszcze kruchtę. Kościół, drewniana dzwonnica z połowy XIX w. i budynek plebanii z przełomu XVI i XVII tworzą zespół wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.112/1-3 z 11.02.1967)[17].
- chrzcielnica z 1610 roku
- Kościół pw. św. Stanisława Biskupa z 1595 roku na wzgórzu Babinek. Zbudowany z inicjatywy Jakuba Biedy Chrostkowica. Obecnie pełni funkcję kaplicy cmentarnej. Okrągłą wieżę wieńczy fryz z ornamentowanych kafli późnorenesansowych z końca XVI stulecia. Kamienny, późnorenesansowy portal. W ołtarzu znajduje się obraz z końca XVIII wieku przedstawiający patrona kościoła, otoczonego duchowieństwem i szlachtą, ukazujący go w chwili wskrzeszania Piotrowina. Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.113 z 11.02.1967)[17]
- cmentarz żydowski z II połowy XIX w. (nr rej.: A.114 z 8.01.1991)[17]
- pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony przez małogoszczan w 1917 r.
- cmentarz z mogiłami powstańców z 1863 roku
Nieistniejące:
- Kościół św. Krzyża z 1617 r. ze szpitalem „Betania”. Zniszczony po 1794 roku.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Wierna Małogoszcz
- Małogoszcz (stacja kolejowa)
- Kasztelani i starostowie małogoscy
- I bitwa pod Małogoszczem
- II bitwa pod Małogoszczem
- Cmentarz żydowski w Małogoszczu
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Małogoszcz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ a b c Marek Koter, Historyczno-geograficzne podstawy oraz proces kształtowania się regionu łódzkiego., [w:] T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 131–161.
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
- ↑ M. Karaś, O staropolskich imionach dwuczłonowych zachowanych w nazwach miejscowych, [w:] Onomastica, r. II, z. 2, Wrocław 1956.
- ↑ Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
- ↑ Sławomir Wróblewski: Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu. Wydawnictwo GOLDRUK, Nowy Sącz 2006, s. 23. ISBN 83-924034-5-2
- ↑ Szymon Piasta: 80 lat Świętokrzyskiego Związku Piłki Nożnej. Kielce: Oficyna Poligraficzna APLA Spółka Jawna, 2008, s. 292-294. ISBN 978-83-85953-44-9.
- ↑ opis szlaku na stronie Urzędu Miasta i Gminy.
- ↑ a b Paweł Zięba, Przynależność administracyjno-terytorialna Przedborza na przestrzeni wieków [online], przedborz.com.pl [dostęp 2019-09-16].
- ↑ Żarnów: Historia miejscowości [online], sztetl.org.pl (Wirtualny Sztetl) [dostęp 2019-09-16].
- ↑ Malogoszcz – miasto królewskie [online], dawnekieleckie.pl, 13 listopada 2011 [dostęp 2019-09-16].
- ↑ Tadeusz Brzeczkowski, Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, [w:] Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58.
- ↑ [w:] Studia Kieleckie, Ludność Małogoszcza w latach 1662-1686 w świetle ksiąg metrykalnych 1974, s. 61-73.
- ↑ J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Mariówka 1930, s. 107.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 142. ISSN 1505-5507.
- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 8 [dostęp 2015-10-15].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalna strona internetowa miasta
- Małogoszcz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 37.
- Małogoszcz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 297.
| Miasta |
|
|---|
- Siedziba gminy: Małogoszcz
| Miasta | |
|---|---|
| Części miasta |
|
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Kolonia | |
| Kolonie wsi |
|
| Osady wsi |
|
| Przysiółki wsi |
