Medea i Jazon

Gaetano Vestris (1729-1808) jako Jazon w Medei i Jazonie Jeana-Georges’a Noverre'a

Jean-Georges Noverre (1727-1810)

Medea i Jazon (Médée et Jason, początkowo Jason et Médée) – balet tragiczno-pantomimiczny w 3 aktach, 9 scenach.

Najsłynniejszy balet narracyjny legendarnego choreografa, teoretyka i reformatora baletu Jeana-Georges’a Noverre’a. Typowy przykład jego licznych autorskich baletów z akcją (ballet d’Action, w których rozwinął on i rozpowszechnił formę baletu dramatycznego. Taniec i pantomima służyły w nich wyrażeniu realistycznej akcji oraz portretów psychologicznych, odcieni uczuć i silnych przeżyć bohaterów. Temu celowi była również podporządkowana muzyka, dekoracje, kostiumy i rozmaite efekty sceniczne. Do swego baletu Noverre wybrał starożytny mit o księciu Jazonie i słynnej czarodziejce Medei, ograniczając się głównie do epizodu zgładzenia rywalki Kreuzy.

Twórcy baletu

• Libretto i choreografia: Jean-Georges Noverre
• Muzyka: Johann Josef Rodolphe
• Dekoracje: Giovanni Battista Innocenzo Colomba
• Kostiumy: Louis-René Boquet

Prapremiera

• Prapremiera: 11 lutego 1763, Hoftheater, Stuttgart, z okazji urodzin księcia Karola Eugeniusza Wirtemberskiego

W Warszawie

• Premiera polska: 8 maja 1767, choreografia Gaetano Vestris wg Jeana-Georges’a Noverre’a Operalnia Saska, Warszawa, z okazji imienin króla Stanisława Augusta.
• Druga premiera: kwiecień 1777, choreografia Leopold Frühmann wg Jeana-Georges’a Noverre’a i Gaetana Vestrisa, Teatr w Pałacu Radziwiłłowskim, Warszawa

Z tej drugiej inscenizacji zachowała się relacja prasowa w "Journal Litteraire de Varsovie" (1777, z. 1):

"Wystawiono tu balet Médée et Jason skomponowany przez słynnego Noverre'a; ale zachowano zmiany, które poczynił w nim pan Vestris, kiedy wystawiał ten balet w teatrze warszawskim. Bez wątpienia byłoby lepiej gdyby trzymano się dokładnie planu pana Noverre'a, z jego nowymi poprawkami i dodatkami, ale szczupłość teatru i mała liczba tancerzy wydawały się stać temu na przeszkodzie, pomimo że pani Valentin odtwarzała postać Medei z wielkim wyczuciem i szlachetnością. W ogólności tancerka wydaje się zasługiwać na uznanie; piękne rysy twarzy, wysoki wzrost i wrodzone wdzięki sprawiają, że będzie dobrze przyjmowana we wszystkich baletach, w których zatańczy".

Role i wykonawcy

Rola	Prapremiera: Hoftheater, Stuttgart 1763	Premiera polska: Operalnia Saska, 1767	Druga warszawska premiera: Pałac Radziwiłłowski, 1777
Medea, księżniczka Kolchidy, żona Jazona	Nancy Levier	Teresa Steffani (?)	Anna Maria Valentin Riva
Jazon, książę Tesalii, mąż Medei, kochanek Kreuzy	Gaetano Vestris	Gaetano Vestris	Leopold Frühmann
Kreuza, księżniczka Koryntu, kochanka Jazona	Luisa Toscani	Antonia Tonerle-Guglielmi (?)	Eva Schinagel
Kreon, król Koryntu, ojciec Kreuzy	Angiolo Vestris	Marc-Antoine Missoly (?)	Daniel Curz
Opiekunka dzieci i powiernica Medei	Marguerite-Louise Sauveur-Noverre
Dwoje dzieci	dzieci Joachima Delaître / De Laitre
Księżniczka Koryntu	Anna Maria Salomoni
Książęta Koryntu	Pierre-Charles Léger i Charles Le Picq
Ogień	Lépi l'ainé / starszy
Żelazo	Joachim Delaître / De Laitre
Trucizna	Charles Le Picq
Zemsta	Luigi Balletti
Nienawiść	Pierre-Charles Léger
Zazdrość	Louis-Aimé d'Auvigny / Dauvigny
Lud koryncki	panowie: Louis Simonet, Valentin Riva, Jean Favier, Antoine Trancart, Antoine Pitrot, Clemente (Gardello?), Gregorio (Grisostomi?), Nicola Duponcel, Carl Philipp Rössler / Russler, Martin Levevre / Le Fèvre, Félix, Giuseppe Anelli / Annello panie: Angiola Ricci, Elisabeth Malter, Louis Blondevahl, Rose Durand, Marie Claudine Toscani, Adelaide, Rosalie, Louise Cronier, Agnès Boudet, Nanette Évrard, Marie Marcadet, Catharina Richieri
Przywódcy niewolników Koryntian	panowie: Joachim Delaître, Giuseppe Regina panie: Antonia Guidi, Elisabetha Bittina Radicati
Niewolnicy	panowie: Gasparo (Gardello?), Franz Regina, Drouville, Francesco Casselli panie: Margarethe Delaître / De Laitre, Marie Dorfeuille, Antoinette Artus, Margarete Massu
oraz Arcykapłan, Straż i Ofiarnicy

Bibliografia

• Musik und Musiker am Stuttgarter Hoftheater (1750-1918), Herausgegeben von Reiner Nägele, Württembergische Landesbibliothek, Stuttgart 2000, ISBN 3-88282-054-3
• SibylleS. Dahms SibylleS., Der konservative Revolutionär. Jean Georges Noverre und die Ballettreform des 18. Jahrhunderts, München: Epodium, 2010, ISBN 978-3-940388-17-9, OCLC 680679706 .brak strony (książka)
• Richard Ralph & Susan Au, Médée et Jason [w:] International Encyclopedia of Dance, Founding editor Selma Jeanne Cohen, Volume 4, Oxford University Press, New York 1998, ISBN 0-19-512308-5 (vol. 4)
• Susan Leigh Foster, Choreography and Narrative: Ballet's Staging of Story and Desire, Indiana University Press, Bloomington 1998, ISBN 0-253-33081-5
• Marion Kant, ed., The Cambridge Companion to Ballet, Cambridge Companions to Music, Cambridge University Press, Cambridge & New York 2007, ISBN 978-0-521-53986-9
• Lincoln Kirstein, Four Centuries of Ballet: Fifty Masterworks, Dover Publications, Inc., New York 1984, ISBN 0-486-24631-0
• Carol Lee, Ballet in Western Culture, Routledge, New York & London 2002, ISBN 0-415-94256-X
• Deryck Lynham, The Chevalier Noverre: The Father of Modern Ballet, Sylvan Press, London 1950
• Ludwik Bernacki, Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, t. I i II, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1925
• Karyna Wierzbicka, Źródła do historii teatru warszawskiego od roku 1762 do roku 1833, cz. I. Czasy Stanisławowskie, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1951
• Jean-Georges Noverre, Teoria i praktyka tańca prostego i komponowanego, sztuki baletowej, muzyki, kostiumu i dekoracji, przekład i opracowanie Irena Turska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1959
• AlinaA. Żórawska-Witkowska AlinaA., Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa: Zamek Królewski, 1995, ISBN 83-7022-056-8, OCLC 833963566 .brak strony (książka)
• Irena Turska, Przewodnik baletowy, wyd. IV, s. 252-255, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2011, ISBN 978-83-224-0926-8